Bàn giải pháp ổn định dân di cư tự do và quản lý đất có nguồn gốc nông, lâm trường

Dự hội nghị còn có Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng cùng lãnh đạo các bộ, ban, ngành Trung ương; đại diện lãnh đạo các tỉnh thuộc vùng Tây Nam Bộ, Tây Bắc và Tây Nguyên cùng hơn 500 đại biểu là lãnh đạo các tập đoàn, các doanh nghiệp đóng chân trên địa bàn các tỉnh liên quan.

Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy, đến hết năm 2017, tổng số hộ dân di cư tự do được hỗ trợ bố trí, sắp xếp theo quy hoạch và người dân tự ổn định là 42.237/66.738 hộ (đạt 63,3%). Như vậy, đến nay vẫn còn khoảng 24.500 hộ dân di cư tự do chưa được bố trí, sắp xếp ổn định theo các dự án, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Tây Nguyên (khoảng 20.000 hộ).

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc phát biểu chỉ đạo tại hội nghị

Tình trạng dân di cư tự do từ lâu đã gây nên những hệ lụy không nhỏ trong phát triển kinh tế, an ninh trật tự, xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường ở cả các địa phương có người di cư đi và đến như: gây ra nạn chặt phá rừng, lấn chiếm đất rừng trái phép làm nương rẫy, làm cho diện tích rừng ngày một thu hẹp, tài nguyên rừng ngày một cạn kiệt, ảnh hưởng tới môi trường sinh thái và nguồn nước.

Phát sinh nhiều vấn đề xã hội phức tạp, trong đó có việc mua bán, sang nhượng, tranh chấp đất đai giữa người dân di cư tự do với đồng bào sinh sống tại chỗ và giữa người dân di cư tự do với các công ty nông, lâm nghiệp. Một số vụ đã xảy ra xô xát, tụ tập đông người, bắt giữ người trái pháp luật, chống người thi hành công vụ; cá biệt có trường hợp sử dụng hung khí gây thương tích, làm gia tăng tình trạng nghèo đói và tiềm ẩn nhiều yếu tố gây bất ổn về an ninh, chính trị, quốc phòng trên địa bàn, nhất là khu vực biên giới.

Về tình hình quản lý, sử dụng đất có nguồn gốc từ nông, lâm trường tại Tây Nguyên, báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, đến nay, đã tiến hành rà soát 122 công ty, trong đó, giữ lại 108 công ty, còn lại là giải thể và bàn giao về địa phương.

Diện tích đất sau khi rà soát, sắp xếp lại của 108 công ty nông, lâm nghiệp giữ lại là 935.120 ha. Diện tích đất có nguồn gốc từ nông, lâm trường đang bị lấn, bị chiếm, đang có tranh chấp là khoảng 199.288ha (chiếm 7,3% tổng diện tích đang quản lý, sử dụng); phần diện tích các nông, lâm trường đã giao khoán, cho thuê, cho mượn, liên doanh, liên kết, hợp tác đầu tư khoảng 107.607ha (chiếm 3,9% tổng diện tích đang quản lý, sử dụng).

Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình phát biểu khai mạc tại hội nghị

Theo ông Trần Hồng Hà, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, vẫn còn bất cập, hạn chế cần giải quyết như hiệu lực, hiệu quả quản lý, sử dụng đất của các nông lâm trường còn kém hiệu quả; tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tranh chấp, lấn chiếm đất đai, nguy cơ rừng và đất rừng tiếp tục bị tàn phá.

“Phần diện tích đất đang bị lấn, bị chiếm, đang có tranh chấp phổ biến dưới nhiều hình thức. Trong đó chủ yếu là giữa các hộ dân nhận khoán vườn cây với các nông, lâm trường (bao gồm cả việc không tuân thủ thực hiện hợp đồng giao khoán); các hộ dân đòi lại đất Nhà nước đã giao cho các nông, lâm trường và đòi lại đất khi đã hết thời gian nhận khoán hoặc hết chu kỳ kinh doanh theo hợp đồng đối với đất người dân đưa vào nông, lâm trường trước đây…”, ông Hà cho hay.

Về tình hình, kết quả công tác bảo đảm an ninh, trật tự và quản lý cư trú đối với người dân di cư tự do trên địa bàn Tây Nguyên, Trung tướng, Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Sơn cho rằng, tình hình an ninh xã hội, nhất là vấn đề xung đột, tranh chấp đất đai có nguồn gốc từ nông, lâm trường tại Tây Nguyên rất đáng lo ngại, ngày càng gay gắt, có xu hướng chuyển từ tranh chấp đất đai thành mâu thuẫn, đối lập với chính quyền.

Bên cạnh đó, tình hình di cư tự do diễn ra nhiều, gây khó khăn cho công tác quản lý về cư trú, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự.

Trung tướng Nguyễn Văn Sơn, Thứ trưởng Bộ Công an báo cáo tham luận tại hội nghị

Từ những thực tế trên, Thứ trưởng Nguyễn văn Sơn kiến nghị: Cần ban hành văn bản thay thế Chỉ thị số 39/2004/CT-TTg ngày 12-11-2004 của Thủ tướng Chính phủ về một số chủ trương, giải pháp tiếp tục giải quyết tình trạng dân di cư tự do để chỉ đạo các bộ, ngành, UBND các tỉnh giải quyết tình trạng dân di cư tự do cho phù hợp với các yêu cầu trong tình hình mới.

Chỉ đạo các cơ quan có chức năng nghiên cứu, khảo sát, xác định những khu dân cư di cư tự do đã sống ổn định mà không ảnh hưởng đến việc quản lý và bảo vệ rừng, không làm mất thêm diện tích rừng, gây nguy hại cho môi trường rừng thì kiến nghị Thủ tướng chuyển diện tích rừng phòng hộ sang rừng sản xuất để xây dựng dự án ổn định dân di cư tự do, cấp đất ở, đất sản xuất cho đồng bào; nếu đánh giá có tác động, ảnh hưởng đến môi trường rừng thì lập quy hoạch dự án ở địa điểm mới để di chuyển dân đến và hỗ trợ ổn định cuộc sống.

Thanh tra toàn diện công tác quản lý, sử dụng đất đại tại các doanh nghiệp được Nhà nước giao đất, cho thuê đất có nguồn gốc nông, lâm trường quốc doanh và các đơn vị được giao quản lý đất (UBND cấp xã và Chi nhánh Trung tâm phát triển quỹ đất) trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên để phát hiện sai phạm xử lý, chấn chỉnh nghiêm túc.

Phát biểu chỉ đạo và kết luận tại Hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đánh giá cao những nỗ lực của các địa phương trong việc sắp xếp, ổn định tình hình dân di cư tự do trong thời gian qua. Thủ tướng cho rằng, đến nay vẫn còn hơn 20.000 hộ dân, hơn 100.000 khẩu chưa có chỗ ở ổn định là điều cần phải suy nghĩ.

“Tôi nói rõ quan điểm nhất quán là không khuyến khích di dân tự do nhưng chúng ta cần có giải pháp mới giải quyết tình trạng này. Hình ảnh những bà mẹ địu con ở Tây Bắc, lấy cây tre chọc xuống đất để tỉa bắp, để thấy tại sao họ vô Tây Nguyên mà không phải là nơi khác. Nói điều đó để cho thấy phải quản lý dân cư tốt hơn cả đầu đến lẫn đầu đi, cần có bàn bạc, có giải pháp căn cơ hơn. Nếu giải quyết được công tác ổn định dân cư tại chỗ như ở Mường Nhé, tỉnh Điện Biên thì bà con sẽ yên tâm sinh sống, không phải di cư đi đâu cả…”, Thủ tướng nhắc nhở.

Thủ tướng cho rằng, các địa phương đã có nhiều cố gắng nhưng cũng còn nhiều tồn tại trong công tác ngăn chặn di dân tự do, công tác tuyên truyền chưa tốt cả nơi đến lẫn nơi đi.

Ngoài ra, việc bố trí ngân sách cho các dự án ổn định dân di cư tự do chưa kịp thời, chưa đầy đủ khiến nhiều dự án dở dang. Nguyên nhân là do công tác đo vẽ chưa chính xác khiến diện tích đất rừng bị thu hẹp do bị lấn chiếm nhưng công tác xử lý lại chưa quyết liệt, triệt để. Tới đây các địa phương, phối hợp với các bộ ngành phải giải quyết dứt điểm việc này.

“Đảng và Nhà nước không khuyến khích di dân tự do mà ổn định dân cư tại chỗ. Đặc biệt những tỉnh phía Bắc cần tạo thêm nơi ở, việc làm để bà con ở lại quê hương, gìn giữ biên cương. Nhưng nếu bà con đã vào rồi, phải huy động toàn bộ nguồn lực để bà con có nơi ở hợp pháp, có đất sản xuất, đảm bảo nhu cầu cuộc sông cơ bản. Bên cạnh đó, những địa phương có dân đến phải tăng cường quản lý, ngăn chặn lấn chiếm, không để xảy ra tình trạng khiếu kiện, tranh chấp đất đai, tạo thành điểm nóng”, Thủ tướng chỉ đạo.

Thủ tướng yêu cầu, từ nay đến năm 2020 phải giảm tình trạng di dân tự do, hoàn thành dứt điểm 32 dự án ổn định dân di cư tự do kéo dài nhiều năm. Ngoài ra, các địa phương tổ chức đạo tạo nghề để người dân di cư đến phải có đời sống ngang bằng với dân cư tại chỗ. Ngoài mức sống, đời sống tinh thần, văn hóa của các khu dân cư này cũng phải được quan tâm.

“Đến năm 2025 phải ngăn chặn hoàn toàn di dân tự do, hoàn thành dứt điểm các dự án ổn định dân di cư tự do. Muốn vậy, các tỉnh phía Bắc phải được nâng cao để yên tâm ở lại, các tỉnh Tây Nguyên phải ổn định người dân đã đến”, Thủ tướng chỉ đạo.

Đối với đất nông lâm trường phải xác lập “đất có chủ”, không để tình trạng thiếu rõ ràng về ranh giới, dẫn đến tranh chấp, khiếu kiện, tức phải đo đạc để lập hồ sơ quản lý. Bên cạnh đó, các chính sách lạc hậu cần được bãi bỏ, ví như chỉ thị 39 từ 2004 đã không còn hợp lý. Các chính sách không thể là rào cản để giải quyết ổn định dân cư, quản lý đất đai nông lâm trường, sự phát triển đất nước…

Toàn cảnh hội nghị

Phải thanh, kiểm tra để giải quyết triệt để những vụ tranh chấp, khiếu nại về đất đai. “Đừng coi thường những đốm lửa nhỏ vì nó có thể cháy cả cánh rừng. Các địa phương phải có những giải pháp cụ thể cho từng khu vực, từng vấn đề để không để xảy ra những vấn đề phức tạp. Bên cạnh đó là hạn chế tối đa các vụ tranh chấp đất đai, tội phạm bảo kê đất… tại các vùng nông thôn”, Thủ tướng hướng dẫn.

Thủ tướng yêu cầu bí thư Tỉnh ủy, chủ tịch UBND các tỉnh phải trực tiếp chỉ đạo giải quyết các vụ tranh chấp, khiếu nại về đất đai, vụ việc nào vượt quá thẩm quyền phải báo cáo Thủ tướng.

Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn phải dây dựng các chính sách về ổn định dân di cư tự do, các chính sách bảo vệ, phát triển rừng. “Chúng ta sống dưới rừng mà để dân khổ, sao chấp nhận được. Chỉ đơn thuận trồng rừng lấy gỗ cũng đã thu lợi rất lớn, năm vừa qua chúng ta thu 10 tỉ USD xuất khẩu gỗ trồng. Rừng lâu năm, kích cỡ lớn còn tạo được màu xanh, độ che phủ cho Tây Nguyên”, Thủ tướng nói.

Thủ tướng cũng yêu cầu Bộ Tài nguyên và môi trường rà soát lại diện tích nông, lâm trường. Phải kiên quyết chấm dứt tình trạng “phát canh thu tô” tại các nông lâm trường. Sớm hoàn thành việc đo đạc đất đai để sớm đưa vào quản lý chặt chẽ, tránh tình trạng lấn chiếm, di dân tự do. Các bộ ngành Trung ương rà soát, nghiên cứu điều chỉnh những quy định chưa hợp lý Nghị quyết 30 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 118 của Chính phủ nhằm ổn định dân cư và phát huy hiệu quả tài nguyên đất đai…

Văn Thành