Bảo đảm tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới
Từ việc thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới (NTM), ở nhiều xã vùng nông thôn hiện nay đã xuất hiện những làng, đường bích họa, dòng sông không rác, đường hoa, cây xanh… Đây là những mô hình tiêu biểu mà nhiều xã, ấp, bản đã triển khai giúp thay đổi bộ mặt vùng nông thôn và nâng cao chất lượng sống người dân.
Cảnh quan nông thôn sạch đẹp ở huyện Yên Dũng, Bắc Giang. Ảnh: ANH MINH
Thay đổi cảnh quan vùng nông thôn
Huyện Việt Yên (Bắc Giang) trước khi xây dựng NTM, ô nhiễm môi trường do rác thải sinh hoạt, làng nghề và rác thải nông nghiệp luôn là vấn đề nổi cộm. Các đoạn đường giáp ranh hình thành nhiều bãi rác tự phát. Trên đồng, vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) không được thu gom vứt bừa bãi. Tại các làng nghề, việc xử lý rác, nước thải chưa được đầu tư đồng bộ hầu hết đều xả thẳng ra môi trường gây ô nhiễm. Để giải quyết bài toán này, huyện Việt Yên đã thực hiện đề án thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải qua việc cải tạo nâng cấp hệ thống thu gom nước thải sinh hoạt, xây dựng bãi rác tập trung (rộng hơn 4 ha). Để tăng cường năng lực thu gom rác thải, huyện đầu tư 1.248 xe thu gom rác và gần 700 thùng chứa rác thải sinh hoạt; xây dựng hơn 80 bể thu gom vỏ thuốc BVTV và ký hợp đồng với đơn vị thu gom. Đến nay, Việt Yên đã trở thành một trong những huyện điển hình trong thực hiện tiêu chí môi trường; có 162 tổ bảo vệ môi trường được kiện toàn và hàng loạt phong trào bảo vệ môi trường, xây dựng cảnh quan nông thôn được phát động trong nhân dân như: Phong trào ngày chủ nhật xanh, tuyến đường tự quản, mô hình trồng hoa, cây xanh, tuyến đường bích họa...
Anh Nguyễn Văn Hải (thôn Đồng Ích, xã Hương Mai) thuộc Chi đoàn 19 tháng 5 cho biết: “Chi đoàn thường xuyên vận động nhân dân thực hiện công tác bảo vệ môi trường như phân loại rác, xả thải đúng nơi quy định. Đồng thời cải tạo nhiều công trình như tường rào, khu chăn nuôi để góp phần tạo cảnh quan sạch đẹp chung cho toàn thôn, xóm. Chi đoàn cùng học sinh Trường THCS Ninh Sơn hoàn thành con đường bích họa dài hàng nghìn mét tạo cảnh quan đẹp”. Ông Đỗ Văn Huân, thành viên tổ môi trường thôn Kim Sơn, xã Thượng Lan cho biết: “Với quãng đường đi trong thôn dài khoảng 7 đến 8 km, tôi thường xuyên thu gom rác thải theo đúng quy định nhằm bảo đảm vệ sinh môi trường cho người dân trong xã. Với tôi, việc đứng ra nhận thu gom, vận chuyển rác thải vừa giúp môi trường sạch đẹp hơn, vừa là hành động để mọi người trong thôn chung tay bảo vệ môi trường”.
Là một trong những địa phương được đánh giá thực hiện tốt tiêu chí môi trường, hiện nay tất cả các xã ở tỉnh Bắc Giang có tổ, đội, hợp tác xã môi trường được thành lập, duy trì hoạt động; 162 xã có khu thu gom rác thải tập trung, 259 bãi chôn lấp rác thải, 94 lò đốt rác thải, 1.800 trong số 2.483 khu dân cư ban hành hương ước, quy ước có nội dung bảo vệ môi trường, 2.400 bể chứa bao gói thuốc BVTV; xử lý 264 điểm tồn lưu rác thải phức tạp.
Xác định môi trường là tiêu chí khó, thời gian qua các cấp chính quyền và nhân dân huyện Thọ Xuân (Thanh Hóa) đã vào cuộc mạnh mẽ để thực hiện tiêu chí này. Huyện Thọ Xuân đã chỉ đạo các địa phương thường xuyên kiểm tra, giám sát về môi trường; phê bình các tập thể, cá nhân có hành vi làm ảnh hưởng đến môi trường. Các thôn tổ chức ký cam kết với các hộ dân, cơ sở kinh doanh, dịch vụ không vứt rác bừa bãi và tham gia quản lý, giữ gìn bảo đảm vệ sinh môi trường; tuyên truyền, vận động nhân dân phân loại rác thải tại nguồn, ký cam kết thu gom bao bì thuốc BVTV sau khi sử dụng, không xả, vứt rác xuống kênh, mương... Qua đó từng bước thay đổi căn bản nhận thức, thói quen, tập quán của cộng đồng về vệ sinh môi trường. Đến nay, tỷ lệ hộ dân sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 99,7%; gần 44 nghìn hộ dân có nhà tiêu, nhà tắm, bể chứa nước hợp vệ sinh; chuồng trại chăn nuôi bảo đảm vệ sinh môi trường đạt 86,7% và 100% hộ, cơ sở sản xuất tuân thủ các quy định về bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm...
Giải pháp đồng bộ
Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, trong giai đoạn 2011 - 2015 và từ năm 2016 đến nay, với định hướng xử lý chất thải rắn tập trung quy mô lớn, nhiều địa phương đã đầu tư hệ thống xử lý bài bản, quy mô cấp huyện, liên huyện, như: Nghĩa Đàn (Nghệ An), Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh), Uông Bí (Quảng Ninh), Tam Điệp (Ninh Bình), Thanh Liêm (Hà Nam)... Nhiều xã, thị trấn ở các tỉnh Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Quảng Ninh, Nam Định, Thái Bình, Hải Dương, Thanh Hóa, Bạc Liêu và TP Cần Thơ... đã đầu tư lò đốt chất thải công nghệ trong nước hoặc nước ngoài để xử lý rác thải. Thực tế một số địa phương đã làm tốt việc xử lý chất thải rắn sinh hoạt, như Hà Tĩnh giảm được tổng lượng phát sinh rác thải ra môi trường đến 60%. Tại Đồng Nai, lượng chất thải rắn sinh hoạt được thu gom, xử lý khoảng 1.838 tấn/ngày, đạt tỷ lệ 98,1%, tỷ lệ chôn lấp chất thải rắn trong sinh hoạt chỉ còn khoảng 43%.
Đến nay, cả nước có hơn 5.800 xã đạt tiêu chí về môi trường. Nhằm thực hiện tốt cũng như bảo đảm tiêu chí môi trường, các địa phương đã vận dụng sáng tạo và ban hành nhiều cơ chế, chính sách phù hợp điều kiện thực tế, nhằm đẩy nhanh hoàn thành tiêu chí này. Tiêu biểu như các tỉnh Bắc Giang, Thanh Hóa, Phú Yên có cơ chế, chính sách hỗ trợ thu gom, xử lý rác thải, chất thải rắn sinh hoạt, đầu tư lò đốt rác... xây dựng các mô hình xanh, sạch, đẹp. Nhiều mô hình cải tạo cảnh quan ở thôn, bản, ấp đã được các địa phương áp dụng sáng tạo như con đường, làng bích họa, dòng sông không rác, biến bãi rác thành vườn hoa, tuyến đường xanh, sạch, đẹp. Tại Đồng Nai, Hậu Giang, Trà Vinh, Hà Tĩnh, Nam Định…, số huyện có tuyến đường trồng cây xanh, hoa đạt hơn 50%.
Tuy nhiên, việc thực hiện các tiêu chí về môi trường trong xây dựng NTM còn gặp nhiều khó khăn. Như các tiêu chí về nghĩa trang, cây xanh, xử lý chất thải rắn, nước thải. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ còn thiếu và yếu, nhất là cấp xã cho nên chưa theo kịp những diễn biến về môi trường; việc lựa chọn công nghệ xử lý chất thải sinh hoạt, nước thải cụm dân cư, làng nghề còn lúng túng dẫn đến lãng phí nguồn lực. Hơn nữa, việc tuyên truyền, vận động người dân tham gia công tác bảo vệ môi trường tại các địa phương vẫn còn nhiều hạn chế; ý thức người dân chưa có nhiều chuyển biến…
TP Hà Nội có hơn 1.200 làng nghề và làng có nghề, doanh thu từ các làng nghề mỗi năm đạt hàng chục nghìn tỷ đồng, góp phần nâng cao đời sống nhân dân. Bên cạnh những lợi ích về kinh tế, vấn đề môi trường tại một số làng nghề cũng đang ở mức báo động. Tại làng nghề gỗ xã Vạn Điểm, huyện Thường Tín, phần lớn các hộ sản xuất tại nhà gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường trong khu dân cư. Nghệ nhân Nguyễn Hữu Diện cho biết, trước kia làm nghề gỗ thủ công cho nên mức độ ô nhiễm cũng ít hơn. Bây giờ, sử dụng máy móc nhiều, vấn đề ô nhiễm môi trường cũng tăng theo. Anh Nguyễn Hồng Tuyến, chủ cơ sở sản xuất gỗ tại Vạn Điểm chia sẻ: “Ô nhiễm môi trường tại làng nghề là điều khó tránh khi hầu hết các hộ dân đều làm tại nhà. Mặc dù vậy, địa phương vẫn chưa có khu sản xuất tập trung xa khu dân cư. Hiện cơ sở của tôi có lắp hệ thống quạt gió, cũng như hút bụi công suất lớn nhưng cũng chỉ giảm được phần nào bụi cho lao động trong xưởng…”. Tại Bắc Giang, mặc dù đã đạt được nhiều kết quả trong bảo vệ môi trường vùng nông thôn, nhưng ở một số nơi vẫn tồn tại bãi rác nhỏ lẻ hay xử lý rác thải không bảo đảm quy trình khiến ô nhiễm môi trường. Thậm chí một số địa phương xây dựng khu chứa rác tập trung nhưng không có kinh phí để xử lý rác.
Nhằm khắc phục những hạn chế nêu trên, thời gian tới các địa phương cần quan tâm xử lý nước thải sinh hoạt, nước thải trong sản xuất nông nghiệp, làng nghề; cải tạo kênh, mương, cống rãnh, ao hồ; xây dựng cảnh quan, hình thành các điểm sinh hoạt công cộng. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện khung thể chế, chính sách quy định, hướng dẫn, hỗ trợ triển khai các nội dung của tiêu chí môi trường để phù hợp thực tiễn theo hướng lượng hóa các chỉ tiêu, tiêu chí; các bộ, ngành, địa phương cần thu hút doanh nghiệp tham gia bảo vệ môi trường bằng việc ban hành cơ chế giá dịch vụ bảo vệ môi trường và thực hiện công khai, minh bạch; ứng dụng khoa học và công nghệ trong xử lý, xây dựng một nền kinh tế nông nghiệp xanh, bền vững, thân thiện với môi trường và không phát sinh chất thải; phát huy hết mức vai trò của người dân trong công tác giữ gìn vệ sinh, cảnh quan môi trường nông thôn; vận động nhân dân đầu tư xây dựng và nâng cấp các công trình hợp vệ sinh, chỉnh trang nhà vườn, bố trí chuồng trại chăn nuôi hợp lý và thực hiện tốt nếp sống văn hóa, văn minh; huy động người dân vào cuộc, có kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở, bảo đảm sự bền vững thông qua việc đưa các quy định về bảo vệ môi trường và xây dựng cảnh quan vào các quy ước, hương ước của thôn, bản... để các hộ gia đình nghiêm túc thực hiện; nâng cao vai trò giám sát của cộng đồng đối với hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường trong khu dân cư…
