Khai khoáng: Chọn tận thu ngân sách hay tận thu tài nguyên?

Năm APEC 2017 Núi Pháo của Việt Nam là mỏ duy nhất của các thành viên MTF đến khảo nghiệm.

Tạo lợi thế cạnh tranh, giành thị phần

Công ty Cổ phần Tài nguyên Masan (Masan Resources) xuất hiện trên thị trường khoáng sản thế giới chưa đầy 10 năm, nhưng sự trỗi dậy có thể ghi nhận ở 3 phương diện. Thứ nhất, triển khai dự án trên cơ sở kiến thức và năng lực của người Việt, thứ hai là tận dụng khả năng tiếp cận vốn và dòng tiền để mua lại và phát triển các dự án giá trị và thứ ba là giảm thiểu rủi ro của các dự án thông qua nền tảng của Tập đoàn Masan.

Trên thực tế, Masan Resources đã biến một khu đất trống thành một nhà máy chế biến khoáng sản tiêu chuẩn quốc tế đầu tiên của Việt Nam có quy mô lớn, có khả năng sản xuất 4 loại khoáng sản và kim loại khác nhau từ một thân quặng duy nhất.

“Chúng tôi quan niệm rằng, phải sử dụng một cách hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên mà chúng tôi được giao phó; cẩn trọng hoạch định các hoạt động để đem đến lợi ích hiện tại cũng như lợi ích lâu dài cho con người, môi trường và sự thịnh vượng chung và đây chính là cách mà chúng tôi có thể đảm bảo phát triển bền vững”, ông Craig Bradshaw, Tổng giám đốc Nui Phao Mining, cho biết.

Nhiều năm liền, Việt Nam luôn phải học hỏi cung cách khai thác, chế biến khoáng sản từ các nước trên thế giới. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện nay, quan điểm này đã thay đổi, năm APEC 2017 Núi Pháo của Việt Nam là mỏ duy nhất của các thành viên MTF đến khảo nghiệm. Đáng lưu ý, một phần thành viên MTF đến Núi Pháo có các chuyên gia ngành khai khoáng Trung Quốc.

Nắm giữ 70% sản lượng vonfram toàn cầu, Trung Quốc đã vận dụng tối đa chiến lược biến lợi thế này thành quyền lực để độc quyền kiểm soát thị trường thế giới. Nếu như trước năm 1990, Trung Quốc xuất khẩu vonfram thô với số lượng lớn thì đến năm 2003 lại siết chặt nguồn cung ra thế giới nhằm đẩy giá lên cao. Hiện giá vonfram dù vẫn thấp nhưng đã tăng xấp xỉ ba lần kể từ năm 2004 đến nay.

Masan Resources có thể được hưởng lợi từ xu thế này để tăng thị phần của thị trường ngoài Trung Quốc lên 40% trong năm 2017, trở thành nhà cung cấp lớn khoáng sản công nghiệp trọng điểm, gồm vonfram, florit và bismut. Ngay cả khi trữ lượng vonfram của mỏ Núi Pháo được chứng minh và xác nhận là khoảng 66 triệu tấn, với vòng đời mỏ ước tính là 20 năm, thì việc đầu tiên Masan Resources phải thấy được là Trung Quốc đã đi trước một bước khi áp dụng chính sách cấm xuất khẩu thô, tập trung sản xuất sản phẩm tiêu dùng cuối.

Song Trung Quốc cũng có điểm yếu là hầu hết các mỏ vonfram có tuổi đời cao, có mỏ tới 30 năm, chất lượng và sản lượng đều giảm sút, trong khi chi phí khai thác rất cao, giá nhân công đang tăng lên. Việc tăng sản lượng từ các mỏ này không dễ, bởi cũng giống như các nền khai khoáng trong APEC, Trung Quốc đang phải đối mặt với 4 thách thức lớn trong quá trình hoạt động, đó là tìm kiếm các nguồn khoáng sản chất lượng cao; xin cấp phép hoạt động; khai thác và chế biến hiệu quả và khó khăn về nguồn vốn.

Việc thực thi chính sách khai khoáng mới không mang lại hiệu quả như Trung Quốc kỳ vọng. Sản lượng sản phẩm trung cấp vonfram xuất khẩu năm ngoái của nước này đã sụt giảm tới 9%. Điều này, tác động không nhỏ tới hoạt động sản xuất kinh doanh của các mỏ vonfram nội địa Trung Quốc. Trong khi đó, ở cùng một dòng sản phẩm trung hoặc cao cấp, chất lượng vonfram của Việt Nam được các khách hàng đánh giá cao hơn Trung Quốc. Một số khách hàng của Trung Quốc đã chuyển 30-40% đơn hàng sang Việt Nam mua vonfram. Tuy nhiên, nếu chỉ sử dụng những yếu tố này để cạnh tranh giành thị phần, dẫn dắt sự thay đổi ở thị trường vonfram toàn cầu, là chưa đủ, bởi so với các đối thủ từ Trung Quốc, Núi Pháo vẫn là một mỏ mới.

Mặt khác, Trung Quốc có thể buông bỏ một vài thị trường nhỏ lẻ, nhưng chắc chắn sẽ giữ thị trường Mỹ, nơi nhập đến 40% sản lượng vonfram của Trung Quốc. “Chúng tôi không cạnh tranh trực tiếp với Trung Quốc, thay vào đó là tạo ra một thị trường tiềm năng để trở thành nhà cung cấp bền vững, bảo đảm nguồn cung lâu dài cho các đối tác của mình”, ông Chetan Prakash Baxi, Chủ tịch HĐQT Masan Resources, cho biết.

Thách thức rất lớn từ…chính sách!

Ngay cả khi các yếu tố mang tính nền tảng đã được định hình, thách thức cho Masan Resources bây giờ không chỉ là vấn đề đầu ra. Tại đại hội đồng cổ đông mới đây, nhiều nhà đầu tư của Masan Resources bày tỏ băn khoăn tài sản “ngon”, nhưng lợi nhuận ròng chỉ đạt 115,3 tỷ đồng, tương ứng thu nhập trên mỗi cổ phiếu chỉ vỏn vẹn có 153 đồng.

Thực ra, cái giá phải trả để Masan Resources được xếp vào nhóm thành phẩm đã qua chế biến sâu và được phép xuất khẩu không hề nhỏ. Masan Resources đã phải đầu tư rất lớn cho trang thiết bị và nhân lực trong khi vẫn phải trang trải các chi phí khác, như chi phí hoạt động, hoàn nguyên môi trường, gốc và lãi vay ngân hàng… trong bối cảnh giá vonfram trên thế giới vẫn xuống sâu.

Theo đánh giá của Công ty Tư vấn thị trường Roskill của Anh, việc một số mỏ mới trong đó có Núi Pháo được đưa vào khai khác, áp lực giảm giá trên thị trường sẽ tiếp tục duy trì đến năm 2018, sau đó mới trở lại trạng thái cân bằng. Roskill dự báo, giai đoạn năm 2013-2018, tốc độ tăng trưởng của nhu cầu vonfram tăng 2,6%/năm.

Kế hoạch kinh doanh của Masan Resources không như kỳ vọng còn bởi gánh nặng thuế, phí. Một chính sách mà PGS.TS Nguyễn Cảnh Nam, Hội Khoa học công nghệ mỏ Việt Nam, cho là “tận thu cho ngân sách hơn là tận thu tối đa tài nguyên”. Còn ông Vũ Hồng, Phó tổng giám đốc Masan Resources, nói rằng thuế thuế tài nguyên tăng nhiều lần chỉ trong vài năm và mức tăng quá cao. Tiền cấp quyền khai thác khoáng sản trùng lặp với thuế tài nguyên.

Việc xây dựng giá tính thuế tài nguyên và giá để để tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản còn chưa phù hợp, hướng dẫn thực hiện chưa rõ ràng nên gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tính toán thuế tài nguyên, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, làm doanh nghiệp bị động trong việc thực thi nghĩa vụ thuế.

Cách tính loại thuế này chưa phù hợp, chưa rõ ràng, ví dụ Nghị định 152 cho phép sản phẩm công nghiệp được trừ chi phí nhưng không cụ thể chi phí nào được trừ. “Việc giá tính thuế tài nguyên áp dụng cho các sản phẩm công nghiệp được tính từ giá bán sản phẩm trừ chi phí nhưng sản lượng lại đề nghị lấy ở giai đoạn trước khi chế biến đã không khuyến khích doanh nghiệp chế biến sâu và rất khó áp dụng cho một dự án mỏ đa kim như dự án Núi Pháo”, vị lãnh đạo Masan Resources từng làm việc tại Ngân hàng Thế giới nhận xét.

THU HÀ