Bảo tồn trang phục dân tộc: Giữ lại 'căn cước' văn hóa của mỗi dân tộc

Không chỉ ở Việt Nam, mà nhiều dân tộc trên thế giới cũng rất quan tâm đến việc gìn giữ, bảo tồn trang phục của họ, bởi đây chính là bản sắc dân tộc, là linh hồn, cốt cách của các dân tộc thể hiện qua trang phục.

Bên cạnh đó, những bộ trang phục cũng thể hiện trình độ canh tác sản xuất của nền nông nghiệp, thể hiện sự hòa hợp của con người với môi trường cảnh quan, với thiên nhiên và xã hội của các dân tộc… Trang phục dân tộc sẽ còn đồng hành với con người lâu dài và trở thành một tổng thể không thể thiếu được trong đời sống xã hội. Nếu trang phục truyền thống không còn tồn tại, bị mai một sẽ làm mất đi một giá trị văn hóa, tín ngưỡng, giá trị tâm linh và bản sắc của các dân tộc.

Đồng quan điểm này, TS Trần Hữu Sơn, Phó Chủ tịch Hội văn nghệ dân gian Việt Nam cũng cho rằng, việc bảo tồn trang phục truyền thống là vấn đề rất quan trọng hiện nay.

Những bộ trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc gần như là “căn cước”, là văn hóa của một tộc người, vì thế, bản sắc văn hóa dân tộc cần phải mang dấu ấn của trang phục. Trang phục truyền thống càng trở nên quan trọng hơn khi hội nhập với thế giới. Và những bộ trang phục truyền thống giúp các dân tộc giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Trang phục của các dân tộc là sản phẩm của lịch sử, là nét văn hóa đặc trưng, dù trong thời đại nào, xã hội nào thì cũng rất cần được bảo tồn, phát huy giá trị. (Ảnh tư liệu)

Trong báo cáo công tác kiểm kê và lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể tỉnh Sơn La giai đoạn 2011-2016 đã cho thấy, trên địa bàn tỉnh một số dân tộc bảo tồn khá tốt trang phục truyền thống như: dân tộc Thái, Mông, Dao… Tuy nhiên chỉ dừng lại bảo tồn tốt ở trang phục phụ nữ, chủ yếu chỉ mặc trong các lễ hội, còn trang phục nam giới hầu như không thấy.

Với đồng bào dân tộc Dao, tuy vẫn duy trì tốt việc cắt may trang phục truyền thống, nhưng cũng ít sử dụng hàng ngày, chủ yếu mặc vào ngày cưới, lễ nghi. Đối với dân tộc Mông, công tác bảo tồn trang phục truyền thống ở cả phụ nữ và đàn ông dân tộc Mông đều rất tốt. Họ duy trì việc cắt may, tạo hoa văn trên trang phục cũng như việc sử dụng trang phục hàng ngày.

Trên thực tế, nhiều dân tộc, đồng bào vẫn còn giữ những bộ trang phục truyền thống, nhưng để mặc hàng ngày thì rất hiếm. Em Vi Thị Loan, dân tộc Thái (huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La) chia sẻ: “Là người Thái, nhưng khi nào nhà có việc hoặc đi chơi hội, chơi Tết, em mới mặc trang phục của người Thái. Những lúc đi làm, em thường chọn mặc áo phông, áo sơ mi cho dễ làm việc, vì áo cóm của người Thái không thuận tiện khi làm việc”.

Những năm qua, Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Sơn La cũng đã chỉ đạo các huyện tổ chức Ngày hội văn hóa nhằm bảo tồn văn hóa dân tộc, trong đó có trang phục truyền thống. Bà Ngô Thị Hải Yến, Trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa -thể thao và du lịch tỉnh Sơn La thông tin: “Hiện nay, Sở chưa có một đề án chính thức về bảo tồn trang phục dân tộc. Bởi lẽ, việc mặc trang phục dân tộc trong sinh hoạt còn phụ thuộc vào nhu cầu, hoàn cảnh của mỗi người. Không thể bắt ép mà chỉ có thể khuyến khích.

Hiện nay, việc thực hiện các đề án về bảo tồn chữ viết, lễ hội đã phần nào tác động đến ý thức bảo tồn trang phục của người dân. Ngoài ra, tại các khu du lịch trên địa bàn tỉnh, Sở khuyến khích hoạt động dịch vụ bán và cho thuê trang phục dân tộc phục vụ nhu cầu của khách du lịch.

Đây cũng là cách làm góp phần quảng bá hình ảnh các bộ trang phục dân tộc đến gần hơn với du khách, đồng thời để đồng bào ý thức hơn trong việc giữ gìn trang phục dân tộc của dân tộc mình. Việc bảo tồn trang phục dân tộc dẫu còn gặp nhiều khó khăn, nhưng vẫn là yêu cầu cần phải thực hiện.

Hơn lúc nào hết, về phía các nhà quản lý văn hóa cần có những chủ trương cụ thể, thực tế để giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa của trang phục dân tộc. Ông Trần Hữu Sơn cho rằng, bảo tồn trang phục, điều quan trọng là phải làm sao để trang phục “sống” trong cộng đồng.

Ông Sơn khẳng định một thực tế, trong điều kiện thời tiết thay đổi, văn hóa thay đổi, chúng ta không thể yêu cầu hay bắt buộc đồng bào suốt ngày mặc trang phục dân tộc được. Nhưng chúng ta phải có những chính sách khuyến khích. Ví dụ ở Lào Cai, đã có những quy định, quy ước, khuyến khích công chức, viên chức là người dân tộc, mỗi người phải có một bộ trang phục dân tộc truyền thống.

Bộ trang phục này sẽ được mặc khi khai mạc HĐND, khai mạc Đại hội Đảng, mặc trong những ngày lễ, Tết… Đặc biệt, học trò các trường nội trú khi khai giảng cũng phải mặc trang phục truyền thống… Đây là cách để trang phục truyền thống “sống” được trong cộng đồng.

TS Trần Hữu Sơn cho rằng, Nhà nước cần có vai trò định hướng cho đồng bào, đồng thời có những chính sách hỗ trợ, đầu tư kinh phí để bảo tồn một số nghề liên quan như thêu, dệt… vừa để làm sản phẩm du lịch, vừa để cộng đồng được sử dụng các sản phẩm của dân tộc mình.

Thủy Liên