Quan hệ Philippines - Mỹ có chuyển hướng theo 'tay lái' của ông Duterte?
Hôm 7/9, CNN dẫn lời Richard Heydarian, nhà phân tích địa chính trị tại Đại học De La Salle ở Manila cho rằng, mặc dù sự cố ông Duterte lăng mạ ông Obama gần đây sẽ không có tác động lớn, nhưng mối quan hệ Mỹ - Philippines sẽ không còn “đặc biệt”.
Sau khi bị Tổng thống Philippines Duterte lăng mạ, ông Obama đã hoãn cuộc gặp song phương bên lề Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN tại Vientiane, Lào
Ông Heydarian cho rằng: "Tôi nghĩ, trong bất kỳ mối quan hệ thân mật nào, các cuộc tranh cãi đều không thể tránh khỏi. Điều đó có thể giải quyết theo thời gian".
Tuy nhiên, cựu Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario cho rằng việc ông Obama hủy cuộc họp đồng nghĩa với việc hai nước vừa mất đi một "cơ hội vàng". Ông nói: "Đây là một cơ hội vàng để các nhà lãnh đạo của chúng ta gặp nhau nhằm thảo luận về việc tăng cường hợp tác toàn diện”.
Mối quan hệ 7 thập kỷ về cả quân sự và hỗ trợ tài chính
Mối quan hệ giữa Philippines và Mỹ đã kéo dài tới 7 thập kỉ. Sau khi chiếm đóng Philippines trong gần 5 thập kỷ, Mỹ đã trao trả độc lập cho Philippines vào năm 1946. Đây cũng là năm đánh dấu cho sự khởi đầu của mối quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Thỏa thuận mang tính bước ngoặt đầu tiên được ký kết chưa đầy một năm sau đó. Đó chính là Hiệp định Căn cứ Quân sự vào năm 1947, cho phép Mỹ hiện diện quân sự ở Philippines. Theo đó, Washington đã thiết lập hai căn cứ ở Clark và Subic.
Tổng thống Philippines Duterte và Tổng thống Mỹ Obama.
Họ cũng ký Hiệp ước Phòng thủ chung vào năm 1951. Theo hiệp ước này, Philippines và Mỹ sẽ cùng phản ứng trong trường hợp một trong hai nước bị tấn công. Nhưng Hiến pháp Philippines thay đổi vào năm 1987 lại có điều khoản cấm binh sĩ và căn cứ của nước ngoài đặt tại Philippines.
Sau khi Hiệp định Căn cứ Quân sự 1947 giữa Philippines và Mỹ bị hết hạn vào năm 1991, các căn cứ quân sự, binh sĩ nước ngoài không được phép hiện diện tại Philippines nữa. Hơn nữa, Thượng viện Philippines cũng bác bỏ việc phê chuẩn hiệp ước gia hạn cho Mỹ thuê hai căn cứ Subic và Clark.
Đến tháng 12/1991, Tổng thống Corazon Aquino của Philippines chính thức buộc quân đội Mỹ phải rời khỏi Philippines, đóng cửa hai căn cứ Subic và Clark. Những nhóm phản đối cho rằng, các căn cứ trên đe dọa chủ quyền của đất nước và gây ra tệ nạn mại dâm.
Tuy nhiên, đến năm 1999, Mỹ và Philippines đã ký Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (Philippines-United States Visiting Agreement) có hiệu lực từ ngày 27/5 năm đó, cho phép quân đội hai nước thăm viếng nhau. Thỏa thuận ra đời do những nỗ lực của Mỹ với mong muốn cho quân đội nước này hiện diện thường xuyên ở Philippines.
Đến ngày 28/4/2014, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Voltaire Gazmin, và Đại sứ Mỹ ở Manila Philip Goldberg, đã ký Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Nâng cao (EDCA) tại một căn cứ quân sự, chỉ vài giờ trước khi Tổng Thống Obama có chuyến công du hai ngày tới Manila.
Với thỏa thuận EDCA, Washington muốn chứng minh rằng người Mỹ đã đến Philippines một cách hợp pháp. Theo EDCA, quân đội Mỹ được luân phiên hiện diện rộng lớn hơn trên lãnh thổ Philippines. Thời hạn thỏa thuận là 10 năm với điều kiện Mỹ không được lập căn cứ lâu dài và cũng không có quyền đưa vũ khí hạt nhân đến Philippines.
Thỏa thuận không nêu rõ số lượng binh sĩ Mỹ được phép hiện diện ở Philippines và cũng không xác định căn cứ nào quân đội Mỹ có thể đóng quân. Cũng theo thỏa thuận EDCA, Philippines và Mỹ sẽ thực hiện nhiều cuộc tập trận chung hơn nhằm tăng cường khả năng phòng thủ của Manila.
Mối quan hệ Philippines và Mỹ không chỉ về mặt quân sự mà còn về mặt tài chính.
Tổng thống Philippines Duterte
Theo dữ liệu của Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), Philippines hiện đang là một trong những quốc gia nhận nhiều nhất viện trợ của Mỹ ở Đông Nam Á. Theo đó, Manila đã nhận hơn 5 tỷ USD tiền viện trợ từ Mỹ trong 30 năm qua. Đặc biệt, chính phủ Mỹ đã giúp Philippines phục hồi sau siêu bão Hải Yến hồi năm 2013 với số tiền hỗ trợ lên đến 144 triệu USD.
Trong khi đó, theo Đại sứ Mỹ tại Philippines Philip Goldberg, viện trợ quân sự Mỹ dành cho Philippines lên tới 66 triệu USD vào năm 2015.
Mọi thứ sẽ thay đổi dưới thời ông Duterte?
Trong bối cảnh mối quan hệ Philippines và Mỹ đã rất lâu đời và có nhiều ràng buộc, liệu nó có dễ dàng thay đổi khi Philippines nằm dưới sự lãnh đạo của ông Duterte?
Ngay từ khi đang tranh cử, ông Duterte đã nhiều lần tuyên bố giảm sự lệ thuộc vào Mỹ. Ông Heydarian cho biết, ông chưa thấy bất cứ tổng thống nào khác của Philippines có tư tưởng tự lực như vậy.
Ngay khi trở thành tân Tổng thống Philippines, ông Duterte tuyên bố đất nước ông sẽ không dựa dẫm vào Mỹ để đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông. Ông nói: "Chúng tôi có ký hiệp ước với phương Tây, nhưng tôi muốn mọi người biết rằng Philippines sẽ đi theo cách riêng của mình và không phụ thuộc vào Mỹ. Chúng tôi không có ý định làm hài lòng bất cứ ai. Điều chúng tôi quan tâm là lợi ích của Philippines”.
Lập trường này được ông Duterte lặp lại hôm 7/9 khi ông cho rằng, Philippines muốn vạch ra một chính sách đối ngoại độc lập, đồng thời thúc đẩy mối quan hệ gần gũi hơn với tất cả các quốc gia, đặc biệt là Mỹ, đất nước mà Manila đã có mối quan hệ rất lâu dài.
Theo ông Heydarian, mặc dù mối quan hệ giữa Philippines và Mỹ vẫn mạnh mẽ nhưng sẽ không còn "đặc biệt" dưới thời ông Duterte.
Ông Heydarian nói: "Chúng ta đang bước vào kỷ nguyên hậu Mỹ nơi mà Mỹ không phải là siêu cường duy nhất mà còn có Trung Quốc, Nhật Bản và các quốc gia quan trọng khác trên thế giới. Chúng tôi cần phải đa dạng hóa các quan hệ đối ngoại của mình".
Nội dung được thực hiện qua tham khảo nguồn tin từ CNN, một kênh truyền hình nổi tiếng của Mỹ, thuộc sở hữu tập đoàn Time Warner. CNN là một trong những kênh thông tin uy tín nhất thế giới.
PHẠM KHÁNH (Lược dịch)
?