Doanh nghiệp 'lách luật' trốn đóng bảo hiểm xã hội

371.000 người lao động có nguy cơ mất việc

Điểm mới trong Luật BHXH sửa đổi năm 2014 có hiệu lực từ 1.1.2016 là NLĐ và DN sẽ đóng góp mức BHXH dựa trên tiền lương, các khoản phụ cấp và thu nhập bổ sung thay vì dựa trên mức tiền lương cơ bản như trước đây. Việc điều chỉnh mức nền đóng ngay lập tức đã tạo nên nhiều ý kiến trái chiều từ DN cũng như NLĐ.

Tại tọa đàm “Dự báo tác động của việc Điều chỉnh mức đóng BHXH lên NLĐ và DN” sáng 27.9, TS.Nguyễn Việt Cường - Phó Viện trưởng MDRI cho rằng, việc tăng BHXH quá cao sẽ có thể dẫn đến giảm việc làm, tăng giá sản phẩm và giảm mức tăng trưởng của nền kinh tế. Bên cạnh đó, có thể làm giảm khả năng thu của quỹ BHXH do DN có thể đưa ra các giải pháp “đối phó” như chuyển lao động từ chính thức sang hợp đồng thời vụ…

Cụ thể, theo các chuyên gia, tăng mức đóng BHXH làm gia tăng chi phí lao động. Nếu chi phí này tăng lên 10% thì cầu lao động trong ngắn hạn giảm đi 1,75% và dài hạn là 5,19%. Hiện nay, tỉ lệ đóng cho BHXH và các quỹ liên quan của DN trên tổng quỹ lương là 13,9%. Nếu như tỉ lệ đóng tăng lên 24% thì DN chịu mức tăng chi phí là 10,1%. Mức tăng này tương ứng với mức giảm cầu lao động 1,76% trong ngắn hạn và 5,23% trong dài hạn.

Dựa trên tổng điều tra DN được Tổng cục Thống kê thực hiện, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, trong ngắn hạn sẽ có khoảng 132.000 NLĐ sẽ bị mất việc và trong dài hạn sẽ là 371.000 người, đặc biệt là NLĐ làm việc tại các DN nước ngoài, liên doanh; kế đến là Công ty Cổ phần, Cty TNHH. Trong đó, số lượng NLĐ trong ngành dệt may bị cắt giảm dự báo là 110.000 người; ngành chế tạo sản xuất là 105.000 người, ngành dịch vụ là 59.000 người…

Kiến nghị tỉ lệ đóng từ 20 - 25% quỹ lương

Đại diện một DN tại hội thảo cho rằng: “Với mức đóng bảo hiểm hiện nay là 34,5%, tức là DN làm ra 10 đồng đã phải chi 3,4 đồng - tức 1/3 để đóng BHXH là quá cao. Chưa kể hàng loạt các khoản phí không chính thức khác… DN đều phải chi khiến tổng đầu vào lớn trong khi tiền lương của NLĐ vẫn thấp. DN không thể chuyển những chi phí này cho người tiêu dùng bằng cách tăng giá bán, bởi điều này đồng nghĩa với thu hẹp thị trường, giảm tính cạnh tranh. DN sẽ phải thu hẹp sản xuất hoặc đóng cửa, khi đó chính NLĐ sẽ bị mất việc”.

“Trước có 2 hệ thống thuế, nay lại có thêm 2 hệ thống bảng lương, DN không làm ăn được gì mà chỉ đi lo biến báo chứng từ để giảm mức đóng BHXH… Tôi cho rằng cần cân nhắc mức đóng bảo hiểm vì NLĐ sẽ bị thiệt hại nặng hơn, đặc biệt là NLĐ làm tại các DN có sử dụng nhiều lao động như ngành dệt may, da giày sẽ là những đối tượng trực tiếp chia sẻ thiệt hại trực tiếp với DN” - đại diện này cho hay.

Cũng theo TS. Nguyễn Việt Cường, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng thông qua hàng loạt các FTAs, để cạnh tranh, trong ngắn hạn DN sẽ không thể tăng giá sản phẩm tức là không thể chuyển chi phí từ việc tăng BHXH cho người tiêu dùng. Lợi nhuận của DN sẽ giảm sút do phải chịu chi phí đóng BHXH tăng lên. Ngay cả khi DN phải cắt giảm doanh thu và lao động thì lợi nhuận vẫn giảm.

Cụ thể, nghiên cứu chỉ ra rằng, các DN vừa và nhỏ, DN sử dụng nhiều lao động trong ngành chế tạo, gỗ giấy, xây dựng và dệt may bị ảnh hưởng nhiều nhất. Dự báo có tới 11,8% DN tư nhân lợi nhuận sẽ bị giảm sút trong ngắn hạn và 26,1% DN trong dài hạn. Trong ngắn hạn, trong điều kiện các yếu tố khác không thay đổi thì dự báo mức lợi nhuận của toàn bộ DN sẽ giảm 7,6%. Từ đó, DN sẽ tìm “hình thức” để chuyển lao động chính thức (có tham gia BHXH) thành lao động phi chính thức (không tham gia BHXH).

Để hạn chế tác động lên DN và NLĐ, tránh việc lẩn tránh đóng BHXH, Viện MDRI khuyến nghị, tỉ lệ đóng nên được điều chỉnh cho phù hợp với thực tế là khoảng 20-25% quỹ lương. Bên cạnh đó, cần có những nghiên cứu để kiểm định các giả thuyết về phản ứng của DN với mức tăng BHXH lên tổng cung và cầu, ảnh hưởng lên sức cạnh tranh của nền kinh tế, doanh thu BHXH.

Khánh Linh