SSC: 10 sự kiện tiêu biểu trên TTCK Việt Nam năm 2015

Mới đây, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã tổng kết 10 sự kiện, vấn đề tiêu biểu của TTCK Việt Nam trong năm 2015 được lựa chọn dựa trên tiêu chí là những sự kiện, vấn đề thu hút sự quan tâm của giới truyền thông, có ý nghĩa đối với sự phát triển của ngành Chứng khoán trong dài hạn và những sự kiện có tác động lớn đến diễn biến thị trường cũng như tâm lý nhà đầu tư trong năm 2015.

Đột phá trong chính sách thu hút vốn nhà đầu tư nước ngoài

Ngày 26/6/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Nghị định số 60/2015/NĐ-CP (Nghị định 60) sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 58/2012/NĐ-CP ngày 20/7/2012 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chứng khoán và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán.

Một trong những nội dung quan trọng của Nghị định 60 là cho phép nhà ĐTNN được đầu tư không hạn chế vào các CtyĐC không thuộc ngành nghề kinh doanh có điều kiện, vào trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp… Quy định này được đánh giá là bước đột phá trong chính sách thu hút vốn ĐTNN của Việt Nam. Việc chính thức mở “room” cho nhà ĐTNN kể từ ngày 01/9/2015 về trung và dài hạn sẽ có những tác động tích cực đến nền kinh tế, môi trường kinh doanh, thị trường vốn, doanh nghiệp và nhà đầu tư. Chính sách này được kỳ vọng sẽ tạo cú huých thay đổi một cách căn bản diện mạo của TTCK Việt Nam.

Ngày 18/8/2015, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư số 123/2015/TT-BTC (Thông tư 123) hướng dẫn hoạt động ĐTNN trên TTCK Việt Nam với nhiều nội dung cải cách tạo thuận lợi cho nhà ĐTNN cũng như hướng dẫn chi tiết trình tự, thủ tục, hồ sơ trong việc nâng tỷ lệ sở hữu của nhà ĐTNN theo quy định tại Nghị định 60.

Bên cạnh đó, hệ thống nghiệp vụ cấp mã số giao dịch trực tuyến cho nhà ĐTNN theo quy định tại Thông tư 123 do VSD xây dựng cũng đã được hoàn thiện. Cùng với việc hoàn thiện hệ thống, VSD cũng khẩn trương ban hành Quy chế đăng ký mã số giao dịch chứng khoán của nhà ĐTNN, qua đó, sớm đưa hệ thống vào vận hành, góp phần đơn giản hóa thủ tục tham gia TTCK Việt Nam cho nhà ĐTNN.

TTCK phái sinh: Văn bản pháp lý điều chỉnh đầu tiên ra đời

Ngày 5/5/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Nghị định số 42/2015/NĐ-CP (Nghị định 42) về chứng khoán phái sinh và TTCK phái sinh (TTCKPS), tạo cơ sở pháp lý quan trọng để chuẩn bị đưa TTCKPS vào hoạt động từ cuối năm 2016, Thông tư hướng dẫn Nghị định 42 cũng đã được Bộ Tài chính ký ban hành (Thông tư số 11/2016/TT-BTC ngày 19/1/2016 của Bộ Tài chính). Hiện các công đoạn chuẩn bị kỹ càng cho việc chính thức vận hành thị trường quan trọng này vẫn đang tiếp tục được hoàn thiện. TTCKPS đi vào hoạt động trong thời gian tới sẽ giúp hoàn thiện cấu trúc của thị trường chứng khoán, tạo độ sâu cho thị trường chứng khoán, tạo phương tiện phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư, đồng thời đa dạng hóa công cụ giao dịch trên TTCK.

Theo phương án tổ chức TTCKPS, Bộ Tài chính đã chính thức có văn bản giao Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK) Hà Nội (HNX) cùng với Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) tổ chức hoạt động giao dịch của TTCKPS. Hiện nay, HNX và VSD đang tích cực chuẩn bị cơ sở hạ tầng công nghệ, xây dựng quy chế, quy trình, đào tạo cán bộ tác nghiệp để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ giữa các hệ thống, văn bản, quy trình ngay khi thị trường bắt đầu hoạt động. Việc triển khai bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh theo mô hình đối tác trung tâm (CCP) có ý nghĩa quan trọng, đảm bảo hoạt động của TTCKPS được an toàn, hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư và thành viên giao dịch.

Thúc đẩy cổ phần hóa, thoái vốn và gắn cổ phần hóa, đại chúng hóa với niêm yết, đăng ký giao dịch trên TTCK

Nghị định 60/2015/NĐ-CP đã thể chế hóa và đẩy nhanh công tác đăng ký giao dịch, niêm yết của các doanh nghiệp cổ phần hóa và công ty đại chúng trên TTCK. Các doanh nghiệp cổ phần hóa sau 90 ngày và các công ty đại chúng sau 30 ngày phải hoàn tất thủ tục đăng ký lưu ký tập trung tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán và đăng ký giao dịch trên sàn giao dịch Upcom.
Việc gắn công tác đại chúng hóa, cổ phần hóa với đăng ký giao dịch đã đưa TTCK Việt Nam tiếp cận với thông lệ quốc tế, theo đó sau khi chào bán ra công chúng, các cổ phiếu phải được đưa vào giao dịch ngay trên TTCK; đồng thời, qua đó, giúp minh bạch hóa thông tin các DNNN hỗ trợ tích cực cho công tác tái cơ cấu DNNN; xóa bỏ dần thị trường giao dịch tự do, đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư và thúc đẩy thị trường chứng khoán có tổ chức phát triển.

Ngoài ra, Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 41/2015/QĐ-TTg về việc bán cổ phần theo lô. Trên cơ sở đó, UBCKNN đã ban hành quy chế bán đấu giá theo lô tại Quyết định số 999/QĐ-UBCK ngày 19/11/2015 quy định về việc bán công khai cổ phần của đại diện chủ sở hữu nhà nước tại công ty cổ phần cho các nhà đầu tư có sự cạnh tranh về giá và mỗi nhà đầu tư phải mua toàn bộ số cổ phần chào bán theo lô. Với cơ chế bán trọn lô có sự tham gia của Hội đồng thẩm định năng lực nhà đầu tư, Quy chế được ban hành sẽ hỗ trợ tích cực cho công tác thoái vốn trên TTCK trong thời gian tới, đồng thời góp phần cải thiện quản trị công ty trong các doanh nghiệp.

Đổi mới về cơ chế giao dịch, tạo thanh khoản cho TTCK

Thông tư số 203/2015/TT-BTC (Thông tư 203) thay thế cho Thông tư 74/2011/TT-BTC (Thông tư 74) hướng dẫn giao dịch trên TTCK đã chính thức được Bộ Tài chính ban hành vào ngày 21/12/2015. Thông tư 203 là một bước tiến khá lớn về quy định giao dịch chứng khoán trên thị trường theo thông lệ quốc tế.

Thông tư mới ban hành đề cập những vấn đề được thị trường mong đợi từ lâu và được đánh giá là những bước đột phá về cơ chế giao dịch trên TTCK, trong đó có việc cho phép nhà đầu tư đặt lệnh mua và bán đối với cùng một loại chứng khoán (nhưng không được phép thực hiện trong đợt khớp lệnh định kỳ xác định giá đóng/mở cửa), bỏ quy định nhà đầu tư chỉ được sử dụng 1 tài khoản để thực hiện giao dịch ngược chiều cùng 1 loại chứng khoán; cho phép các nhà đầu tư có thể thực hiện lệnh giao dịch khi có bảo lãnh thanh toán của Ngân hàng lưu ký; tạo cơ sở pháp lý cho phép các thị trường triển khai các giao dịch bán chứng khoán chờ về, giao dịch trong ngày; tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động tạo lập thị trường.

TTCK đạt mức vốn hóa và huy động vốn cao nhất từ trước đến nay

Sau 15 năm chính thức đi vào hoạt động, TTCK Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc về quy mô, chứng tỏ TTCK đang được nhà đầu tư cũng như các doanh nghiệp quan tâm, ưa thích. Đến cuối năm 2015, giá trị vốn hóa của thị trường cổ phiếu đã lên đến 1.360 nghìn tỷ đồng, tương đương 34,5%GDP (mức cao nhất trong vòng 5 năm qua), giá trị dư nợ trái phiếu đạt khoảng 22%GDP. Tính chung, quy mô thị trường chứng khoán đạt 57%GDP, đạt mức cao nhất từ trước đến nay.

Năm qua cũng đánh dấu sự tăng trưởng về quy mô huy động vốn qua TTCK, với mức huy động vốn cao nhất từ trước đến nay. Tổng giá trị huy động vốn qua TTCK năm 2015 ước đạt gần 300 nghìn tỷ đồng; trong đó, huy động vốn qua đấu thầu trái phiếu đạt hơn 244 nghìn tỷ đồng và phát hành cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, cổ phần hóa đạt gần 55 nghìn tỷ đồng. Quy mô huy động vốn qua TTCK đáp ứng khoảng 28% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tương đương gần 60% so với cung tín dụng qua thị trường tiền tệ - tín dụng. Điều này cho thấy TTCK đang ngày càng trở thành một kênh huy động vốn quan trọng cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, góp phần từng bước hình thành một hệ thống tài chính hiện đại trên nền tảng hài hòa giữa TTCK và thị trường tiền tệ - tín dụng.

Triển khai T+2, định hướng T+0 và hoàn thiện hệ thống đăng ký mã số giao dịch trực tuyến cho Nhà đầu tư nước ngoài

Thực hiện yêu cầu rút ngắn chu kỳ thanh toán giao dịch cổ phiếu từ ngày T+3 về T+2 của UBCKNN, ngày 18/12/2015, VSD ban hành Quy chế hoạt động bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán mới. Theo đó, ngày thanh toán giao dịch cổ phiếu, chứng chỉ quỹ là ngày làm việc thứ 2 sau ngày giao dịch (T+2). Ngày thanh toán giao dịch trái phiếu là ngày làm việc liền kề sau ngày giao dịch (T+1). Việc giảm thời gian thanh toán về T+2 đòi hỏi sự nỗ lực của các chủ thể tham gia TTCK, nhất là khối CtyCK, ngân hàng thanh toán, nhưng nếu làm được, sẽ tạo dấu ấn tốt hơn cho TTCK Việt Nam trên trường quốc tế.

Ngày 01/01/2016, Hệ thống đăng ký mã số giao dịch trực tuyến (MSGD) cho nhà đầu tư nước ngoài sẽ chính thức đi vào hoạt động. Việc triển khai cấp MSGD trực tuyến cho nhà đầu tư nước ngoài nhằm từng bước áp dụng các thông lệ và chuẩn mực quốc tế đối với các hoạt động giao dịch, thanh toán chứng khoán. Hệ thống này cho phép các Thành viên lưu ký thay mặt nhà đầu tư nước ngoài thực hiện trực tuyến việc đăng ký MSGD, thay đổi thông tin.

Xử lý hình sự đối với hành vi gian lận trong hồ sơ chào bán chứng khoán

Ngày 27/11/2015, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Hình sự (sửa đổi), có hiệu lực từ ngày 01/7/2016, theo đó tăng cường chế tài hình sự để xử lý nghiêm minh, răn đe, phòng ngừa các hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hoạt động của TTCK. Bộ luật Hình sự mới này đã được sửa đổi theo hướng quy định rõ yếu tố cấu thành tội phạm mang tính định lượng, tăng hình phạt tiền, bổ sung trách nhiệm hình sự của pháp nhân đối với 03 tội danh trong lĩnh vực chứng khoán (tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khoán, tội sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán, tội thao túng giá chứng khoán) tại Bộ luật Hình sự hiện hành; đồng thời bổ sung thêm một tội danh mới trong lĩnh vực chứng khoán, đó là “tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán”.

Thị trường cổ phiếu vượt qua những biến động thế giới

Năm 2015, thị trường bị tác động mạnh và giảm điểm sâu trong một số thời điểm như sự kiện Trung Quốc phá giá đồng NDT trong tháng 8, sự giảm tốc của kinh tế Trung Quốc; những lo ngại về tăng trưởng toàn cầu và việc Fed tăng lãi suất cũng như sự sụt giảm của giá dầu thô vào những tháng cuối năm 2015. Tuy nhiên những tác động trên chỉ mang tính ngắn hạn, tính cả năm thị trường vẫn có xu hướng tăng với mức tăng 6,1% so với cuối năm 2014, trong khi hầu hết TTCK các nước đều giảm (Mỹ giảm 2,23%, Anh giảm 2,3%, Úc giảm 2,13%; đặc biệt thị trường TTCK khu vực giảm mạnh như Ấn độ, Malaysia giảm 5%, Indonesia, Thái Lan giảm xấp xỉ 15%).

Thanh khoản sụt giảm mạnh nhất trong tháng 9 khi tâm lý của các nhà đầu tư bị ảnh hưởng mạnh bởi lo ngại về sức khỏe của kinh tế của các nước mới nổi và sự rút vốn mạnh mẽ của NĐTNN tại các nước này. Mặc dù vậy, quy mô giao dịch bình quân năm 2015 chỉ giảm nhẹ so với năm 2014, đạt 4.964 tỷ đồng; trong đó cổ phiếu, CCQ là 2.495 tỷ đồng/phiên và trái phiếu là 2.470 tỷ đồng.

Đặc biệt, trước những diễn biến phức tạp của tình hình chính trị, kinh tế thế giới, nhà đầu tư nước ngoài đẩy mạnh rút vốn khỏi các TTCK mới nổi. Dòng vốn thực tế đổ vào các nền kinh tế mới nổi trong năm nay lần đầu tiên đã giảm kể từ năm 1988, với số vốn rút khỏi 30 nền kinh tế mới nổi năm 2015 dự kiến sẽ là 540 tỷ USD. Tuy nhiên, NĐTNN vẫn mua ròng gần 3.000 tỷ đồng cổ phiếu trên TTCK, đưa tổng giá trị danh mục lên mức 15 tỷ USD, tăng 10% so với năm 2014.

Thị trường UPCoM bùng nổ về quy mô và thanh khoản

Năm 2015, thị trường UPCoM đã có sự phát triển vượt bậc về quy mô so với năm 2014 và so với thời điểm mới ra đời, đặc biệt là sau khi Quyết định 51/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 15/9/2014 về thoái vốn, bán cổ phần và gắn với đăng ký giao dịch niêm yết trên TTCK của DNNN có hiệu lực. Cụ thể, tính đến cuối năm 2015, thị trường UPCoM có 256 doanh nghiệp với quy mô đăng ký giao dịch (ĐKGD) đạt hơn 50.000 tỷ đồng, vốn hóa thị trường đạt trên 61.000 tỷ đồng, tăng gấp 1,5 lần về số lượng và gấp 2 lần về giá trị so với năm 2014. Trong 11 năm 2015, HNX đã chấp thuận và đưa 93 doanh nghiệp lên UPCoM (tăng gấp 2 lần so với cả 02 năm 2013 và 2014). Thị trường UPCoM cũng tạo ra kênh huy động vốn hiệu quả cho doanh nghiệp ĐKGD: trong năm 2015, giá trị huy động được gần 1.500 tỷ đồng thông qua ĐKGD bổ sung, gấp 4 lần so với năm 2014. Giá trị giao dịch (GTGD) bình quân phiên năm 2015 của thị trường này đạt 57,6 tỷ đồng/phiên, gấp hơn 2,6 lần GTGD bình quân phiên năm 2014.

Minh bạch công bố thông tin và quản trị công ty đại chúng được tăng cường

Ngày 6/10/2015, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 155/2015/TT-BTC (Thông tư 155) hướng dẫn CBTT trên TTCK, thay thế Thông tư số 52/2012/TT-BTC (Thông tư 52). Thông tư 155 đã mở rộng đối tượng, lĩnh vực phải CBTT định kỳ, bất thường, cho phép nhà đầu tư cá nhân ủy quyền CBTT, khuyến khích CBTT bằng tiếng Anh...

Ngoài ra, Thông tư 155 cũng quy định CtyĐC phải CBTT liên quan đến phát triển bền vững, tuân thủ pháp luật về bảo vệ môi trường, cũng như cách thức doanh nghiệp quản lý những tác động và rủi ro có liên quan đến môi trường và xã hội. Quy định CBTT về môi trường và xã hội đánh dấu một bước tiến quan trọng của Việt Nam nhằm hướng đến một thị trường tài chính bền vững, đồng thời đáp ứng sự quan tâm của cộng đồng đầu tư quốc tế. Đây là một trong những bước đi chuẩn bị cho các điều kiện để thực hiện nâng hạng TTCK Việt Nam từ “cận biên” lên “mới nổi”.

Nhằm tiếp tục tăng cường quản trị công ty và từng bước tiếp cận các chuẩn mực quốc tế vừa phù hợp với Luật Doanh nghiệp mới, đồng thời thể hiện yêu cầu cao hơn theo quy định của Luật Chứng khoán cũng như tháo gỡ vướng mắc trong quá trình triển khai, UBCKNN đã dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 121/2012/TT-BTC ngày 26/7/2012 của Bộ Tài chính quy định về quản trị công ty áp dụng cho các công ty đại chúng.