4 hòn đảo khiến Nga và Nhật Bản 'giận nhau' hơn 75 năm qua

Hơn nửa kỷ đã trôi qua kể từ khi chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, nhưng hiệp định hòa bình Nga – Nhật vẫn chưa được ký kết do tranh chấp bốn hòn đảo phía Bắc Hokkaido (Nhật Bản) mà Nga gọi là quần đảo Nam Kuril, còn Nhật gọi là lãnh thổ phương Bắc.

Trên thế giới, ít có mối quan hệ song phương nào mà sự khai thông và phát triển của nó lại phụ thuộc chủ yếu vào vấn đề tranh chấp một vùng lãnh thổ biển như giữa Nhật và Nga.

Quần đảo Nam Kuril/Vùng lãnh thổ phía Bắc, bao gồm đảo Etorufu, Kunashiri, Shikotan và nhóm đảo Habomai do quân đội Liên Xô chiếm đóng năm 1945 khi Nhật bại trận và chiến tranh thế chiến hai kết thúc. Vướng mắc đó trong nhiều năm là cái gai trong quan hệ giữa Nhật Bản và Nga.

Đối với các nhà hoạt động và nhà bình luận cánh hữu ở Nhật Bản, quy chế của nhóm đảo này là vấn đề niềm tự hào dân tộc và là dấu hiệu Nhật Bản chưa khôi phục được tất cả những gì họ mất sau chiến tranh.

Tuy nhiên, quan điểm này không phổ quát và chỉ có 44% công dân Nhật Bản trong cuộc thăm dò năm 2019 nói rằng họ ủng hộ bất cứ số lượng đảo nào được trả lại, chỉ có 3/4 số người ủng hộ đưa toàn bộ 4 đảo về đặt dưới sự kiểm soát của Nhật Bản.

Trái lại, ở Nga, sự tranh cãi về chủ đề này động chạm đến vấn đề an ninh quốc gia, do quần đảo này nằm ở khu vực Đông Thái Bình Dương chiến lược, nơi hải quân Nga đang ngày càng đối đầu với các chiến hạm của Mỹ và đồng minh.

Trong quá khứ quần đảo Kuril được dùng để làm bàn đạp cho Nhật Bản xâm chiếm các đảo Nga. Ngoài ra, các cải cách hiến pháp của Tổng thống Nga Putin được thông qua trong cuộc bỏ phiếu toàn quốc năm 2020 đã buộc chính phủ Nga phải bảo tồn vĩnh viễn các đường biên giới lãnh thổ của nước này.

Tuy nhiên vào tháng 6/2021, Tổng thống Nga Putin đã có tuyên bố đáng chú ý là các cải cách hiến pháp không tạo ra trở ngại cho hòa đàm với Nhật Bản. Trong một cuộc họp báo trực tuyến, Tổng thống Nga Putin nói rằng “Chúng tôi sẵn sàng tiếp tục thương lượng”, điều này khiến dư luận lại tiếp tục đồn đoán về nỗ lực hòa bình như dưới thời cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe.

Vấn đề quần đảo Kuril thêm phức tạp khi có thêm nhân tố bên ngoài. Mỹ từng ủng hộ quân đội Liên Xô đổ bộ lên quần đảo Kuril thì tới nay lại ít nhiều thay đổi thái độ.

Vào cuối năm 2020, tờ báo Hokkaido Shimbun tiết lộ rằng Bộ Ngoại giao Mỹ xem xét bất cứ ai sinh ra trên các đảo Habomai, Shikotan, Kunashiri, và Iturup (mà phía Nhật Bản xem là lãnh thổ thuộc chủ quyền của họ) đều là công dân Nhật Bản.

Nhật đòi hỏi chủ quyền dựa trên cơ sở Hiệp định Shimoda (1855) và St. Petersburg (1875), theo đó Nga Hoàng công nhận các đảo Etorufu, Kunashiri, Shikotan và nhóm đảo Habomai thuộc chủ quyền của Nhật.

Phía Liên Xô cho rằng quần đảo Kuril được người Nga khám phá và định cư sinh sống đầu tiên tại đây. Và hai hiệp định nói trên đã vô hiệu hóa bởi cuộc chiến tranh Nga - Nhật năm 1905 và Hiệp định Porstmouth cũng trong năm đó.

Sau thế chiến hai, theo Hiệp định Yalta, Liên xô, Mỹ, Anh thống nhất trao cho Liên Xô quần đảo Kuril. Tuy nhiên, phía Nhật cho rằng đây là thỏa ước giữa các nước thắng trận, Nhật không được biết vì không tham gia Hiệp định này.

Nga cho rằng Hiệp định Yalta là hợp pháp và có giá trị. Và Nhật Bản là nước khởi đầu thế chiến thứ hai, khi thua trận Nhật phải chấp nhận những hậu quả của nó là hợp lý.

Trong Hiệp ước hòa bình San Francisco năm 1951, Nhật đã từ bỏ chủ quyền của mình đối với Nam Sakhalin và quần đảo Kuril. Nga cho rằng 4 hòn đảo tranh chấp thuộc về quần đảo Kuril. Tuy nhiên, Nhật chỉ coi hai đảo Etorufu và Kunashiri thuộc về quần đảo này còn đảo Shikotan và các đảo Habomai không thuộc về quần đảo Kuril (còn nữa). Nguồn ảnh: Foxt.

Thái Hòa