Con ếch & con khỉ

Chuyện của ếch Những ngày cuối tháng 11.2009, tôi gặp lại người bạn từng là “đại gia” trong ngành bất động sản. Tôi không muốn nhắc lại chuyện kinh doanh bất thành của chị trong năm 2008, khi tài sản của chị, nhà cửa, xe hơi, đất đai đội nón ra đi, nhưng vì chuyện vàng tăng, vàng giảm trong những tháng cuối năm 2009 cứ ám ảnh nên xin mạo muội chia sẻ. Chị phất lên trong cơn sốt đất 2007, được 1 mua 2, được 2 mua 10, vậy là giàu. Thấy miếng đất nào có giá là chị không bỏ qua, thậm chí vay ngân hàng để mua, bất chấp những cảnh báo đầu tiên từ cơn khủng hoảng nhà đất Mỹ. Và khi thị trường bất động sản tuột không phanh chỉ trong một thời gian ngắn, chị có khác chi con ếch bị luộc chín. Thì ra, đâu chỉ có con ếch bị luộc chín trong lúc đang “phê”. Dù từ đầu năm đã từng viết bài phân tích, dự báo đầu tư vàng sẽ có triển vọng tốt trong năm 2009, nhưng tôi vẫn không thể hình dung sẽ có một cơn sốt vàng vào cuối năm. Tháng 10.2009, nghe ông Đỗ Minh Phú, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam, nhận định, thị trường trong tình trạng mua quá nhiều, không sớm thì muộn sẽ xảy ra hành động cắt lỗ hoặc chốt lời, thật là chí lý. Vậy mà đi đến đâu, cũng nghe nhiều người, ngay cả bạn bè của tôi vốn biết rất ít về đầu tư, cũng bàn đến chuyện mua vàng (dù có lúc giá tăng đến chóng mặt). Và họ mua thật! Ngoài cơn sốt vàng, rồi sẽ còn những cơn sốt tài chính khác, có khác chi câu chuyện bất động sản của những năm 2007, 2008. Tôi không cố ý vơ đũa cả nắm nhưng đã thấy bạn bè, nhà đầu tư nướng tiền vào cơn sốt đất, đê mê cùng nó để rồi bị luộc lúc nào chẳng hay. Lại nghĩ đến chuyện sẽ có bao nhiêu “con ếch” trong cái nồi mang tên “đầu tư vàng” có một kết cục tương tự? Rồi tôi nghĩ về mình... Chuyện của khỉ Xin được bắt đầu câu chuyện nghĩ về mình của tôi bằng một hiện tượng khác: thói quen đồng hóa của khỉ, được giáo sư F.Vermeulen, trường kinh doanh London Business School, nghiên cứu. Câu chuyện con khỉ được mô tả qua một thí nghiệm, với những công cụ đơn giản, gồm một phòng khóa kín được gắn thiết bị phà nước lạnh, một chiếc bánh, một quả chuối, một cái thang và 5 con khỉ ở trong. Trong phòng, cái bánh được để ở chỗ rất dễ lấy, còn quả chuối treo trên nóc, phía dưới có cái thang để leo lên. Chúng ta đều biết, chuối là món khoái khẩu của khỉ, như vậy, bánh chỉ là sự chọn lựa thứ yếu. Thế là, con khỉ đầu tiên bắt đầu leo lên thang lấy chuối. Nhưng trớ trêu thay, quả chuối được kết nối với thiết bị phà nước lạnh nên chỉ cần động vào chuối, cả phòng sẽ bị ngập trong nước. Con khỉ đầu tiên sợ hãi leo xuống, không hái được chuối. Mấy con khỉ tiếp theo cũng thử nhưng không con nào hái được chuối và chúng nhận ra một quy luật: hái chuối sẽ bị lạnh cóng. Sau đó, nhà khoa học đưa một con khỉ mới vào. Rất tự nhiên, thành viên mới cũng leo lên thang để hái chuối. Thế là, căn phòng lạnh cóng, bọn khỉ cũ xúm lại đập con khỉ mới một trận nên thân. Từ đó, con khỉ mới không dám mon men đến gần quả chuối. Nhà khoa học tiếp tục lấy khỉ cũ ra, đưa khỉ mới vào thì sự việc cũng diễn ra giống như lúc ban đầu. Những con khỉ từng bị đập sẽ đập lại những con khỉ mới vào có hành động tương tự. Thế là, không có con khỉ nào hái được chuối mà chỉ ăn bánh. Hành động đồng hóa của khỉ khiến tôi nghĩ về mình, và có lẽ không chỉ tôi, về việc có nên nhảy vào những cuộc đầu tư theo bầy đàn. Chuyên gia tài chính, ở lĩnh vực này hay lĩnh vực khác, vẫn thường cảnh báo chuyện này. Nhưng nhiều người vẫn bất chấp. Họ đồng hóa lẫn nhau, theo dây chuyền, có chung một ý niệm: không lao vào cuộc đầu tư thì không thể làm giàu, giống như chuyện hái chuối sẽ bị lạnh cóng và bị đập của bầy khỉ. Mối liên kết ếch - khỉ Một anh bạn thuyết phục tôi chơi vàng lúc giá vàng đang dầu sôi lửa bỏng bằng cách đưa tôi đến cửa hàng giao dịch vàng của anh. Tôi đã làm một thí nghiệm trong 2 ngày. Cửa hàng khá đông khách, mỗi người khách được tôi đặt câu hỏi về lý do đầu tư vàng, cũng như đánh giá về người có tiền nhưng không mua vàng. Việc phỏng vấn hơn 150 nhà đầu tư đến cửa hàng này đã cho ra những kết quả thú vị. Gần 80% cho biết, họ mua vàng vì thấy nhiều người mua và nghĩ rằng giá sẽ lên; 20% còn lại đầu tư cầu may. Trong đó, 60% cho rằng, người có tiền mà không mua vàng thời điểm nóng là dại; 20% không trả lời trực tiếp nhưng đưa ra những phân tích của họ về tình hình các kênh đầu tư và cho rằng, vàng là số 1; còn lại 20% không có ý kiến. Như thế, nếu bạn muốn gia nhập cộng đồng đầu tư vàng (được khoanh vùng trong hơn 150 người tôi khảo sát), mà vẫn còn cân nhắc nên hay không thì có đến gần 80% người trong hội này cho là bạn dại. Còn tôi, dù cũng muốn trở thành con khỉ làm theo bầy đàn, nhưng lại lo bị luộc chín như con ếch. Câu chuyện ếch - khỉ dường như có một mối liên kết khiến nhà đầu tư muốn đầu tư trong những lúc nào đó (đặc biệt là thời điểm nóng) chẳng thể có sự chọn lựa. Chút suy ngẫm để tự cảnh báo mình trong cuộc toan tính làm giàu mà vẫn tham vọng đừng có rủi ro.