Người Việt duy nhất từng phiên dịch trong sứ quán TQ

Trào nước mắt vì thèm đứng bên Bác Sinh năm 1933, khi mới 14 tuổi, Vũ Thuần được gia đình cho theo các anh bộ đội làm công tác tuyên truyền văn hóa. Vì là học sinh lại nhanh nhẹn nên cậu được gửi đi học Trường Thiếu sinh quân (TSQ) ở Việt Bắc. Có một lần, Bác Hồ tới thăm trường nhưng không báo trước. Đang trong giờ học, vừa trông thấy Bác là thầy trò bỏ lớp chạy ra đón và hô vang: “Bác Hồ! Bác Hồ muôn năm!”. Toàn trường vây kín quanh Bác. Bác bảo tất cả trật tự ngồi xuống rồi ân cần nói chuyện. Khi Bác hỏi: “Các cháu ăn có no không?”. Toàn trường đồng thanh hô: “Có ạ!”. Bác lại hỏi: “Các cháu có nhớ bố mẹ không?”, “Có ạ!”. Bác còn hỏi các thầy về tình hình học tập, rèn luyện của học sinh. Cuối cùng Bác căn dặn: - Cuộc kháng chiến đánh đuổi thực dân Pháp còn nhiều khó khăn, gian khổ. Trong tương lai các cháu sẽ là chủ nhân đất nước nên các cháu phải không ngừng học tập, rèn luyện để sau này kế tục sự nghiệp cách mạng của Cha ông, giành lại độc lập, tự do cho non sông gấm vóc. Sau đó, Người nói với ông Đinh Đăng Định chụp vài kiểu ảnh kỉ niệm. Cũng là dịp hiếm có để có thể đứng gần Bác, các bạn chen nhau đứng sát Người. Thuần vì nhỏ người nên bị các bạn lớn đẩy ra tít tận xa, nhìn các bạn được đứng bên Bác mà thèm, tự dưng nước mắt trào ra. Đang buồn thì thấy Bác vẫy tay: “Cháu bé kia lại đây với Bác!”. Thật là bất ngờ và may mắn, Vũ Thuần đã được đứng sát ngay Bác. Cánh TSQ ríu rít bên Bác như bầy chim non ra ràng vây quanh mẹ chờ mồi. Ông Vũ Thuần chậm rãi nhớ lại: “Phải gần nửa thế kỷ sau, trong một dịp vào thăm Bảo tàng Cách mạng, lần đầu tiên tôi được nhìn thấy tấm ảnh chụp ngày đó. Lặng đi một lúc vì xúc động và ngỡ ngàng, không thể ngờ mình lại có cái vinh hạnh lớn như thế! Trong ảnh thấy Bác thật bình dị, hiền lành và thật gần gũi. Còn các bạn TSQ vẻ mặt rạng rỡ vui tươi. Những bạn đứng phía sau thì cố dướn người thật cao để có mặt mình trong ống kính. Có bạn còn lấy tay bá lên vai mà Bác không quở trách, vẫn bình thản, bao dung. Mãi về sau này tôi tự hỏi: Có vị lãnh tụ nào gần gũi với thiếu nhi hơn Bác?! Cố hình dung lại từng khuôn mặt và tính cách của từng bạn. Bạn đội mũ ca-lô sẫm màu đứng sau lưng Bác chính là Mộng Lân, sau này trở thành nhạc sĩ nổi tiếng công tác tại Đài phát thanh Tiếng nói VN, anh có nhiều bài hát hay cho thiếu nhi. Mộng Lân đã mất năm 2000 tại Hà Nội. Còn bạn cổ quàng khăn đỏ, miệng cười tươi, đứng bên phải Bác, tên là Liễn. Anh đã hy sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Các bạn khác có lẽ do ảnh hưởng của lần ốm mà tôi không nhớ hết tên…”. Làm phiên dịch trong sứ quán Trung Quốc Năm 1951, khi Bộ trưởng Giáo dục Nguyễn Văn Huyên kí quyết định thành lập Khu học xá VN tại Trung Quốc thì lứa TSQ của Vũ Thuần được đưa sang học Sư phạm, sau đó một số được chọn vào học lớp Hoa ngữ. Đến đầu năm 1953 ông cùng một số sinh viên tốt nghiệp giỏi được chọn đi phiên dịch cho đoàn 114 cán bộ quân đội gửi sang trường Sĩ quan pháo cao xạ Thẩm Dương (do đồng chí Văn Giang và Nguyễn Quang Bích phụ trách) học tập, nhận khí tài và chuẩn bị thành lập trung đoàn 367 pháo cao xạ phòng không đầu tiên của QĐNDVN về tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ. Sau khi các tiểu đoàn pháo cao xạ hành quân về nước, ông cùng 7 đồng chí được phân công về làm giáo viên Trường Thiếu nhi VN ở thành phố Lư Sơn (tỉnh Giang Tây), sau đó chuyển về Giáp Sơn (Quế Lâm, Quảng Tây). Đến năm 1954 thì về nước tiếp tục phiên dịch cho cố vấn quân sự TQ. Sau ngày giải phóng Thủ đô 10/10/1954, Đại sứ quán TQ – sứ quán đầu tiên của các nước XHCN đóng ở Chiến khu Việt Bắc – chuyển về Hà Nội. Vũ Thuần được Đại sứ La Quý Ba đề nghị đích danh với Thủ tướng Phạm Văn Đồng cho về làm phiên dịch của sứ quán TQ (đây là vinh dự và cũng là một trường hợp đặc biệt trong lịch sử ngoại giao - người VN duy nhất được làm phiên dịch trong sứ quán TQ). Một năm sau, ông về làm việc tại Bộ Ngoại giao. Nhớ lời dặn của Bác, ông tích cực học thêm tiếng Nga và đến năm 1963 được cử sang công tác tại Đại sứ quán VN tại Bắc Kinh, khi đó Thiếu tướng Trần Tử Bình là đại sứ. Rồi Vũ Thuần được chọn làm phiên dịch cho ông. Trong những dịp Bác Hồ sang thăm chính thức và không chính thức, Vũ Thuần vinh dự được đón Bác. Mỗi lần tới Bắc Kinh, Trung ương ĐCS TQ mời Bác về nghỉ ở Điếu Ngư Đài (1). Lần đó Đại sứ giao ông nhiệm vụ mang bản tin sớm từ trong nước gửi sang cho Bác. Biết Người nóng lòng chờ tin từ nhà gửi sang nên 4h30 sáng ông đã có mặt. Vì còn sớm, nghĩ Bác đang ngủ nên không dám làm Người thức giấc, Vũ Thuần ngồi xuống chiếc ghế đặt ngay cửa. Mới ngoài 30, đang còn trẻ nên ông thiu thiu lúc nào không hay. Sáng ra dậy tập thể dục thấy chú phiên dịch trẻ ngồi tựa cửa đang ngon giấc, Bác không nỡ đánh thức. Khi đi tập về, Bác vỗ vai, Vũ Thuần vội choàng dậy xin lỗi. Bác cười: “Không việc gì, cháu đang tuổi ăn tuổi ngủ mà. Dậy rửa mặt cho tỉnh rồi điểm tin cho Bác!”. Sau đó Bác mời vào cùng ăn điểm tâm. Sợ rằng đi gặp Bác mà lại ngủ quên đã là sai, nay lại được gọi vào ăn cùng mâm, Vũ Thuần e ngại. Song Bác bảo cứ tự nhiên ngồi ăn mà không trách cứ điều gì. Một kỉ niệm và cũng là một bài học nhớ đời. ... Tháng 3/2004, tiện về thành phố biển Vũng Tàu, chúng tôi tới thăm ông Vũ Thuần, cựu TSQ Việt Bắc năm 1948, nguyên vụ phó Vụ Á châu (Bộ Ngoại giao). Tuổi đã ngoài 70, tóc bạc trắng. Do di chứng của xuất huyết não mà tay trái hơi bị liệt nhưng ông vẫn không quên kỉ niệm những lần gặp Bác. Khi viết bài này thì ông Vũ Thuần mất đã tròn 1 năm. Xin thắp nén tâm nhang tưởng nhớ đến ông - 1 cựu TSQ VN đáng kính! Chú thích: (1) Khu dành cho cán bộ cao cấp của Đảng và Chính phủ Trung Quốc ở Bắc Kinh. Trần Kiến Quốc