Tình sử triều Nguyễn: Vua Duy Tân và mối tình dang dở

Mối tình đầu dang dở của vị vua có tư tưởng chống Pháp

Ít người biết được rằng trong cuộc đời vị vua trẻ từng bị đi đày vì chống Pháp này còn có một cuộc tình đẹp và buồn. Cuộc tình ấy không thành cũng bởi vị vua trẻ ấy sợ liên lụy tới gia đình người yêu. Người con gái này chính là Hồ Thị Chỉ, con gái Thượng thư Hồ Đắc Trung. Được biết, nhà vua đã có lễ ăn hỏi dành cho người phụ nữ ông vô tình gặp gỡ trong một mùa hè ở biển cửa Tùng, thế nhưng mọi chuyện chỉ đến được đó, chứ không có một đám cưới hoàng gia nào được diễn ra.

Năm 1914, vua Duy Tân ra nghỉ mát ở cửa Tùng (Quảng Trị), ông Hồ Đắc Trung theo hầu. Nhà vua lúc đó mới 15 tuổi, muốn có bạn chơi cùng lứa, nên truyền dẫn mấy người con cùng trang lứa của ông Hồ Đắc Trung cùng đi theo cho vui. Và ở đó, vị vua trẻ này đã gặp người trong mối tình dang dở của mình. Mặc dù chơi với những người con của hồ đắc trung rất vui vẻ, nhưng với hồ thị chỉ thì rất ít nói chuyện. Mỗi khi vui đùa cùng mọi người, ở những trò chơi con nít, vua chỉ nhìn bà Hồ Thị Chỉ mà không mời chơi. Một hôm chơi bắt còng ở bãi biển. Ai bắt được nhiều sẽ được thưởng. Vua Duy Tân bắt được con nào thì thả con nấy. Mọi người lấy làm lạ hỏi thì vua mới bảo: “Bắt chúng lên cạn chúng sẽ chết, chi bằng thả cho chúng được tự do bơi lội, ta nhìn xem cũng vui rồi! Ai bỏ tù chúng ta, chắc chúng ta sẽ khổ sở, vì khi mất tự do là mất tất cả!”. Nói vậy rồi, vị vua này thở dài kém vui.

Cứ thế, mỗi sáng 4 anh em nhà Hồ Thị Chỉ lại cùng vua đi ra biển bơi lội, vui đùa. Nhà vua Duy Tân tuy quyền cao chức trọng nhưng lại là vị vua rất dung dị. Rồi đến ngày vua Duy Tân và 4 anh em nhà Hồ Thị Chỉ cũng phải bịn rịn chia tay khi mùa hè kết thúc. Ngày chia ly, Hồ Thị Chỉ ứa lệ nhìn nhà vua. Vua Duy Tân cũng nhắc cô em gái dỗ dành chị và hẹn mùa hè năm sau sẽ lại tái ngộ.

Thời gian thoi đưa, hè năm sau cũng nhanh chóng đến. Vẫn nhớ như in lời hứa của mình, vua Duy Tân đã trở lại cửa Tùng như đã hẹn. Biết vua đã đến biển, Hồ Thị Chỉ cũng xin phép bố mẹ được theo 2 anh và em gái ra cửa Tùng chơi. Song vì nghĩ con gái đã lớn nên thượng thư Hồ Đắc Trung bắt con gái Hồ Thị Chỉ ở nhà. Không được đi gặp người đàn ông mà Hồ Thị Chỉ nhớ nhung, cô gái trẻ này đã khóc sưng cả mắt. Lại nói về nhà vua Duy Tân, khi ra đến cửa Tùng chỉ gặp lại 3 người con của Thượng thư thì rất lấy làm ngạc nhiên. Nhà vua đã hỏi ngay rằng: “”. Khi biết Hồ Thị Chỉ bị bố mẹ bắt ở nhà, nhà vua thấy rất buồn và còn nói: “”.

Vua Duy Tân lúc bị đi đày. (ảnh tư liệu)

Sau kỳ nghỉ hè “thiếu vắng” ấy 1 tháng, một hôm có người thị vệ đến tận nhà Thượng thư xin ảnh Hồ Thị Chỉ đem vào cung với mục đích để Thái hậu xem mặt. Và một tuần sau, Thái hậu cho đòi 2 vợ chồng nhà Thượng thư Hồ Đắc trung vào chầu. Không ai rõ cuộc diện kiến hôm ấy của bố mẹ Hồ Thị Chỉ với Thái hậu ra sao. Nhưng ngày hôm sau, kiệu vua đã đến nhà và mang cho Hồ Thị Chỉ một đôi bông tai và một đôi vòng vàng. Đó chính là lễ vật ăn hỏi của nhà vua Duy Tân dành cho Hồ Thị Chỉ. Hồ Thị Chỉ cũng cùng bố mẹ quỳ lễ lạy tạ ân vua hạ cố.

Cứ tưởng mối tình “chắc như đinh đóng cột” này sẽ chẳng thể thay đổi. Nhưng nửa năm sau đó, vua Duy Tân bất ngờ cho đòi Hồ Đắc Trung vào triều. Tại buổi gặp này, vua Duy Tân nói muốn từ hôn với con gái ông. Nhà vua cũng muốn thượng thư Hồ Đắc Trung giới thiệu một người khác. Và chính cha của Hồ Thị Chỉ đã giới thiệu bà Mai Thị Vàng, con gái quan phụ đạo Mai Khắc Đôn cho nhà vua. Về lý do nhà vua Duy Tân đột ngột từ hôn với Hồ Thị Chỉ, đến nay vẫn còn là một ẩn số. Thế nhưng, sau khi quyết định từ hôn, nhà vua Duy Tân còn nhắc thượng thư Hồ Đắc Trung nên an ủi con gái và nếu có thể thì gả nàng cho một người đàn ông khác. Ông cũng dặn Thượng thư nhất định không để được Hồ Thị Chỉ buồn. Đặc biệt, nhà vua Duy Tân còn nói rất thực lòng rằng: “Thầy nên hiểu vì tôi thương cả gia đình thầy, nên mới phải từ hôn với người mà tôi mến từ 2 năm nay”.

Biết số phận mình, nhà vua mới dằn lòng từ hôn

Với sự giới thiệu của đại thần Hồ Đắc Trung, vào đầu năm 1916, bà Mai Thị Vàng, con gái ông Mai Khắc Đôn, đã được “nạp phi” đúng vào ngày cưới đã được định trước giữa nhà vua và Hồ Thị Chỉ. Điều gì khiến nhà vua trẻ “thay lòng đổi dạ” làm tan nát trái tim người mà nhà vua từng yêu dấu, còn gây tiếng thị phi cho gia đình đại thần Hồ Đắc Trung? Cuốn hồi ký của sư bà Diệu Không, em gái của Hồ Thị Chỉ đã giúp người đời sau hiểu rõ sự thật về sự kiện thuộc loại “thâm cung bí sử” này.

Năm 1915, khi tình cảm giữa vua Duy Tân và Hồ Thị Chỉ đã chín muồi và được hai bà Hoàng thái hậu thừa nhận thì cũng là lúc nhà vua bắt liên lạc với Hội Quang Phục của hai ông Thái Phiên, Trần Cao Vân, và vị vua này đã quyết tâm dấn thân vào công cuộc cứu dân, cứu nước. Biết trước đây là công việc nguy hiểm, nhà vua không muốn để cho gia đình đại thần Hồ Đắc Trung với những người con còn nhỏ phải chịu liên lụy. Lúc này thượng thư Hồ Đắc Trung lúc này đã có 10 người con cả trai lẫn gái, phần lớn đang tuổi ăn học, mặt khác nhà vua cũng không muốn trì hoãn việc “nạp phi” vì sợ người Pháp nghi ngờ. Vài tháng sau ngày cưới với bà Mai Thị Vàng, vào đêm 3 rạng ngày 4.5.1916, vua Duy Tân bí mật rời hoàng cung tham gia cuộc khởi nghĩa vũ trang do lãnh đạo Hội Quang Phục vạch kế hoạch. Cuộc khởi nghĩa thất bại vì bị nội phản, nhà vua bị bắt vài ngày sau đó. Cho đến tận lúc đó, ông Hồ Đắc Trung mới vỡ lẽ lý do nhà vua từ hôn với Hồ Thị Chỉ là nhằm tránh sự liên can chết người cho nàng và cho cả gia đình mình.

Vài tháng sau khi quyết định từ hôn với người con gái mà vị vua trẻ thương mến suốt 2 năm, vua Duy Tân bị thực dân Pháp bắt đi đày ở Réunion - Ấn Độ Dương, do ông cùng Trần Cao Vân mưu toan khởi nghĩa chống Pháp nhưng bị lộ.

Chân dung bà Hồ Thị Chỉ. (ảnh tư liệu)

Lại thêm một sự cố xảy ra đối với Hồ Thị Chỉ không lâu sau đó. Sau “cái dớp” của Hàm Nghi rồi Thành Thái, Duy Tân, người Pháp đã rút ra bài học và chọn được một ông vua bù nhìn là Khải Định. Một thời gian ngắn sau khi lên ngôi, một hôm Khải Định cho mời Hồ Đắc Trung đến và ngỏ ý muốn cưới Hồ Thị Chỉ làm vợ kiêm phiên dịch khi làm việc riêng với người Pháp mà không tiện có mặt thông ngôn. Đối với ông Hồ Đắc Trung, đây là một tin sét đánh vì ông biết con gái ông rất nặng tình với cựu hoàng Duy Tân, không dễ gì chấp nhận làm vợ Khải Định! Đúng như thế, khi nghe cha nói lại ý định của Khải Định, cô Hồ Thị Chỉ đã vừa khóc vừa thưa với cha: “Con xin nguyện ở với cha mẹ trọn đời không lấy ai nữa hết!”. Nói xong cô về phòng riêng thổn thức.

Cả nhà lúc đó có ông bà Hồ Đắc Trung, người anh cả Hồ Đắc Khải, em gái Hồ Thị Hạnh đã họp bàn tìm cách thuyết phục Hồ Thị Chỉ vì họ thừa biết tuy Khải Định mới ngỏ ý nhưng đây đã là “khẩu dụ” của nhà vua, nếu không nghe theo thì cả nhà không tránh khỏi tội “khi quân”, “kháng chỉ”, tai họa khôn lường. Họ đã nghĩ đến chuyện hai cha con Hồ Đắc Trung, Hồ Đắc Khải xin từ quan về làm ruộng. Liền mấy ngày đêm cả nhà ra sức khuyên giải Hồ Thị Chỉ. Cô em Hồ Thị Hạnh đêm nằm bên chị rỉ rả thuyết phục: “Thầy và anh Khải đều là văn nhơn, nay về làm ruộng sao được. Huống nữa còn 4 anh em đang học ở Hà Nội vậy ai là người nuôi các anh nên tương lai? Nếu chị mà không biết hy sinh thì chị còn thua nàng Kiều đã bán mình chuộc cha. Còn Ngài (tức vua Duy Tân) đã vị quốc gia, vậy sao chị không vị gia đình như Ngài đã hy sinh vì nước?”. Lắng nghe em nói, bà Chỉ nằm im lặng không trả lời. Sáng hôm sau, đôi mắt còn sưng húp, nét mặt buồn phiền chị sang phòng cha và thưa: “Con xin nghe lời Thầy và anh!” ông Hồ Đắc Trung mừng quá ứa nước mắt nói: “Thầy biết ơn con vì hiếu quên tình, như vậy là cả nhà anh em đều có phước nhờ con đó!”.

Đó là sự thật về sự kiện con gái ông Hồ Đắc Trung 2 lần “nạp phi”. Sau khi nữ quận chúa Hồ Thị Chỉ trở thành bà Ân phi không bao lâu thì Khải Định qua đời. Phần đời còn lại, bà sống trong trạng thái trầm uất nặng. Bà qua đời năm 1982, nhưng được mãn nguyện vì đã gặp các anh là các ông Hồ Đắc Điềm, Hồ Đắc Di theo kháng chiến trở về sau ngày toàn thắng.

Minh Tiến - Ngô Khoa