'Khóa đầu, khóa đuôi' có bịt nổi tình trạng thao túng ngân hàng?

Tuy nhiên, trên thực tế để thực hiện được việc “khóa đầu, khóa đuôi” là vấn đề không hề đơn giản nếu như các ngân hàng vẫn cố tình sai phạm trong khi cơ quan quản lý không có sự quyết liệt trong việc xử lý.

Ảnh minh họa

Đã được xử lý một bước quan trọng

Báo cáo tổng kết thi hành Luật Các TCTD 2010, NHNN cho biết sau 3 năm thực hiện tái cơ cấu hệ thống NH, tình trạng sở hữu chéo, đầu tư chéo đã được xử lý một bước quan trọng. Tình trạng cổ đông/nhóm cổ đông lớn thao túng NH được xử lý cơ bản. Đến nay, số cặp TCTD sở hữu chéo giảm từ 7 còn 3 cặp. Số lượng TCTD cũng giảm được khoảng 22 tổ chức.

Đề án tái cơ cấu Sacombank được coi là ví dụ khá tiêu biểu về ứng xử trước tình trạng lạm dụng sở hữu chéo trong ngành ngân hàng giai đoạn 2016 - 2020.

Các chuyên gia và người trong cuộc cho rằng, điều này thể hiện quan điểm kiên quyết với sở hữu chéo của Chính phủ và NHNN. Trước đó, mặc dù Sacombank trình lên NHNN khá nhiều lần đề án tái cơ cấu nhưng đều không được thông qua, lý do chính là các vướng mắc liên quan đến sở hữu chéo và nợ xấu từ Ngân hàng Thương mại Cổ phần Phương Nam mang sang.

Lần cuối cùng, đề án được thông qua với phương án chủ tịch Hội đồng Quản trị LienVietPostBank là ông Dương Công Minh ứng cử sang hội đồng quản trị Sacombank (sau này được bầu làm chủ tịch hội đồng quản trị ngân hàng này – PV).

Trong vụ việc này, NHNN đã yêu cầu ông Dương Công Minh và nhóm người liên quan phải thoái toàn bộ vốn tại LienVietPostBank trước khi ứng cử sang Sacombank. Đến nay, tại LienVietPostBank, cổ đông lớn nhất chính là VnPost. Như vậy, không chỉ ông Dương Công Minh phải thoái vốn tại LienViet PostBank mà cả "người có liên quan" cũng phải thoái vốn để đáp ứng yêu cầu theo Thông tư 36/2014 của NHNN.

Đây cũng chính là nội dung quan trọng của Đề án 1058 về tái cơ cấu tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt với yêu cầu cụ thể là giao NHNN rà soát, sửa đổi, bổ sung khái niệm "người có liên quan" để bao quát rộng hơn các trường hợp có cùng lợi ích.

Theo đó, bảo đảm xác định được "cổ đông đích thực", "cổ đông hưởng lợi cuối cùng", tăng thẩm quyền và trách nhiệm của NHNN trong việc kiểm soát cổ đông, nhóm cổ đông lớn ở cả 2 khâu tiền kiểm và hậu kiểm.

Luật sư Trương Thanh Đức - Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Basico, Phó Chủ nhiệm CLB Pháp chế ngân hàng

Còn sở hữu hộ, sở hữu che giấu

Tình trạng sở hữu chéo hiện vẫn còn ở một số TCTD lớn. Trước khi có quy định về tỉ lệ sở hữu theo Thông tư 36 (quy định mỗi NH chỉ được nắm giữ cổ phiếu của tối đa không quá 2 NH khác, mức nắm giữ là dưới 5% cổ phần), Vietcombank vẫn nắm giữ 9,8% cổ phần MBB, 8,2% Eximbank, 5,26% SaigonBank và 4,6% OCB. Đến ngày 18/7, NH này vẫn nắm giữ 7,16% vốn điều lệ MBB, 8,19% vốn điều lệ Eximbank, 4,3% vốn điều lệ SaigonBank và 5,7% vốn điều lệ OCB.

Theo NHNN, hiện một số TCTD vẫn còn tình trạng cổ đông là tổ chức sở hữu trên 15% vốn điều lệ, cổ đông và người có liên quan sở hữu trên 20% vốn điều lệ của TCTD, trong đó tỉ lệ sở hữu lớn chủ yếu tại một số doanh nghiệp (DN) nhà nước chưa khắc phục xong việc thoái vốn.

Tình trạng sở hữu, sở hữu chéo, nhóm cổ đông chi phối đã từng bước được kiểm soát nhưng trong thực tế vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro do tình trạng chi phối, thao túng hoạt động NH chưa được xử lý triệt để.

Thực tiễn cho thấy rất khó phát hiện và kiểm soát đối với trường hợp cố tình sở hữu hộ hoặc sở hữu che giấu qua nhiều chủ thể. Các vi phạm về giới hạn sở hữu cổ phần, sở hữu chéo mặc dù đã dần được xử lý nhưng một số TCTD vẫn đang có sở hữu cổ phần lẫn nhau hoặc sở hữu qua lại với DN.

Luật sư Trương Thanh Đức - Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Basico, Phó Chủ nhiệm CLB Pháp chế ngân hàng - cho rằng việc giảm sở hữu chéo NH thực hiện chậm và chưa triệt để chủ yếu do thiếu quy định và sự quyết liệt xử lý. Thông tư 36 đã quy định rõ thời hạn nhưng các NH vi phạm vẫn không bị xử lý. Đây là một trong những nguyên nhân cản bước quá trình tái cơ cấu các TCTD trong thời gian qua.

Chuyên gia tài chính Cấn Văn Lực nhận định sở hữu chéo NH là vấn đề có quá trình lịch sử. Bản chất sở hữu chéo không phải quá xấu, vấn đề là kiểm soát, quản lý như thế nào vì nền kinh tế Việt Nam có quy mô nhỏ, DN khởi nghiệp phải góp vốn từ nhiều bộ phận khác nhau.

Cần có cơ chế kiểm soát vốn góp công khai, minh bạch và có chế tài nghiêm đối với các trường hợp vi phạm như rút giấy phép, tước quyền cổ đông... Theo TS Cấn Văn Lực, giảm sở hữu chéo NH cần có các giải pháp đồng bộ như giảm tỉ lệ cổ phần nắm giữ, tăng minh bạch thông tin, trong đó có việc yêu cầu các NH cổ phần phải niêm yết trên sàn chứng khoán.

Bàn về những giải pháp hạn chế cũng như xử lý tình trạng sở hữu chéo tại các ngân hàng, ông Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia cho rằng: “Khóa đầu, khóa đuôi, chắc chắn sẽ bịt được tình trạng thao túng ngân hàng”.

Ngoài ra, một chuyên gia khác cho rằng, hoạt động thanh tra giám sát của NHNN hiện nay nên đề cao chức năng giám sát vì với nền tảng công nghệ thông tin hiện có, các hoạt động cấp tín dụng của tổ chức tín dụng không thể “lọt khe” dễ dàng.

Do đó, chỉ cần cảnh báo sớm như là hình thức “rung chuông” nhắc nhở để ngăn sớm, ngăn kịp thời. Làm như vậy, cũng góp phần hạn chế tiếp xúc trực tiếp giữa bộ phận thanh tra với tổ chức tín dụng, nhằm khắc phục tình trạng tiêu cực từ hai phía.

“Nghị quyết 42/2017/QH14 thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng. Tuy nhiên, vốn Nhà nước tại các ngân hàng vẫn còn thì vẫn chưa thể kỳ vọng Nghị quyết 42 có thể giải quyết vấn đề nợ xấu một cách triệt để trong vòng 5 năm tới”, TS Hiếu chuyên gia tài chính - ngân hàng nói.

Minh Hải