Quan hệ Nga-Trung: “Đồng sàng” chống Mỹ, “dị mộng” Biển Đông

Theo Đài phát thanh Quốc tế Pháp, mục tiêu răn đe quân sự của Bắc Kinh khi tung ra cuộc tập trận hải quân chung với Nga là rất hiển nhiên, vì ngay sau khi Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ra phán quyết về Biển Đông, Bắc Kinh đã cho tập trận trong khu vực, thậm chí còn cho máy bay ném bom chiến lược bay ngang bãi cạn Scarborough đang tranh chấp để thị uy.

Tập trận hải quân Trung-Nga ở đâu trên Biển Đông?

Câu hỏi từng được giới quan sát nêu lên gần đây là phải chăng nước Nga đã không còn trung lập về vấn đề Biển Đông và làm cho tương quan lực lượng quân sự trong khu vực thay đổi theo chiều hướng có lợi cho Bắc Kinh?

Về vấn đề này, bà Bonnie Glaser, chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington tỏ ra rất dè dặt. Trả lời nhật báo Mỹ New York Times ngày 29/7, chuyên gia Glaser cho rằng cuộc tập trận hải quân Trung-Nga có lẽ nhằm mục tiêu phô trương quan hệ gắn bó giữa hai nước vào một thời điểm căng thẳng, hơn là một sự thay đổi quân sự đáng kể trong khu vực.

Về phần mình, chuyên gia về quân đội Trung Quốc Taylor Fravel, thuộc Học viện Công nghệ Massachusetts MIT của Mỹ, cũng thận trọng cho rằng cần phải chờ xem Trung Quốc và Nga tập trận ở khu vực nào trên Biển Đông, thì mới rõ được ý nghĩa thực của sự can dự của Moscow vào vấn đề Biển Đông.

Theo ông Fravel, hai bên có thể tập trận tại vùng biển miền nam Trung Quốc như ngoài khơi tỉnh Quảng Đông. Đó là những địa điểm “vô hại”. Tuy nhiên, nếu hai bên quyết định tập trận gần quần đảo Trường Sa đang tranh chấp, thì đó sẽ là một vấn đề đáng để cho các láng giềng báo động.

Khi loan báo cuộc tập trận hải quân chung vào ngày 26/7, Bộ Quốc Phòng Trung Quốc không cho biết ngày giờ hay địa điểm diễn ra cuộc tập trận, trong lúc Nga hoàn toàn im hơi lặng tiếng. Chỉ có truyền thông Nga là trích lại thông báo từ phía Trung Quốc để đưa tin mà thôi.

Tuy nhiên, có một thực tế mà tất cả các nhà quan sát đều ghi nhận là nước Nga của Tổng thống Vladimir Putin và Trung Quốc của Chủ tịch Tập Cận Bình đang trên đà xích lại gần nhau hơn, kể cả trên bình diện hợp tác an ninh và quốc phòng. Khởi xướng từ năm 2015, các cuộc tập trận hải quân hỗn hợp Trung-Nga ngày càng thường xuyên hơn, mà gần đây nhất là cuộc thao diễn ở Biển Nhật Bản vào tháng 8/2015.

Quan hệ Nga-Trung: "Đồng sàng, dị mộng"

Mỹ được cho là nhân tố thúc đẩy Nga và Trung Quốc xích lại gần nhau. Thế nhưng trong vấn đề Biển Đông, mặc dù bị Bắc Kinh ra sức lôi kéo, nhưng Nga vẫn có lập trường riêng.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiếp đón Tổng thống Nga Vladimir Putin ở thủ đô Bắc Kinh. Ảnh Sputnik News

Tháng 6/2016, tại Bắc Kinh, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Putin đã ra tuyên bố chung về “Tăng cường ổn định chiến lược toàn cầu”, nhấn mạnh đến các điểm tương đồng giữa hai nước trên nhiều vấn đề quốc tế.

Khi đó, ông Tập Cận Bình khi ấy không ngần ngại nói: “Trung Quốc và Nga sẽ hỗ trợ lẫn nhau về các vấn đề liên quan đến lợi ích cốt lõi của hai bên”. Trước đó, Biển Đông đã bị Trung Quốc đưa vào diện “lợi ích cốt lõi”.

Thời điểm của cuộc gặp Tập Cận Bình-Putin rất đáng chú ý vì đó là lúc Bắc Kinh đang cố sức vận động các nước ủng hộ lập trường của Trung Quốc phủ nhận phán quyết về Biển Đông sắp được Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ở La Haye đưa ra. Khi đó, tất cả các chuyên gia đều dự đoán phán quyết của PCA sẽ rất bất lợi cho Trung Quốc.

Theo báo New York Times, trước công chúng, các quan chức Nga cho biết họ ủng hộ một giải pháp thương lượng cho các tranh chấp ở Biển Đông, nhưng không công khai lên tiếng ủng hộ việc Trung Quốc bác bỏ phán quyết PCA.

Trả lời phỏng vấn của Đài Thát thanh Quốc tế Pháp bằng thư điện tử, giáo sư Carl Thayer - chuyên gia về các vấn đề Châu Á và Biển Đông thuộc Học viện Quốc phòng Australia - đã giải thích thêm về tình trạng “đồng sàng, dị mộng” giữa Trung Quốc và Nga hiện nay:

“Nước Nga thời Putin đang tìm cách khôi phục vai trò của mình trong khu vực Đông Á. Đây là cuộc tập trận hải quân hỗn hợp Trung-Nga lần thứ hai trong năm nay trong vùng Châu Á, lần đầu tiên là gần Nhật Bản. Cả Trung Quốc lẫn Nga đều chia sẻ cùng một lợi ích là chống lại việc Mỹ thống trị về hải quân ở Tây Thái Bình Dương. Tuy nhiên, Nga vẫn quan ngại trước việc Trung Quốc thâm nhập vào khu vực gọi là Á-Âu (Eurasia) thông qua sáng kiến ‘Một vành đai, một con đường’, đặc biệt là vào vùng Trung Á (vốn nằm trong khu vực ảnh hưởng của Nga). Nga và Trung Quốc có cùng lợi ích trên một số vấn đề, nhưng lại có quan điểm khác nhau về những vấn đề khác”.

Theo giáo sư Thayer, Biển Đông chính là một trong những vấn đề mà quan điểm của Nga khác với Trung Quốc, nhất là trong bối cảnh Nga cần chú ý đến nhân tố Việt Nam khi xem xét vấn đề này.

Giáo sư Thayer đã dẫn ra phản ứng mới đây của Moscow đối với phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ở La Haye, hoàn toàn không giống như những gì mà Bắc Kinh mong đợi. Ông nhận định: “Nga không trực tiếp giúp Trung Quốc, hoặc hậu thuẫn các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Điều đó được phản ánh rất rõ trong tuyên bố do Bộ Ngoại giao Nga ban hành sau khi Tòa Trọng tài La Haye ra phán quyết về Biển Đông: Nga ủng hộ luật pháp quốc tế và nhấn mạnh rằng Moscow sẽ không can dự vào việc giải quyết các tranh chấp trên biển”.

Theo giáo sư Carl Thayer, hợp tác quan hệ quốc phòng chặt chẽ giữa Moscow và Hà Nội, vai trò không thể coi nhẹ của Việt Nam trong khối Đông Nam Á là những nhân tố khiến cho Nga phải cân nhắc khi bị Trung Quốc lôi kéo vào vấn đề Biển Đông.

Giáo sư Carl Thayer viết tiếp: “Nga tìm cách bán vũ khí cho cả Trung Quốc lẫn Việt Nam. Trong bốn năm qua, Việt Nam là nước nhập khẩu vũ khí lớn thứ 8 trên thế giới. Nga cung cấp hơn 90% lượng vũ khí nhập khẩu của Việt Nam. Hà Nội là một cầu nối cho Moscow vào Đông Nam Á, nhưng Nga lại cần bán năng lượng cho Trung Quốc. Moscow rõ ràng đang phải đối mặt với những căng thẳng nảy sinh từ những cố gắng để duy trì quan hệ tốt với cả Bắc Kinh lẫn Hà Nội”.

Tóm lại, cần phải chờ xem là cuộc tập trận hải quân chung với Nga mà Trung Quốc đang ra sức quảng cáo sẽ được tiến hành ở đâu và như thế nào thì mới hiểu rõ thêm về sự can dự của Nga vào vấn đề Biển Đông.

Minh Châu (TH)