Bài 1: Nhiều bất cập cần được tháo gỡ

Nhờ TTHTCĐ cắm sâu trên địa bàn các xã, phường, thị trấn, tới từng thôn, xóm, bản, làng... mà thời gian qua, người dân có thêm cơ hội được học tập, được trang bị kiến thức về mọi mặt, góp phần tăng năng suất lao động, giải quyết vấn đề việc làm. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình xây dựng và phát triển TTHTCĐ còn rất nhiều khó khăn, vướng mắc cần được tháo gỡ.

Trăm nghe không bằng một thấy

TTHTCĐ là cơ sở giáo dục thường xuyên được thành lập theo nguyên tắc “vì dân, do dân và của dân” do chính quyền địa phương trực tiếp quản lý, chịu sự chỉ đạo chuyên môn, nghiệp vụ của phòng giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) cấp huyện. Với nhiệm vụ tạo cơ hội để người dân ở mọi lứa tuổi được học tập thường xuyên, học tập suốt đời, TTHTCĐ đã và đang góp phần thực hiện chủ trương xây dựng cả nước trở thành xã hội học tập. Theo số liệu thống kê của Bộ GD&ĐT, hiện cả nước có 11.019 TTHTCĐ, đạt tỷ lệ 98,71% số xã, phường, thị trấn trong cả nước có TTHTCĐ.

Từ khi ra đời, ở những xã, phường, thị trấn có TTHTCĐ đã tạo được phong trào học tập trong nhân dân. Năm học 2017-2018, số lượt người tham gia học tập tại các TTHTCĐ lên tới gần 19 triệu lượt người. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, thực tế ghi nhận của phóng viên tại một số TTHTTCĐ các địa phương, hoạt động của mô hình học tập này còn quá nhiều khó khăn, bất cập. Chúng tôi có mặt tại TTHTCĐ xã Kim Bình, TP Phủ Lý (Hà Nam) đúng vào ngày trung tâm không có lịch học nào nên nơi đây rất vắng vẻ. Tiếp chúng tôi, ông Nguyễn Trung Trực, Phó chủ tịch Hội Khuyến học kiêm Phó giám đốc TTHTCĐ xã Kim Bình, rất niềm nở. Cảm nhận của chúng tôi về ông là một cán bộ nhiệt tình, trách nhiệm. Chả thế mà 13 năm kể từ ngày về hưu tới nay, ông Trực vẫn gắn bó với công tác khuyến học của xã. Ông Trực phấn khởi kể cho chúng tôi những nỗ lực của Ban giám đốc trung tâm để phát triển hoạt động của TTHTCĐ xã. Theo đó, hình thức tổ chức của trung tâm được duy trì theo quý hoặc theo từng chuyên đề cụ thể. Các lớp học được người dân nhiệt tình hưởng ứng tham gia.

Lớp học xóa mù chữ tại Trung tâm Học tập cộng đồng xã Bát Đại Sơn (Quản Bạ, Hà Giang).

Dẫu nhiệt tình là thế nhưng những khó khăn trước mắt để duy trì hoạt động của TTHTCĐ xã là điều mà ông Trực luôn trăn trở. Gọi là TTHTCĐ nhưng trung tâm không có trụ sở riêng. Hiện nay, trung tâm có 3 lớp: Một lớp học tại nhà văn hóa xã, hai lớp còn lại học tại nhà văn hóa các thôn, xóm của xã. Bên cạnh đó, theo quy định, mức hỗ trợ kinh phí từ ngân sách Nhà nước cho hoạt động của TTHTCĐ quá ít, để tổ chức các hoạt động của trung tâm, Ban giám đốc phải tìm nhiều cách huy động các nguồn xã hội hóa. Được biết, tỉnh Hà Nam có 116 TTHTCĐ phủ khắp 116 xã, nhưng không có TTHTCĐ nào có trụ sở riêng.

Tỉnh Hà Giang-một địa phương có phần lớn dân cư là đồng bào dân tộc thiểu số-còn gặp nhiều khó khăn trong công tác vận động người dân tới TTHTCĐ học tập. Trao đổi với chúng tôi, ông Hạng Mí De, Chủ tịch Hội Khuyến học tỉnh Hà Giang, cho biết: "Hiện nay, toàn tỉnh có 195 xã với 195 TTHTCĐ, trong đó 14 trung tâm có trụ sở riêng. Để góp phần giúp các TTHTCĐ lựa chọn nội dung học tập theo đúng phương châm “cần gì học nấy”, tỉnh đã soạn thảo 6 cuốn tài liệu về các chương trình học, mỗi cuốn 15 chuyên đề, phù hợp với điều kiện các địa bàn để các TTHTCĐ vận dụng vào việc giảng dạy. Song, nhận thức về việc học của người dân còn hạn chế, ban giám đốc các TTHTCĐ phải rất khéo léo mới vận động được họ đến học chữ, học nghề, thậm chí là “cầm tay chỉ việc”. Theo thống kê, năm học 2017-2018, số học viên các lớp chuyên đề tại các TTHTCĐ của tỉnh Hà Giang là 492.333 người, giảm 46.867 người so với năm học 2016-2017".

Gặp khó trong khâu chỉ đạo hoạt động

Theo tìm hiểu của chúng tôi, hầu hết các tỉnh đều chỉ đạo xây dựng, phát triển TTHTCĐ theo cách: Cấp ủy đảng, chính quyền ban hành chỉ thị, nghị quyết; hội khuyến học cùng ngành GD&ĐT phối hợp với các sở, ban, ngành, đoàn thể có liên quan xây dựng kế hoạch triển khai và hướng dẫn thực hiện; chỉ đạo làm thí điểm, tổ chức tập huấn; chuẩn bị các điều kiện cần thiết, sau đó triển khai mở rộng thực hiện từ điểm ra diện rộng. Hiện nay, cơ cấu bộ máy quản lý các TTHTCĐ tương đối gọn nhẹ, thường gồm 3 người: Giám đốc là phó chủ tịch UBND cấp xã, hai phó giám đốc là hiệu trưởng trường tiểu học hoặc THCS trên địa bàn và chủ tịch hoặc phó chủ tịch hội khuyến học cấp xã. Tuy nhiên, theo GS, TS Phạm Tất Dong, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam, đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến khó khăn trong phát triển hoạt động của các TTHTCĐ. Bởi bộ máy quản lý này chưa thực sự phát huy tác dụng vì cán bộ đều làm việc kiêm nhiệm, hay thay đổi vị trí công tác, chưa được trang bị kiến thức quản lý nhà nước và kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ để quản lý, điều hành mô hình TTHTCĐ.

Thời gian qua, để tận dụng nguồn lực về cơ sở vật chất và huy động sự tham gia của các thiết chế văn hóa cấp xã, Bộ GD&ĐT phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo các địa phương thí điểm mô hình phối kết hợp TTHTCĐ với các nhà văn hóa, trung tâm thể thao cấp xã thành mô hình trung tâm văn hóa, thể thao-học tập cộng đồng (TTVHTT-HTCĐ). Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Công Hinh, Vụ trưởng Vụ Giáo dục thường xuyên, Bộ GD&ĐT cho biết: "Hiện có 4.286 TTHTCĐ (chiếm tỷ lệ 38,67%) kết hợp theo mô hình này. Nhìn chung, mô hình kết hợp này khá hiệu quả và có một số ưu điểm như tận dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị của các nhà văn hóa xã, trung tâm thể thao xã để triển khai các hoạt động của TTHTCĐ".

Tuy nhiên, ông Nguyễn Công Hinh nhìn nhận, hiện nay chưa có quy chế tổ chức và hoạt động cho mô hình TTVHTT-HTCĐ nên các địa phương còn lúng túng trong quản lý và điều hành. Cá biệt, có nơi không có nhân sự của ngành giáo dục và hội khuyến học tham gia vào ban giám đốc trung tâm như: Quảng Nam, Bình Thuận, vì thế sau khi sáp nhập thì TTVHTT-HTCĐ chỉ hoạt động dưới mô hình TTVHTT.

Khác với trường học chính quy, TTHTCĐ là hình thức học tập mới được tổ chức tại Việt Nam nhưng chưa nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân nên chưa có danh mục để đầu tư từ ngân sách Nhà nước. Đây cũng là trở ngại rất lớn trong quá trình xây dựng cơ sở vật chất, cung cấp tài liệu và trang thiết bị học tập. Nguồn lực để tổ chức và duy trì hoạt động của TTHTCĐ chủ yếu dựa vào tinh thần trách nhiệm của ngành GD&ĐT, của hội khuyến học, chính quyền địa phương, lòng nhiệt thành của người dạy và người học.

Box: Hiện nay, theo Thông tư số 96/2008/TT-BTC của Bộ Tài chính, mức hỗ trợ kinh phí từ ngân sách Nhà nước cho các TTHTCĐ tối thiểu là 20 triệu đồng/năm/trung tâm đối với các TTHTCĐ thuộc các xã khu vực I và 25 triệu đồng/năm/trung tâm đối với các TTHTCĐ thuộc các xã khu vực II và III.

(còn nữa)

Bài và ảnh: NGUYỄN HOÀI