Cách tiếp cận mới về Lịch sử và Văn hóa Việt Nam

Công trình Lịch sử và Văn hóa Việt Nam – Tiếp cận bộ phận của GS. Phan Huy Lê không nghiên cứu toàn bộ Lịch sử, Văn hóa Việt Nam mà chỉ “tiếp cận bộ phận” vào một số nội dung, vấn đề cơ bản trong quá trình hình thành và phát triển của dân tộc Việt Nam (chủ yếu thời kỳ cổ - trung đại, quy ước từ nguồn gốc cho đến giữa thế kỷ XIX) để đưa ra những kết luận có giá trị phục vụ cho nghiên cứu khoa học và ứng dụng.

Công trình vinh dự được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ đợt V.

Giáo sư Phan Huy Lê.

Lễ trao Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ sẽ được tổ chức trọng thể vào tối 15/01 tới.

Quan điểm đa tuyến, toàn bộ và toàn diện

GS. Phan Huy Lê – tác giả công trình cho rằng, điểm quan trọng nhất trong việc nghiên cứu Sử là nguồn sử liệu, trên cơ sở những hạn chế trong nghiên cứu và nhận thức Lịch sử trước đây, tác giả nêu quan điểm về tính đa tuyến, toàn bộ và toàn diện của Lịch sử Việt Nam.

Lịch sử Việt Nam trước đây chủ yếu trình bày theo quá trình phát triển của người Việt và theo quá trình tiến về phương Nam, người Việt đi đến đâu Lịch sử bắt nguồn từ đấy. Qua đó, Lịch sử miền Nam Trung bộ chỉ bắt đầu từ thế kỷ XVI, Lịch sử Nam Bộ chỉ bắt đầu từ thế kỷ XVII.

Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu mới, tác giả xác lập quan điểm cho rằng, Lịch sử Việt Nam là Lịch sử của tất cả các cộng đồng dân cư, các dân tộc đã từng sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam hiện nay. Bởi theo quan điểm của tác giả, bên cạnh dòng chủ lưu của Lịch sử Văn hóa của dân tộc đa số là người Việt, còn bao gồm các dòng hội nhập của các dân tộc khác.

Theo GS.TS. Nguyễn Văn Kim, thành viên Hội đồng xét tặng Giải thưởng chuyên ngành cấp Nhà nước, công trình đã trình bày những nhận thức toàn diện về lịch sử của cộng đồng dân cư, dân tộc và cộng đồng quốc gia trên lãnh thổ Việt Nam ở tất cả các lĩnh vực như: kinh tế, chính trị, văn hóa,…Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luôn đặt Lịch sử, Văn hóa Việt Nam trong bối cảnh Lịch sử khu vực và thế giới. Đặc biệt, công trình là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho việc biên soạn giáo trình, sách giáo khoa và biên soạn bộ Lịch sử Việt Nam 25 tập đang tiến hành hiện nay.

Đồng thời, lần đầu tiên có một công trình tổng kết khá toàn diện về Lịch sử kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập, chủ quyền của dân tộc Việt Nam, ý thức về việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, thống nhất đất nước và chủ quyền của Việt Nam ở quần đào Hoàng Sa, Trường Sa. Điều này góp phần nhận diện một cách sâu sắc về Lịch sử, Văn hóa Thủ đô Thăng Long – Hà Nội từ thời Long Biên, Đại La, thời Lý – Trần đến thời Nguyễn.

Với quan điểm tổng thể đó, tác giả phác họa Lịch sử cổ đại Việt Nam gồm Trung tâm Văn hóa Đông Sơn và nhà nước Văn Lang – Âu Lạc ở miền Bắc, Trung tâm Văn hóa Sa Huỳnh với nhà nước Lâm Ấp – Chăm Pa ở miền Trung và Trung tâm Văn hóa Óc Eo với nhà nước Phù Nam ở miền Nam. Từ phác họa này, cuốn sách Lịch sử Việt Nam tập I (Nhà Xuất bản Giáo dục Hà Nội, 2012) đã được chính thức đưa vào trong giáo trình Lịch sử Việt Nam của Khoa Lịch sử (Trường Đại học KHXH&NV), Đại học Quốc gia Hà Nội giảng dạy do chính tác giả là chủ biên.

Ngoài ra, công trình đã phân tích những chuyển biến trong giai đoạn có thể nói có tính “bước ngoặt” của Lịch sử Việt Nam vào nửa đầu thế kỷ X, tức là bắt đầu khi Khúc Thừa Dụ xưng nền tự chủ vào năm 905, công cuộc củng cố chính quyền dười thời Khúc Hạo cho đến Dương Đình Nghệ và cuộc kháng chiến chống Nam Hán năm 930 – 931; Ngô Quyền với chiến thắng Bạch Đằng năm 938. Thời điểm kết thúc thời kỳ Bắc thuộc để mở ra thời kỳ phong kiến độc lập đầu tiên tại Việt Nam.

Tác giả cũng đi sâu vào luận giải những chuyển biến trong giai đoạn lịch sử từ cuối thế kỷ XIV đến cuối thế kỷ XV, từ cuối thời nhà Trần sang thời nhà Hồ, qua kháng chiến chống nhà Minh đến khởi nghĩa Lam Sơn qua thời kỳ Lê sơ trên tất cả các phương diện từ kinh tế, xã hội, đến chính trị, tư tưởng văn hóa. Tác giả cho rằng, thời điểm trên không chỉ là cuộc khủng hoảng thay đổi vương triều mà còn là những biến động sâu sắc, gắn liền với những thay đổi trong kết cấu kinh tế, xã hội, hệ tư tưởng và mô hình phát triển của chế độ quân chủ tập quyền ở Việt Nam.

Công trình Lịch sử và Văn hóa Việt Nam – Tiếp cận bộ phận.

Về thời kỳ lịch sử Tây Sơn, GS. Phan Huy Lê đã đưa ra phân tích những cống hiến và hạn chế, nguyên nhân thắng lợi và thất bại của phong trào Tây Sơn vào cuối thế kỷ XVIII.

Luận cứ khoa học quan trọng

Nhận định về ý nghĩa công trình, GS.TS. Nguyễn Chí Bền, thành viên Hội đồng xét tặng giải thưởng chuyên ngành cấp Nhà nước - Ủy viên phản biện cho rằng, ngoài nguồn giá trị cao trong công tác nghiên cứu khoa học, công trình còn góp phần bồi dưỡng chủ nghĩa yêu nước, khối đại đoàn kết dân tộc, cung cấp những luận cứ khoa học cho việc bảo vệ chủ quyền dân tộc, tính thống nhất và đa dạng của văn hóa Việt Nam.

Đây cũng là công trình đặc biệt xuất sắc về nguồn tư liệu, xử lý tư liệu, phương pháp nghiên cứu, nội dung nghiên cứu đạt chuẩn mực quốc tế và được giới nghiên cứu quốc tế thừa nhận, đánh giá cao.