Đừng mang 'đúng quy trình' ra làm lá bùa hộ mệnh

“Đúng quy trình” là cụm từ được sử dụng nhiều trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, không thể xem “quy trình” như bùa hộ mạng bảo vệ con người khi để xảy ra những sai trái, thiệt hại. Bởi nếu đã đúng quy trình thì có nghĩa là không phải chịu tránh nhiệm vì đúng quy trình, cho nên không người nào phải chịu trách nhiệm cho những hậu quả đã xảy ra.

Đúng quy trình

Những tháng cuối năm, nhân dân lại được nghe những người đại diện cho nhà nước nhắc đến cụm từ: “Đúng quy trình”. Trước Quốc hội, trả lời chất vấn của đại biểu, người đứng đầu ngành Công thương cho biết việc xả lũ của thủy điện là hoàn toàn đúng quy trình, do đó vô can trong việc gây ra thiệt hại về tài sản và tính mạng của nhân dân.

ảnh minh họa

Kế đó, thêm những em bé vô tội lại chết sau khi được tiêm phòng vắc xin Quixavem theo chương trình tiêm chủng quốc gia (nghĩa là được miễn phí), những người liên quan trong ngành y tế lại phát ngôn, rằng việc tiêm chủng là đúng quy trình, do đó những cái chết đã xảy ra không liên quan đến quy trình tiêm chủng.

Gần đây nhất, người dân lại nghe một lãnh đạo ngành hải quan phát biểu: việc kiểm tra lô hàng 12 loa thùng (có chứa 600 bánh heroin) là hoàn toàn đúng quy trình, không hề có sai sót. Như vậy chuyện an ninh Đài Loan phát hiện ra gần 300 kg heroin trong lô hàng đó hoàn toàn không liên quan đến trách nhiệm của Hải quan Việt Nam???

“Quy trình”, thuật ngữ vốn được dùng trong khoa học, trở thành từ dùng quen thuộc ở khu vực công mấy năm gần đây. Nói đến quy trình, người ta liên tưởng đến một chuỗi tác nghiệp bắt buộc thực hiện theo quy định của pháp luật. Quy trình được xây dựng với sự quan tâm đặc biệt trong nhiều lĩnh vực nhạy cảm: tổ chức cán bộ; thu, chi tiền bạc; giải quyết yêu cầu của người dân muốn thực hiện những công việc cần phải xin phép nhà chức trách (xây dựng, kinh doanh có điều kiện...).

Quy trình được cho là cần thiết trong khu vực công để hợp lý hóa và minh bạch hóa nền công vụ: việc làm rõ các bước đi trong công tác giúp mọi người hình dung được rõ ràng trình tự thực hiện công việc theo chức năng. Sự tham gia của nhiều người vào chuỗi công tác còn cho phép người ta kiểm soát lẫn nhau, nhờ đó có thể ngăn chặn sai sót, tham nhũng, tư lợi.

Quy trình bổ nhiệm cán bộ, công chức được xây dựng để tránh những lời ra tiếng vào không hay về việc cất nhắc một người vào một vị trí trong bộ máy, đặc biệt là để ngăn chặn tệ nạn nâng đỡ con ông cháu cha. Quy trình xử lý đơn yêu cầu của người dân có tác dụng ngăn chặn nạn nhũng nhiễu, hạch sách của người thực thi công vụ.

Tuy nhiên, cũng chính vì được cho là có những ưu điểm đó mà quy trình có xu hướng bị lạm dụng. Ngoài việc được phát ra ở cửa miệng theo “mốt” thời thượng, quy trình được sử dụng như lá bùa hộ mạng bảo vệ con người mỗi khi có điều gì đó gây tranh cãi hoặc có thiệt hại xảy ra do hệ quả của công việc. Chẳng hạn, doanh nghiệp do con ông cháu cha lãnh đạo bị thua lỗ nặng, dư luận nghi thua lỗ là do sai lầm trong việc lựa chọn lãnh đạo, thì chống chế bằng cách nói rằng việc bổ nhiệm đã được thực hiện theo quy trình.

Bệnh nhân Lê Hà Vi bị cưa chân oan nhưng vẫn được đánh giá là đúng quy trình

Bác sĩ chẩn đoán bệnh sai, dẫn đến hậu quả người bệnh bị cưa chân do hoại tử, mọi người bức xúc đòi làm rõ trách nhiệm thì đem quy trình ra để đối phó. Thủy điện xả lũ về hạ du gây ngập úng, nhấn chìm cây cối, hoa màu, nhà cửa, gia súc, thậm chí cả con người, bị đòi bồi thường thiệt hại thì chủ doanh nghiệp cho rằng đòi hỏi không có căn cứ vì thủy điện chỉ xả lũ theo đúng quy trình.

Thật ra quy trình nghiệp vụ do con người xây dựng để tổ chức thực hiện công việc theo những thể thức được xác định. Còn thực hiện công việc như thế nào và dẫn đến hệ quả ra sao lại lệ thuộc vào con người, cụ thể là người được giao việc, tuân thủ quy trình không phải là sự bảo đảm có được kết quả công việc như ý.

Được bổ nhiệm đúng quy trình nhưng lãnh đạo kém cỏi, vô trách nhiệm thì doanh nghiệp vẫn thua lỗ; chẩn đoán bệnh theo quy trình nhưng bác sĩ dốt nát thì vẫn có thể nói bậy, làm bậy. Quy trình xả lũ là căn cứ để thủy điện giải tỏa áp lực cho hồ chứa, đó không phải là điều kiện mà chỉ cần doanh nghiệp tuân thủ, đáp ứng là có quyền tha hồ tự tung tự tác trong không gian sống, bất chấp lợi ích chính đáng của người khác.

Nguyên tắc sống và ứng xử là nếu làm một việc gì đó mà gây thiệt hại cho xã hội, cho người khác thì phải chịu trách nhiệm. Chẳng có luật nào, cũng chẳng có đạo lý nào nói rằng cứ làm đúng quy trình thì được miễn trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức mỗi khi có thiệt hại xảy ra.

Lá bùa hộ mệnh của nhiều đối tượng

Trở lại câu chuyện của chủ cơ sở xúc xích Vietfoods dù sự thật được chứng minh bởi văn bản khẳng định của Cục An toàn thực phẩm - Bộ Y tế cũng như quyết định của Chi cục Quản lý thị trường (QLTT) Hà Nội trả lại toàn bộ lô hàng tạm giữ trước đó cho doanh nghiệp. và thay vì nhận được lời xin lỗi thì chủ cơ sở này và hàng trăm công nhân Vietfoods cũng như người tiêu dùng chỉ nhận được phát ngôn khẳng định một cách lạnh lùng của đại diện QLTT Hà Nội: “Chúng tôi làm đúng quy trình”.

Đúng quy trình là cái lý mà QLTT cố gắng vin vào để thanh minh cho hậu quả nặng nề mà cơ quan này đã gây ra không chỉ với doanh nghiệp bị kiểm tra, doanh nghiệp sản xuất mà cả ngành chế biến thịt. Liên tiếp trong thời gian gần đây, những chỉ đạo của Thủ tướng yêu cầu phải đẩy mạnh các hoạt động nhằm tạo niềm tin, gỡ khó, thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển.

Việc rà soát các quy định, văn bản luật để làm sáng rõ những mập mờ, phá bỏ sự chồng chéo, giấy phép con hay loại bỏ những cán bộ nhũng nhiễu doanh nghiệp là một trong nhiều việc cần làm ngay để tạo môi trường đầu tư lành mạnh. Nhưng có lẽ sự mạnh tay với những việc “đúng quy trình” đầy nghiệt ngã ấy cần được làm ngay. Bởi hiện nay chúng ta có quá nhiều điều như “bổ nhiệm đúng quy trình”, “tiến sĩ đúng quy trình”, “cả họ làm quan đúng quy trình”...

Trở lại câu chuyện cô bé Hà Vi ở Đắk Lắk bị cưa nhầm chân do bác sĩ có trình độ chuyên môn yếu kém nhưng vẫn được nhận định là xử lý đúng quy trình. Khẩu hiệu “đúng quy trình” có lẽ là lá bùa hộ mệnh cho việc rũ bỏ trách nhiệm một cách hiệu quả nhất.

Vân Chi (TH)