Nước sạch trước thách thức của biến đổi khí hậu

Tại vùng Đồng bằng Nam bộ, nếu lượng dòng chảy mùa khô giảm khoảng 15 - 20% thì mực nước ngầm có thể hạ thấp khoảng 11m với hiện tại. Mực nước tại các vùng không bị ảnh hưởng của thủy triều có xu hướng hạ thấp hơn.

Bên cạnh đó, sự thay đổi của phân bố tài nguyên nước, dòng chảy, sông suối, chất lượng nước và mục đích cung cấp đã bị tác động bởi biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng gay gắt.

Cần nhanh chóng lập quy hoạch phát triển bền vững tài nguyên nước để tránh tình trạng khô hạn kéo dài.

Tác động nguồn nước mặt

Trong đó BĐKH tác động đến tài nguyên nước trước hết là làm thay đổi lượng mưa, phân bố mùa mưa, và việc tăng nhiệt độ làm bốc hơi nhiều hơn sẽ thay đổi cân bằng nước của vùng. Mùa mưa cũng sẽ bị chuyển dịch, mở rộng, thu hẹp, tuy vậy sự tăng hay giảm lượng mưa cũng sẽ không đồng đều.

Thay đổi về mưa sẽ dẫn tới thay đổi của dòng chảy, tần suất cường độ của các trận lũ, đặc điểm của hạn hán trong vùng đất canh tác và cuộc sống con người khi thừa khi lại thiếu nước, hoặc nơi thừa nơi thiếu nước.

Hiện nay thế giới có khoảng 1,7 tỷ người (tức là 1/3 dân số) sống trong vùng thường xuyên bị căng thẳng, vì nước mà phần nhiều do tác động mới đây của BĐKH. Cũng lại có dự báo dân số thế giới sẽ tăng lên 5 tỷ người, chủ yếu lại chính ở các nước đang phát triển, đang căng thẳng về nước vừa nói trên.

Ở Việt Nam, sự tương phản giữa hai mùa mưa và khô kèm theo ảnh hưởng của gió mùa đã tạo ra các ảnh hưởng lớn khi chúng cùng tồn tại tác động, thường gây hiện tượng thừa nước hoặc thiếu nước so với nhu cầu sử dụng của con người.

Theo nghiên cứu của TS. Đào Xuân Học, thuộc Viện Khí tượng thủy văn và môi trường thì biến đổi khí hậu đã và đang tác động mạnh ở một số tiểu vùng nhạy cảm với chế độ nước như Duyên hải miền Trung khoảng 400.000ha bãi cát trắng ven biển trong đó nhiều nơi chưa phủ xanh hoặc tái hoang hóa sau chiến tranh vẫn còn là vùng trọng điểm.

Vùng đồi núi thấp khô cằn làm thành dải phân cách ở miền Trung, giữa đồng bằng hẹp ven biển và núi cao biên giới phía Tây. Đây là vùng cộng hưởng vừa của nắng hạn, vừa của mưa bão đã và đang gây ra các tai biến môi trường, xói mòn đất, lũ quét nhịp điệu diễn biến ngày càng cao.

Vùng Tây Bắc Bắc bộ đầu nguồn sông Đà rộng tới 2,6 triệu ha, chủ yếu là đồi núi dốc 20 - 30o, đất trống đồi trọc, rừng non phục hồi chưa được nhiều, nhu cầu phòng hộ nguồn nước rất gay gắt cho các hồ thủy điện lớn như Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu.

Qua các nghiên cứu này cho thấy, tác động của BĐKH rất đa dạng, phức tạp, chúng khác nhau cũng là biểu hiện những tác động trực tiếp đến động dòng chảy sông ngòi.

Trong Thông báo quốc gia lần thứ 2 của Việt Nam cho công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu thì BĐKH sẽ làm cho dòng chảy sông ngòi thay đổi về lượng và sự phân bố theo thời gian, vùng lãnh thổ. Tác động của biến đổi khí hậu lên dòng chảy năm, dòng chảy mùa lũ, dòng chảy mùa cạn các thời kỳ tương lai được đánh giá dựa trên phương pháp mô hình mưa, dòng chảy và các kịch bản BĐKH.

Giải pháp để thích ứng trước tác động

Các chuyên gia cho rằng lập quy hoạch phát triển bền vững tài nguyên nước các lưu vực sông, các vùng trên cơ sở gắn kết với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cả nước. Trước tiên rà soát, xây dựng các hồ thủy lợi, thủy điện; hệ thống đê điều…có tính đến biến đổi khí hậu.

Đồng thời củng cố, nâng cấp, hoàn thiện và xây dựng bổ sung các hệ thống công trình khai thác, sử dụng các nguồn nước như: Đập dâng, hồ chứa thủy lợi và thủy điện, hệ thống kênh mương tưới tiêu, giếng lấy nước ngầm, bể chứa… nhằm nâng cao hiệu quả khai thác tài nguyên nước của các công trình và đảm bảo vận hành an toàn.

Bên cạnh đó, việc nâng cấp hệ thống đê sông, đê biển, khu phân chậm lũ, đường thoát lũ, bờ bao chống lũ, ngăn mặn hiện có và xây dựng các tuyến đê mới, đồng thời xây dựng hệ thống bơm thoát nước cưỡng bức đối với các vùng đất thấp đồng bằng và các vùng ven biển dễ bị úng, ngập.

Thực hiện việc sử dụng nguồn nước tiết kiệm và hợp lý, phổ biến các biện pháp tưới tiêu khoa học và tiết kiệm nước trong ngành nông nghiệp, như tưới phun, tưới nhỏ giọt…

Hoàn chỉnh, nâng cấp và hiện đại hóa hệ thống quan trắc, dự báo dài hạn tài nguyên nước, dự báo mùa, năm về tài nguyên nước, về thiên tai, lũ, lụt, xâm nhập mặn...; xây dựng hệ thống cảnh báo lũ quét, lũ bùn đá, trước hết đối với các vùng miền núi Bắc bộ, Trung bộ.

Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về tác động của biến đổi khí hậu với tài nguyên nước, nâng cao ý thức sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước.

Thanh Huyền

Theo