Ai định hướng thẩm mỹ cho công chúng điện ảnh?

Vai trò nhà phê bình điện ảnh đang đứng ngoài đời sống điện ảnh!

Thật khó hiểu một nghịch lý, báo chí càng mở rộng biên độ với nhiều thể loại phong phú báo in, báo nói, báo hình, báo mạng điện tử… thì phê bình điện ảnh lại càng thưa vắng. Mỗi năm số lượng phim tung ra rạp và trình chiếu trên ti vi lên đến con số hàng trăm thì những bài phê bình điện ảnh chỉ dừng ở con số lẻ tẻ dăm ba rời rạc và vô vị. Thảm cảnh này biết trách ai, khi nghề phê bình điện ảnh phải đối mặt với thực tế bỏ thì thương vương thì tội trên báo chí!

Trước đây, các trường văn hóa nghệ thuật đều có khoa phê bình điện ảnh. Bây giờ, có tuyển sinh thì cũng chẳng ai theo học. Lý do, dường như người ta mặc định công việc ấy cứ giao hẳn cho các nhà báo. Nghĩ cũng lạ, không được đào tạo và không tự nghiên cứu, thì làm sao viết phê bình điện ảnh nhỉ? Có rất nhiều tờ báo xem nhẹ mảng văn hóa, nên sắp xếp phóng viên có năng lực hạn chế nhất theo dõi mảng điện ảnh. Và hệ lụy nảy sinh, bức tranh điện ảnh trên báo chí chỉ là thông tin scandal diễn viên hoặc vài chuyện hậu trường lặt vặt của mấy đoàn làm phim đang bấm máy. Khi nhà báo không có khát vọng trở thành chuyên gia trong mảng đề tài mình tác nghiệp, thì muốn có một bài phê bình điện ảnh trên báo chí không khác gì mò trăng đáy nước.

Có vẻ hơi hoài cổ, nhưng không thể không nhắc lại, phê bình điện ảnh trên báo chí từng có một thế hệ vàng những cây bút được độc giả yêu mến và tin cậy, như Đức Kôn, Tô Hoàng, Song Chi, Cát Vũ, Ngô Ngọc Ngũ Long, Trần Hữu Lục, Thanh Lộc, Việt Văn… Điểm chung của những cây bút này là đều học hành bài bản và có sự am hiểu nhất định về công việc làm phim. Mặt khác, họ không ngại va chạm khi trình bày góc nhìn của mình về tác phẩm điện ảnh một cách thẳng thắn. Chính sự chuyên nghiệp của họ, mà không khí điện ảnh thập niên 90 của thế kỷ trước được tiếp lửa rất sôi động, rất hào hứng. Thế hệ vàng của phê bình điện ảnh trên báo chí hôm nay hầu hết đã lớn tuổi và không còn mấy mặn mà với công việc mà họ từng gắn bó. Có hai nguyên nhân khiến họ gác bút: Thứ nhất là họ không còn điều kiện để cập nhật những trào lưu, những xu hướng của điện ảnh hiện đại nên tự nguyện dừng cuộc chơi, thứ hai là họ không còn diễn đàn của họ hoặc ngán ngại thái độ ghẻ lạnh mà các tờ báo dành những bài phê bình điện ảnh chân chính!

Nhà phê bình điện ảnh Cát Vũ đã từng tốt nghiệp Khoa Lý luận- Sáng tác của Trường ĐH Sân khấu Điện ảnh TPHCM rồi trở thành một nhà báo uy tín viết về phim, không giấu được sự ngao ngán: “Trên lý thuyết, thì vẫn còn phê bình điện ảnh trên báo chí. Thế nhưng, trên thực tế thì bẽ bàng lắm. Muốn có phê bình điện ảnh trên báo chí, không chỉ cần bản lĩnh của phóng viên mảng này mà còn cần sự chú trọng của ban biên tập mỗi tờ báo. Khi phóng viên không hứng thú và khi tờ báo cũng không khuyến khích, thì không còn cơ hội cho bất kỳ bài phê bình điện ảnh nào xuất hiện trên báo chí.

Nhà phê bình điện ảnh Ngô Ngọc Ngũ Long chia sẻ: “Tôi từng làm Chủ tịch Hội đồng Lý luận Phê bình của Hội Điện ảnh TP.HCM. Tôi cũng đã có sáng kiến thành lập một Câu lạc bộ phê bình phim và mời gọi phóng viên điện ảnh của các báo tham gia. Buổi ra mắt Câu lạc bộ cũng rôm rả, nhưng các buổi sinh hoạt sau thì cứ vắng dần, vắng dần rồi tự… giải tán. Các nhà báo chuyên theo dõi phim, đã nói thẳng với tôi rằng, họ không cần những yếu tố chuyên môn phức tạp như vậy, họ chỉ cần viết sao cho nhanh, cho nhiều và giữ được mối quan hệ tốt đẹp với những nhà làm phim. Có lẽ cần một chiến lược quy mô tầm quốc gia cho hoạt động phê bình điện ảnh trên báo chí! Nếu có chừng 10 vị Tổng Biên tập yêu điện ảnh và thích xem phim thì may ra mới có những bài phê bình phim đích thực trên báo chí!”

May mắn thay, giữa muôn vàn nhà báo viết về điện ảnh mà mơ hồ về điện ảnh, cũng có được một cây bút Lê Hồng Lâm. Gã trai này học báo chí, nhưng tự học hỏi để mở cho riêng mình một cánh cửa bước vào nghề phê bình điện ảnh. Năm nay 41 tuổi, Lê Hồng Lâm đã có ba cuốn sách riêng viết về điện ảnh là “Xem chữ đọc hình”, “Cánh chim trong gió” và “Sự lưỡng nan của tình thế làm người”. Lê Hồng Lâm quan niệm về nghề phê bình điện ảnh trên báo chí: “Câu chuyện điện ảnh mà tôi dẫn độc giả vào, đó không chỉ là câu chuyện về những bộ phim và các nhà làm phim cùng những thành công và thất bại của chúng, những vẻ đẹp và chiều sâu của chúng: đó còn là câu chuyện về xã hội và bản chất con người”. Đồng thời, Lê Hồng Lâm cũng không giấu giếm mơ ước dùng ngòi bút của mình để củng cố tình yêu của công chúng với điện ảnh nước nhà: “Hình như giới trẻ Việt Nam thường có cái nhìn phiến diện, đôi khi hơi mặc cảm về những bộ phim của nước mình. Tuy nhiên, có rất nhiều thước phim giá trị. Nếu không có những công trình tập hợp, khai thác chuyên sâu về nó, tôi sợ rằng khối di sản này sẽ bị vùi lấp”.

Tuy Hòa