Đà Bắc - nôi nuôi dưỡng phong trào cách mạng
Trong thời kỳ tiền khởi nghĩa, trên địa bàn huyện Đà Bắc có 2 khu căn cứ cách mạng (CCCM) được thành lập, gồm: Tu Lý - Hiền Lương và Mường Diềm. Đây là 2 trong 4 khu CCCM của tỉnh nằm trong hệ thống chiến khu Hòa - Ninh - Thanh.
Nhà bia tưởng niệm khu di tích lịch sử cách mạng Tu Lý - Hiền Lương tại xã Tú Lý (Đà Bắc).
Tháng 2/1945, T.Ư Đảng tổ chức hội nghị quân sự Bắc Kỳ, quyết định thành lập các chiến khu trên cả nước và chỉ thị cho các tỉnh chuẩn bị tích cực công tác khởi nghĩa. Thực hiện chủ trương của T.Ư, Ban Cán sự Đảng tỉnh phối hợp Ban Cán sự Đảng các tỉnh Thanh Hóa và Ninh Bình thành lập chiến khu Hòa - Ninh - Thanh (chiến khu Quang Trung). Đồng thời quyết định xây dựng 4 chiến khu cách mạng (CKCM) trên địa bàn tỉnh và đẩy mạnh xây dựng lực lượng vũ trang (LLVT). Với địa hình núi đồi, sông suối xen kẽ tạo thành nhiều dải hẹp, độ chia cắt lớn, huyện Đà Bắc có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế và quốc phòng. Do đó, Ban Cán sự Đảng tỉnh đã quyết định xây dựng 2 CKCM trên địa bàn huyện trong thời kỳ tiền khởi nghĩa tháng 8/1945.
Khu CCCM Tu Lý - Hiền Lương nằm trên địa bàn 2 xã Tu Lý (nay là xã Tú Lý) và Hiền Lương. Đây là CKCM đầu tiên của tỉnh được thành lập vào tháng 2/1945 với nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng LLVT địa phương của tỉnh. Tại đây, tổ chức vũ trang đầu tiên chính thức ra mắt và hoạt động do đồng chí Vũ Thơ trực tiếp huấn luyện. Tại khu căn cứ này đã tổ chức được lớp huấn luyện quân sự sớm nhất trong toàn tỉnh. Từ đây, phong trào cách mạng nhanh chóng lan rộng ra các khu vực xung quanh. Được sự đùm bọc, giúp đỡ tận tình của Nhân dân trong vùng, lực lượng cách mạng tại khu căn cứ Tu Lý - Hiền Lương ngày một lớn mạnh, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945 tại tỉnh lỵ, châu lỵ Chợ Bờ, Suối Rút, Phố Vãng (Hòa Bình) và Mộc Châu (Sơn La). Năm 1946, lực lượng cách mạng tại khu CCCM Tu Lý - Hiền Lương đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng cách mạng khác của tỉnh tiêu diệt gọn Đảng Đại Việt Duy dân đến chiếm Mường Diềm làm đại bản doanh và âm mưu lật đổ chính quyền cách mạng ở tỉnh Hòa Bình.
Khu CCCM Mường Diềm thuộc xã Hào Tráng (nay là xã Trung Thành) được thành lập vào tháng 4/1945, nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng và huấn luyện LLVT cách mạng với 100 người, trang bị 50 súng trường, 2 đại liên. Ở các làng trong chiến khu đều lập được các tổ tự vệ cứu quốc từ 10 - 15 đội viên. Đồng chí Phan Lang được cử trực tiếp xây dựng khu CCCM Mường Diềm. Tại đây, đồng chí Phan Lang cùng các cán bộ cách mạng của Ban Cán sự Đảng tỉnh mở các lớp huấn luyện quân sự và học chính trị cho đội viên các đội tự vệ. Lực lượng cách mạng của khu căn cứ được xây dựng ngày một lớn mạnh trong sự đùm bọc, giúp đỡ tận tình của Nhân dân, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945 tại châu lỵ Chợ Bờ, suối Rút, phố Vãng (Hòa Bình) và Mộc Châu (Sơn La).
Với hai khu CCCM được thành lập, phong trào cách mạng ở Đà Bắc phát triển mạnh mẽ. Đồng bào các dân tộc rất phấn khởi, tin tưởng, khí thế cách mạng ngày càng cao. Đó là điều kiện, tiền đề cho cuộc khởi nghĩa để giành chính quyền vào tháng 8/1945.
Ngày nay, phát huy truyền thống của quê hương cách mạng, những năm qua, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các xã Tú Lý, Hiền Lương, Trung Thành đã có nhiều nỗ lực trong phát triển KT-XH, xây dựng nông thôn mới (NTM). Cùng với đó đẩy mạnh giáo dục truyền thống cách mạng đến thế hệ trẻ. Đến nay, các xã đều đạt được nhiều kết quả nổi bật trên mọi lĩnh vực, nhất là trong công cuộc xóa đói, giảm nghèo và xây dựng NTM. Trong đó, Tú Lý, Hiền Lương là những xã đầu tiên của huyện Đà Bắc đã được công nhận đạt chuẩn NTM.
