Bảo đảm các quyền con người của phạm nhân trong Thi hành án hình sự

Thứ trưởng Bộ Công an, Thượng tướng Lê Quý Vương trình bày Tờ trình dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án hình sự tại phiên họp thẩm tra của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội

Để cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp 2013 về tôn trọng, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án hình sự đã bổ sung Điều 25a quy định về quyền, nghĩa vụ của phạm nhân; đồng thời trong từng điều luật cụ thể đã chỉnh lý các quy định có liên quan để phù hợp với quy định mới bổ sung.

Điều 25a quy định 09 nhóm quyền mà phạm nhân được bảo đảm gồm các quyền về bảo đảm an toàn tính mạng, thân thể, tài sản, danh dự nhân phẩm; chế độ ăn, ở, đồ dùng sinh hoạt, chăm sóc y tế, sinh hoạt tinh thần; hoạt động thể dục thể thao, văn hóa, văn nghệ; lao động, học tập, học nghề; được gặp, liên lạc với thân nhân, tiếp xúc lãnh sự; gặp người đại diện hợp pháp để thực hiện giao dịch dân sự; được yêu cầu trả tự do khi có quyết định trả tự do của người có thẩm quyền; khiếu nại, tố cáo; các chế độ, chính sách nếu thuộc đối tượng được hưởng chế độ ưu đãi theo quy định.

Ngoài ra còn có nhóm quyền quy định mang tính nguyên tắc: “Phạm nhân được hưởng các quyền khác của công dân nếu không bị hạn chế bởi luật này và luật khác có liên quan, trừ trường hợp các quyền đó không thể thực hiện được do họ đang chấp hành án tại Trại giam, cơ sở giam giữ”.

Tuy nhiên theo ý kiến thẩm định của Chính phủ, quy định này của dự thảo Luật là quá nguyên tắc, thậm chí mang tính chất tuyên ngôn, chưa đáp ứng yêu cầu lập pháp theo quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật nên không có ý nghĩa thực tế. Để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp trong bối cảnh hội nhập quốc tế như hiện nay, Văn phòng Chính phủ đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu bổ sung quy định cụ thể trong dự án Luật để bảo đảm các quyền con người, quyền công dân đối với phạm nhân.

Trong khi đó, ý kiến thẩm định của Bộ Tư pháp cho rằng cần nghiên cứu bổ sung quy định nhằm bảo đảm một số quyền con người cơ bản của phạm nhân như quyền kết hôn, quyền hiến tặng máu, mô hoặc bộ phận cơ thể…

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Công Hồng trao đổi những kết quả nghiên cứu ban đầu về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án hình sự

Tại phiên họp thẩm tra của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, trình bày kết quả nghiên cứu ban đầu về dự án Luật này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Công Hồng cho biết hiện nay vẫn còn có hai loại ý kiến khác nhau về việc quy định quyền của phạm nhân. Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định như dự thảo.

Trong khi đó, loại ý kiến thứ hai cho rằng người bị kết án phạt tù bị tước đi quyền cơ bản nhất là quyền tự do thân thể nên các quyền liên quan khác sẽ bị hạn chế. Phương án quy định như dự thảo luật về quyền, nghĩa vụ của phạm nhân chưa đáp ứng được yêu cầu và quan điểm chỉ đạo mà Tờ trình của Chính phủ đã nêu là đề cao quyền con người quyền công dân và việc hạn chế quyền phải do luật định. Quy định của dự thảo chưa thể hiện rõ việc hạn chế quyền cụ thể của phạm nhân, sẽ không khắc phục được vướng mắc đặt ra trong thực tiễn. Do vậy đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện các điều khoản quy định về quyền và nghĩa vụ của phạm nhân.

Bày tỏ thống nhất với loại ý kiến thứ hai của nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp, Ủy viên Ủy ban Tư pháp đại biểu Võ Đình Tín – Đoàn ĐBQH tỉnh Đắk Nông nhấn mạnh, về nguyên tắc người bị kết án tù là người bị tước quyền tự do thân thể nên các quyền có liên quan sẽ bị hạn chế. Phương án quy định nhóm quyền mang tính nguyên tắc như dự thảo Luật chưa đáp ứng được yêu cầu cụ thể hóa Hiến pháp về bảo đảm quyền con người quyền công dân cũng như việc hạn chế quyền. Vì vậy đề nghị cơ quan soạn thảo chỉnh lý dự thảo theo hướng quy định rõ người chấp hành án có quyền gì và bị hạn chế quyền gì.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung phát biểu tại phiên họp thẩm tra của Ủy ban Tư pháp

Ủy viên Ủy ban Tư pháp Phan Thị Mỹ Dung – Đoàn ĐBQH tỉnh Long An cho rằng, nhiều quyền được bổ sung trong dự thảo luật nhưng chưa được đánh giá tác động, lấy ý kiến một cách đầy đủ, chưa xem xét đến sự tương thích với các luật khác như Luật Trẻ em, Luật Hôn nhân và gia đình. Đại biểu dẫn chứng nếu cho phép phạm nhân sinh con thì đứa trẻ được sinh ra trong trại giam có được bảo đảm đầy đủ các quyền trẻ em hay không? Những quy định như cho phép phạm nhân kết hôn, sinh con, nuôi con đến 36 tháng tuổi hay việc hiến mô, bộ phận cơ thể… nếu không khi xử lý ổn thỏa thì dễ mâu thuẫn với các luật hiện hành.

Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội tại phiên họp thẩm tra của Ủy ban Tư pháp, Thứ trưởng Bộ Công an Thượng tướng Lê Quý Vương chia sẻ, việc xây dựng Luật cố gắng đáp ứng yêu cầu quyền con người, quyền công dân chỉ bị hạn chế bởi pháp luật, đồng thời phù hợp với công ước quốc tế. Thực tế, có phạm nhân tử hình có đơn xin được hiến mô nhưng thiếu quy định để thực hiện. Trong quá trình soạn thảo, cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ tiếp tục xin ý kiến, có nghiên cứu đánh giá thực tế thêm về việc quy định hạn chế quyền tự do của con người, của công dân, về việc phạm nhân có thể được hưởng quyền kết hôn, sinh con, hiến mô, bộ phận cơ thể, gửi bảo quản trứng, tinh trùng…

Kết luận về nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nhấn mạnh, cần cân nhắc tính khả thi của các quy định trên cơ sở căn cứ vào Hiến pháp, xu hướng quốc tế nhưng cũng cần lưu ý đến tình hình thực tế để có những quyết định mức độ quy định cho phù hợp không thể để quy định rồi mà không thi hành được. Một số chính sách như việc mở rộng quyền của phạm nhân cần bảo đảm mục đích của hình phạt, khả năng đáp ứng của cơ quan thi hành án và điều kiện kinh tế.

Bảo Yến