Việt Nam nên từ bỏ ước mơ hội nhập bình yên

Trao đổi với báo chí bên lề diễn đàn Hiệp định TPP - Cơ hội và thách thức phát triển ngành công nghiệp Việt Nam, TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương cho rằng, TPP mang nhiều thách thức song cũng chính là sức ép lành mạnh với nền kinh tế Việt Nam.

- Ông đánh giá như thế nào về ngành công nghiệp của Việt Nam trong biển lớn TPP?

- Tôi cho rằng, gia nhập TPP, Việt Nam sẽ gặp nhiều thách thức lớn, nhưng song song đó sẽ tạo ra sức ép lành mạnh. Bởi chúng ta đã bắt đầu công nghiệp hóa từ rất sớm, với quy mô ưu tiên công nghiệp nặng một cách hợp lý. Những công trình như Nhà máy gang thép Thái Nguyên, phân đạm Hà Bắc... đã được xây dựng sau đó mới hội nhập.

Với TPP, thách thức lớn nhất của ngành công nghiệp là chúng ta công nghiệp hóa như thế nào? Bởi khi hội nhập, chúng ta sẽ mở cửa để nhập những sản phẩm công nghiệp của các đối tác mạnh hơn rất nhiều. So sánh với Đài Loan, Hàn Quốc thì họ mở cửa khi họ đã công nghiệp hóa rồi và tiếp tục cạnh tranh một cách gay gắt. Cũng như hiện Samsung, Sony cạnh tranh với Oppo.

TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương. Ảnh: Ngọc Lan.

Sống trong một thế giới biến động, cạnh tranh gat gắt, hy vọng sự phát triển bình yên, ổn định là mơ ước cần phải từ bỏ sớm. Chúng ta cần phải có thắng, có thua. Muốn vươn lên được, chúng ta cần phải tự đổi mới mình.

Với bước gia nhập TPP cùng với ký kết nhiều các FTA, ngành công nghiệp Việt Nam bước sang giai đoạn mới, phải đối mặt với cái "bẫy tự do hóa thương mại". Do đó, câu hỏi chúng ta công nghiệp hóa như thế nào cần phải có câu trả lời sớm.

- Vậy theo ông, đâu sẽ là giải pháp cho công nghiệp Việt Nam trong hội nhập?

- Chúng ta cần tìm ra những sản phẩm có thế mạnh hơn các nước khác. Mà hơn hết, nên bắt đầu bằng sản phẩm mà người ta gọi là thị trường ngách.

Ví dụ chúng ta chế biến các sản phẩm đặc trưng từ thủy sản, nông nghiệp. Sau khi vận dụng khoa học, sinh học, chúng ta chế biến và trụ vững trên một số mặt hàng nhất định thì mới có cơ hội phát triển lên được.

Hiện tại, di động là mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam song mới chỉ có gia công. Để tăng hàm lượng giá trị gia tăng, việc cần làm là triển công nghiệp và dịch vụ trợ giúp cho sản phẩm đó. Muốn vậy, chúng ta phải phát triển công nghiệp ngành nhựa, vi mạch điện tử và cần kết hợp với các nhà đầu tư nước ngoài.

Bên cạnh đó, muốn cạnh tranh phải hợp tác, liên kết với nhau, đặc biệt là người nước ngoài. Doanh nghiệp nên sẵn sàng mời họ tham gia 30-40% cổ phần công ty để giúp ta giữ được thương hiệu, đổi mới công nghệ. Ngoài ra, DN Việt nên từ bỏ cách kinh doanh bằng mối quan hệ, mà nên tập trung vào khoa học công nghệ và đổi mới.

- Việt Nam đã kỳ vọng rất nhiều có thể tăng mạnh xuất khẩu, lấy xuất khẩu làm động lực để tăng trưởng GDP trong hội nhập. Với một nước chủ yếu gia công như Việt Nam, theo ông kỳ vọng này có đạt được?

- Trước mắt, chúng ta không từ chối việc lấy xuất khẩu để tăng trưởng, tạo công ăn việc làm. Song mục tiêu trên hết, sự phát triển đất nước, nguồn tiêu dùng trong nước, nâng cao đời sống người dân vẫn luôn là lấy động lực chủ yếu phát triển kinh tế.

Việt Nam gia công là chủ yếu nên tỷ lệ gia tăng thấp. Do đó, quan trọng nhất là chúng ta phải tăng công nghiệp phụ trợ. Như ngoài sản xuất hạt cà phê thì chúng ta cố gắng chế biến thành cà phê hòa tan, ngoài xuất khẩu gạo thì cố chế biến bún khô, phở khô …. Chính những yếu tối này cũng làm tăng thêm công việc cho người lao động.

- Ý kiến của ông thế nào khi nhiều DN hiện kêu khó do chi phí lót tay, đi sân sau bị đẩy lên cao quá?

- Tôi cho rằng, thách thức lớn nhất của Việt Nam hiện nay là thể chế. Gia nhập TPP, chúng ta buộc phải thay đổi thể chế.

Theo Nghị quyết 18 (ngày 12/3/2015), Chính phủ yêu cầu giảm thời gian thông quan qua cảng từ 16 ngày xuống còn 10 ngày. Nhưng theo quy định của hiệp định TPP, thời gian thông quan tối đa chỉ là 48 giờ.

Vậy liệu giảm thời gian từ 10 ngày xuống còn 48 giờ thì DN Việt Nam phải vận dụng công nghệ như thế nào?

Trước kia chúng ta muốn cải cách như thế nào tùy chúng ta, nhưng bây giờ không phải thế nữa, mà làm theo cam kết hết. Chúng ta cam kết đổi mới, vận dụng công nghệ cao, công khai minh bạch, đấu thầu bình đằng. Nếu Việt Nam không làm sẽ không được ưu đãi, thậm chí còn bị phạt, kiện.

- Đối với một đất nước đi lên công nghiệp từ nông nghiệp như Việt Nam thì cái gì sẽ là bền vững, thưa ông?

- Theo tôi, chế biến sâu hơn, nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp sẽ là bền vững. Và điều này chúng ta hoàn toàn có thể làm được. Nếu làm tốt thì cơ hội của Việt Nam sẽ rất lớn. Điển hình là việc tăng lượng củ, quả, rau, hoa tươi sang thị trường Nhật Bản như hiện nay.

Thiên Minh