Nợ công tăng nhanh: Nguyên nhân trước hết do điều hành

Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng cho biết, “nợ công tăng nhanh là đúng. Chúng ta chi theo nhu cầu trong khi tăng trưởng kinh tế thì có hạn". Ảnh: TN

Ngày 20/3, tiếp tục chương trình làm việc, tại Phiên họp thứ 8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận, cho ý kiến dự án Luật Quản lý nợ công (sửa đổi).

Chi theo nhu cầu, tăng trưởng lại có hạn

Theo tờ trình của Chính phủ, nợ công tăng nhanh. Chỉ tính riêng quy mô dư nợ nước ngoài của Chính phủ đến cuối năm 2015 so với cuối năm 2001 đã tăng 6,5 lần. Trong đó, nợ tập trung vào 3 nhà tài trợ chính: Ngân hàng Thế giới tăng 11,5 lần, Ngân hàng Phát triển Châu Á tăng 20,3 lần, Nhật Bản tăng 6,8 lần.

Việc quản lý, sử dụng vốn vay còn bất cập; phân bổ vốn đầu tư từ nguồn vốn vay nợ công còn dàn trải và hiệu quả đầu tư chưa cao.

“Đã phát sinh những rủi ro từ các dự án sử dụng vốn vay của Chính phủ và vốn vay Chính phủ bảo lãnh dẫn đến không trả được nợ, Chính phủ phải trả nợ thay; thiếu gắn kết giữa quyết định đầu tư với cân đối nghĩa vụ trả nợ”, người đứng đầu ngành Tài chính thừa nhận.

Xoay quanh câu chuyện nợ công, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga đặt một loạt câu hỏi, từ khi có luật 2009 đến nay, lẽ ra phải hạn chế nợ công tăng nhanh, nhưng vì sao nợ công lại tăng nhanh như thế? Cách tính nợ công như thế nào? Kinh nghiệm quốc tế tính nợ công có giống ta không?

Đại biểu còn nêu lên nhiều vấn đề đang được quan tâm như trách nhiệm, thẩm quyền của các ngành có được chia tách trong quản lý Nhà nước như thế nào? Luật này có giải quyết việc chia cắt quản lý vốn ODA không?...

Giải trình vấn đề nợ công tăng nhanh, theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng, trước hết là do điều hành, kinh tế tăng trưởng 5 năm qua thực tế chỉ đạt 5,9%, không đạt mục tiêu hơn 7%, trong khi vẫn phải bảo đảm các chỉ tiêu khác như an sinh xã hội, đầu tư hạ tầng giao thông đồng bộ…

Bội chi thì quá cao, đến 5,6 - 57%. Giai đoạn 2011 - 2013, để huy động vốn, chúng ta đã huy động kỳ hạn quá ngắn, lãi suất quá cao, có khoản vay đến 11 - 12%/năm, dẫn đến dồn nghĩa vụ trả nợ vào các năm 2015 - 2017. Thêm vào đó, dự toán ODA thấp (17- 18 ngàn tỷ) nhưng năm nào cũng giải ngân cao 50 - 60 ngàn tỷ.

“Nợ công tăng nhanh là đúng. Chúng ta chi theo nhu cầu trong khi tăng trưởng kinh tế thì có hạn”, ông Dũng cho rằng, đã bàn về nợ công thì phải nhìn tổng thể của nền kinh tế.

Ông Đào Quang Thu, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đồng tình, nợ công tăng nhanh nguyên nhân chủ yếu là do điều hành, đầu tư kém hiệu quả.

Vinashin, Vinaline phá sản thì ai trả nợ?

Đi vào vấn đề cụ thể, dự thảo quy định phạm vi nợ công gồm nợ Chính phủ, nợ được Chính phủ bảo lãnh, nợ chính quyền địa phương. Theo đó, không tính vào nợ công các khoản nợ do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam phát hành để thực hiện chính sách tiền tệ, nợ tự vay tự trả của doanh nghiệp Nhà nước (DNNN).

Chính phủ giải trình, trường hợp DNNN không đủ khả năng trả nợ thì thực hiện thủ tục phá sản theo quy định của pháp luật. Còn khoản huy động của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam không có tính chất huy động vốn vay.

“Theo thông lệ quốc tế, Ngân hàng Trung ương là độc lập, không nằm trong cơ cấu tổ chức của Chính phủ. Do đó, các khoản vay của Ngân hàng Trung ương không kết cấu trong nợ của Chính phủ”, Bộ trưởng Dũng cho biết.

Ở góc độ cơ quan thẩm tra, đa số ý kiến trong thường trực Ủy ban Tài chính Ngân sách thống nhất với phạm vi nợ công Chính phủ trình.

Nhưng có ý kiến thống nhất không đưa nợ tự vay tự trả của DNNN vào phạm vi nợ công, song cho rằng, việc không trả được nợ nước ngoài của DNNN có thể ảnh hưởng đến hệ số tín nhiệm của quốc gia và trên thực tế đã có trường hợp Nhà nước phải trả nợ thay. Do đó, đề nghị nghiên cứu, bổ sung quy định nhằm tăng cường quản lý, giảm thiểu rủi ro đối với khoản nợ này.

Ý kiến khác tại cơ quan thẩm tra đề nghị bổ sung vào phạm vi nợ công các khoản nợ tự vay tự trả của DNNN vì đây là DN do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối nên các khoản nợ này về bản chất, Nhà nước vẫn phải có trách nhiệm trong trường hợp DN không có khả năng trả nợ.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Phan Thanh Bình cho rằng, cần làm rõ định nghĩa khu vực công. Nếu Ngân hàng Nhà nước và DNNN là khu vực công, thì đương nhiên nợ của họ, Chính phủ phải trả.

“Vinashin, Vinaline phá sản thì ai trả? Chính phủ phải trả”, ông Bình nói.

Đi vay không chỉ trả nợ mà phải hiệu quả vốn vay

“Nếu cho Vinashin phá sản thì Chính phủ chỉ chịu phần Chính phủ bảo lãnh thôi, nhưng do chủ quan, nên trong đề án tái cơ cấu, một số khoản không phải Chính phủ bảo lãnh vẫn đưa vào nợ Chính phủ”, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng đáp lại, “kinh nghiệm quốc tế, hầu hết các nước đều không tính nợ DNNN vào nợ công”.

Chủ nhiệm Ủy ban An ninh Quốc phòng Võ Trọng Việt lưu ý, nếu mở rộng phạm vi nợ công bao gồm cả nợ của DNNN thì tính nguy hiểm cao. Bởi có Chính phủ bảo lãnh, lo trả nợ cho rồi thì họ sẽ làm bừa, làm ẩu.

“Quan điểm của tôi, cái gì cũng có hai mặt, nên phải soi xét trên cơ sở bảo đảm tính ổn định, bảo đảm tính khả thi thì khoanh vòng lại, còn mở rộng ra thì rất nguy hiểm”, ông Việt nêu quan điểm, đồng tình với tờ trình của Chính phủ.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính Ngân sách Nguyễn Đức Hải cũng không đồng tình khi tính nợ DNNN vào nợ công, như thế sẽ khiến nợ công tăng thêm.

"Tỷ lệ nợ công đã áp trần 65%GDP, giờ cộng thêm số này vào thì tỷ lệ có còn là 65% nữa hay không, phải thận trọng chỗ này", ông Hải nói và đề nghị nên thống nhất một đầu mối quản lý nợ công, thay vì 3 cơ quan là Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch Đầu tư và Ngân hàng Nhà nước cùng "quản" như hiện nay.

Kết luận phiên thảo luận, theo Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển, Chính phủ cần rà soát lại, đánh giá tác động, Ủy ban Tài chính Ngân sách thẩm tra chính thức để bảo đảm tính khả thi, cụ thể, công khai, minh bạch, tránh chung chung.

“Đi vay không chỉ trả nợ mà vấn đề đặt lên hàng đầu là hiệu quả vốn vay. Quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là phải thống nhất, hạn chế chặt khúc, cần thiết phải rà soát lại để có một quy trình quản lý nợ công chặt chẽ, đặc biệt là vấn đề bảo lãnh và cho vay lại”, Phó Chủ tịch Quốc hội chốt lại.

Thảo Nguyên