Mô hình xét nghiệm HIV tại cộng đồng hứa hẹn phát hiện 90% người nhiễm HIV

Tiến sĩ Lokky Wai, đại diện WHO tại Việt Nam phát biểu tại hội thảo

Tiếp cận đến 70% những người chưa từng được xét nghiệm HIV hoặc không thường xuyên xét nghiệm HIV

Được biết, từ tháng 10/2015, Dự án Thúc đẩy Tăng trưởng Thị trường (Healthy Markets) đã phối hợp với Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS các tỉnh để tập huấn cho 235 nhân viên xét nghiệm không chuyên – là những người không được đào tạo chuyên ngành y tế - cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV có chất lượng bằng việc sử dụng một sinh phẩm xét nghiệm chẩn đoán nhanh HIV.

Đến nay, các nhân viên xét nghiệm không chuyên này đã xét nghiệm cho hơn 29 nghìn khách hàng có nguy cơ cao ở khu vực thành thị là TP.HCM và Hà Nội, và khu vực nông thôn miền núi là Điện Biên và Nghệ An. Khi khách hàng có kết quả xét nghiệm “có phản ứng”, nhân viên xét nghiệm không chuyên sẽ tư vấn và hỗ trợ họ tiếp cận với cơ sở y tế để làm xét nghiệm khẳng định, và tiếp cận điều trị sớm nếu họ có kết quả khẳng định HIV dương tính.

Mô hình thí điểm đã tiếp cận được đến 70% những người chưa từng được xét nghiệm HIV hoặc những người không thường xuyên xét nghiệm HIV. Tổng số hơn 1.400 ca nhiễm HIV mới đã được phát hiện (chiếm 7% HIV dương tính ở khu vực thành thị, và 3% ở khu vực nông thôn), và 93% đã được đưa vào chương trình điều trị. Dịch vụ tự xét nghiệm HIV do Cục Phòng chống HIV/AIDS khởi động từ tháng 8/2016, cho đến nay đã có hơn 1.300 người lựa chọn hình thức tự xét nghiệm này.

Các tài liệu về xét nghiệm HIV tại cộng đồng

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã hỗ trợ thực hiện xét nghiệm HIV tại cộng đồng ở hai tỉnh Thanh Hóa và Thái Nguyên từ tháng 8/2015. Tại Thanh Hóa, WHO hỗ trợ cho hai huyện miền núi (Quan Hoa và Mường Lát) thực hiện hoạt động này, tại đây y tế thôn bản là nhân viên xét nghiệm. Đối với Thái Nguyên, WHO hỗ trợ Trung tâm Phòng chống HIV/AIDS tỉnh và bốn nhóm tự lực của người tiêm chích ma túy và nam quan hệ tình dục với nam (MSM) để cung cấp dịch vụ xét nghiệm tại cộng đồng, trong đó giáo dục viên đồng đẳng thực hiện xét nghiệm.

Từ tháng 1 năm 2015 đến tháng 10 năm 2016, Thanh Hóa đã có 1.781 người được xét nghiệm, trong số đó có 33 người có kết quả khẳng định dương tính và 32 người (tức 97%) được đưa vào chương trình điều trị. Tại Thái Nguyên, từ tháng 7/2015 - tháng 10/2016, các nhóm tự lực đã xét nghiệm cho 313 người, trong đó 12 người có kết quả khẳng định dương tính và 9 người được đưa vào chương trình điều trị.

TS Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết: “WHO đã đưa ra hướng dẫn và khuyến cáo các quốc gia về việc cung cấp dịch vụ tự xét nghiệm như là một cách tiếp cận bổ sung cho các chiến lược về xét nghiệm HIV hiện nay, và việc thông báo với bạn tình, để tăng cường khả năng tiếp cận xét nghiệm HIV cho các nhóm có nguy cơ cao. Các kết quả ban đầu cho thấyxét nghiệm HIV tại cộng đồng ở Việt Nam đã rất thành công trong việc tiếp cận các nhóm đích có nguy cơ lây nhiễm cao nhưng chưa được xét nghiệm hoặc xét nghiệm không thường xuyên.”

Bs Vũ Ngọc Bảo, Phó Giám đốc Dự án Thúc đẩy Tăng trưởng Thị trường nhận định:“Xét nghiệm HIV tại cộng đồng giúp tăng số người có nguy cơ cao tại Việt Nam biết được tình trạng HIV của mình, đặc biệt là những người chưa tiếp cận với các dịch vụ xét nghiệm HIV tại các cơ sở y tế “Quan trọng hơn, điều này giúp họ được đưa vào chương trình chăm sóc điều trị sớm và góp phần giảm nguy cơ lây nhiễm ra cộng đồng”.

Giảm bớt gánh nặng cho cán bộ y tế, hứa hẹn phát hiện 90% người nhiễm HIV

Ngành y tế địa phương cũng ghi nhận những tác động tích cực mà xét nghiệm tại cộng đồng đem lại cho hệ thống y tế. Cụ thể, ông Trần Văn Anh Phương, cán bộ điều phối về tư vấn và xét nghiệm HIV tại Sở Y tế TPHCM cho biết: “Xét nghiệm HIV do các tổ chức tại cộng đồng thực hiện giúp giảm bớt gánh nặng cho cán bộ ngành y tế trong hoạt động xét nghiệm và chuyển gửi điều trị.”

Ông Phan Trọng Hồng, Chủ nhiệm câu lạc bộ Ngày Mai ở thành phố Vinh khẳng định: “Các nhóm đích mà chúng tôi đang hướng tới, bao gồm nhóm MSM, người tiêm chích ma túy, chị em hành nghề mại dâm và bạn tình của họ, thực sự thích dịch vụ xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm, vì nó giúp giải quyết nỗi lo về tính bảo mật và sự kỳ thị của nó. Trong thời gian tới, nhóm chúng tôi dự kiến sẽ mở rộng các dịch vụ này để tiếp cận được nhiều người có nguy cơ cao tại TP Vinh, Nghệ An.”

Các chuyên gia thảo luận tại hội thảo

Được biết, Chính phủ Việt Nam đã cam kết đạt mục tiêu toàn cầu 90-90-90 nhằm hướng tới kết thúc dịch HIV. Mặc dù Việt Nam đã giảm được số người nhiễm HIV mới trong những năm gần đây, nhưng vẫn còn lo ngại về tỷ lệ xét nghiệm HIV hàng năm thấp trong nhóm đích có nguy cơ cao. Các nhóm này bao gồm những người nghiện chích ma túy, phụ nữ bán dâm, nam quan hệ tình dục với nam và nhóm chuyển giới nữ. Những rào cản đối với việc sử dụng dịch vụ xét nghiệm tại các cơ sở y tế hiện nay có thể kể đến là thời gian làm việc không thuận tiện, chi phí đi lại, thời gian chờ đợi lâu, những lo ngại về tính bảo mật, kỳ thị và phân biệt đối xử.

Cục Phòng chống HIV/AIDS đã xác định mô hình xét nghiệm HIV tại cộng đồng là một chiến lược đầy hứa hẹn nhằm tăng tỷ lệ xét nghiệm HIV tại Việt Nam. Đây cũng là một bước quan trọng góp phần đạt được chỉ tiêu đầu tiên trong mục tiêu 90-90-90 vào năm 2020 tức là 90% người nhiễm HIV được phát hiện.

Hiện nay, chiến lược xét nghiệm HIV tại cộng đồng đã được đưa vào Kế hoạch hành động giai đoạn 2016-2020 của Cục Phòng, chống HIV/AIDS. Từ năm 2015, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã phối hợp với Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Dự án Thúc đẩy Tăng trưởng Thị trường triển khai thí điểm mô hình xét nghiệm HIV tại cộng đồng ở các tỉnh được lựa chọn. Các nhóm nguy cơ cao hiện nay có thể tiếp cận dịch vụ xét nghiệm sàng lọc nhanh với HIV do nhân viên xét nghiệm cộng đồng cung cấp. Những người có kết quả xét nghiệm “có phản ứng” sẽ được chuyển tới cơ sở y tế để làm xét nghiệm khẳng định. Từ kết quả của hoạt động thí điểm, Cục Phòng chống HIV/AIDS đang cập nhật lại hướng dẫn quốc gia về xét nghiệm, và đưa xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm vào như là một hướng tiếp cận để đạt được mục tiêu “90” đầu tiên.

Kinh nghiệm trên toàn cầu cho thấy mô hình xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm rất thành công trong việc tăng tỷ lệ xét nghiệm trong nhóm những người có nguy cơ cao với HIV. Thực tế cho thấy rằng có thể tăng tỷ lệ xét nghiệm trong nhóm nguy cơ cao lên nhiều khi xét nghiệm được chính những người được tin tưởng trong cộng đồng cung cấp.

Tại Việt Nam, nhiều người nhiễm HIV không biết tình trạng của họ. "Hàng ngàn người nhiễm HIV vẫn đang bỏ lỡ việc điều trị tại Việt Nam. Tự xét nghiệm HIV nên tạo cơ hội cho nhiều người hơn biết tình trạng nhiễm HIV của mình và tìm hiểu xem làm thế nào để tiếp cận các dịch vụ điều trị và dự phòng phù hợp. Cùng với hướng dẫn về việc thông báo cho bạn tình, các đề xuất này có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam và phải được coi như một phần của chiến dịch đối phó với HIV trên toàn quốc", Tiến sĩ Lokky Wai, đại diện WHO tại Việt Nam cho biết.

WHO đưa ra hướng dẫn mới về tự xét nghiệm và hỗ trợ thông báo cho bạn tình để xây dựng chương trình phòng chống HIV toàn cầu

Trong lễ kỷ niệm Ngày Thế giới phòng chống AIDS năm 2016, WHO nhắc lại lời tuyên bố mọi người cần được biết về tình trạng HIV của họ. Trên toàn thế giới, hơn 14 triệu người nhiễm HIV, tương đương 40% số người nhiễm HIV, không biết tình trạng nhiễm của họ. WHO đưa ra hướng dẫn mới về tự xét nghiệm HIV và thông báo cho bạn tình để gia tăng tỷ lệ xét nghiệm HIV cho nhóm có nguy cơ cao với HIV, từ đó hỗ trợ chẩn đoán sớm hơn nhằm hỗ trợ điều trị và dự phòng.

Các khuyến cáo chính trong hướng dẫn là:

− Tự xét nghiệm HIV cần được xem như một cách tiếp cận mới cho dịch vụ xét nghiệm HIV.

− Dịch vụ hỗ trợ thông báo cho bạn tình nên là một phần của một gói xét nghiệm và chăm sóc toàn diện cho người nhiễm HIV.

− Tất cả các dịch vụ xét nghiệm HIV, bao gồm cả tự xét nghiệm HIV và dịch vụ thông báo với bạn tình, cần tuân thủ nguyên tắc 5C của WHO: Sự đồng thuận, Bảo mật, Tư vấn, Kết quả chính xác, và Kết nối chuyển gửi (liên kết với các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị).

Tự xét nghiệm HIV đã được chứng minh là một lựa chọn có tính trao quyền, riêng tư và được chấp nhận bởi nhiều nhóm - gồm nam giới, thanh niên, nhân viên y tế, phụ nữ mang thai, và các nhóm dân cư nói chung khác. Hướng dẫn của WHO nhấn mạnh rằng dù với cách tiếp cận xét nghiệm HIV nào, tự xét nghiệm nên luôn luôn mang tính tự nguyện, không ép buộc. Bất cứ ai có kết quả xét nghiệm có phản ứng cần thực hiện thêm xét nghiệm khẳng định ở cơ sở y tế, được cung cấp các thông tin về HIV, và được hỗ trợ tư vấn kịp thời về các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV.

Ngoài ra, WHO khuyến cáo rằng những người nhiễm HIV cần được khuyến khích và hỗ trợ để thông báo cho bạn tình của họ về khả năng phơi nhiễm HIV, có thể là tự thông báo hay được nhân viên y tế hỗ trợ. Việc này nhằm khuyến khích người nhiễm HIV hỗ trợ bạn tình của mình, hoặc người cùng tiêm chích ma túy đi xét nghiệm, để họ cũng có thể được điều trị nếu họ nhiễm HIV. Những xét nghiệm này phải luôn luôn mang tính tự nguyện và có sự đồng ý rõ ràng của người nhiễm HIV.

Hà Anh