Bảo vệ động vật hoang dã: Nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học phong phú ở Việt Nam

Động vật bị nhốt trên đường; Ảnh: Internet

Với với trên 13.200 loài thực vật trên cạn, khoảng 10.000 loài động vật và hơn 3.000 loài thủy sinh có trong cả nước, tổ chức Bảo tồn Động thực vật Thế giới (Fauna and Flora International –FFI-) ghi nhận, Việt Nam là quốc gia có tính ĐDSH rất cao. Do nhiều loài động vật hoang dã (ĐVHD) bị đe dọa nghiêm trọng bởi nạn săn bắt, buôn bán trái phép, hoạt động bảo tồn ĐDSH độc đáo của Việt Nam đã nổi lên, trở thành một vấn đề cấp bách..

Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế (IUCN), ở Việt Nam, số loài ĐVHD bị đe dọa không chỉ tăng về số lượng, mà còn tăng cả về mức độ đe dọa. Quần thể loài bị đe dọa toàn cầu đang giảm về số lượng, nhiều loài bị đe dọa trên quy mô toàn cầu không cao nhưng ở Việt Nam lại có mức độ rất lớn. Do mất sinh cảnh và thức ăn bị ô nhiễm, Hạc cổ trắng, một loài chim quý hiếm không có tên trong danh sách đỏ của IUCN, đã trở thành loài sắp nguy cấp. Cũng theo IUCN, một số ĐVHD còn tồn tại ở nhiều nước nhưng bị coi là tuyệt chủng ngoài tự nhiên ở Việt Nam. Thực tế diễn ra đã thể hiện rõ những biến động lớn về đa dạng sinh học của Việt Nam so với nhiều vùng lãnh thổ.

Sau khi phê chuẩn Công ước Đa dạng sinh học, Việt Nam đã có những bước tiến lớn trong công cuộc bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học. (Nguồn: Tin Môi trường)

Các nhà nghiên cứu nhận xét, một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến việc suy giảm ĐDSH của Việt Nam là tình trạng săn bắt, buôn bán ĐVHD trái phép không ngừng gia tăng. Từ giữa những năm 90 của thế kỷ trước, Việt Nam đã là một mắt xích quan trọng trong mạng lưới buôn bán ĐVHD bất hợp pháp toàn cầu. Ban đầu, hoạt động buôn bán ĐVHD ở Việt Nam hướng vào đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của Trung Quốc. Những năm gần đây, khi mức sống của người dân được cải thiện, Việt Nam không chỉ còn là mắt xích trong đường dây trung chuyển mà đã trở thành quốc gia tiêu thụ ĐVHD. Nhiều loài ĐVHD bị săn bắt ráo riết do nhiều người dân tin rằng chúng có công dụng bồi bổ sức khỏe, tăng cường sinh lực và chữa các bệnh nan y.

Do hoạt động buôn bán ĐVHD phát triển mạnh, nhiều cảng biển của Việt Nam đã trở thành nơi tiếp nhận những chuyến hàng vận chuyển sản phẩm ĐVHD có giá trị lớn trước khi đưa vào Trung Quốc. Trong năm 2017, đã có 185 trường hợp vi phạm với tang vật bị thu giữ lên tới 8 tấn ngà voi và 143 kg sừng tê giác; 4 tháng đầu năm 2018, cơ quan Hải quan cũng đã tịch thu gần 6 tấn vảy tê tê vận chuyển trái phép vào Việt Nam (EVN 2018).

Từ năm 1994, khi tham gia Công ước Đa dạng sinh học toàn cầu, Chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự quan tâm, đầu tư đáng kể cả về nhân lực và tài chính để thực thi các cam kết. Bộ Luật Hình sự 2015 được sửa đổi, bổ sung năm 2017 có hiệu lực từ ngày 1/1/2018 quy định, các hành vi vi phạm liên quan đến ĐVHD có thể bị phạt tù đến 15 năm và phạt tiền đến 15 tỷ đồng; những pháp nhân vi phạm bị đình chỉ hoạt động từ 6 tháng đến 3 năm thậm chí bị đình chỉ vĩnh viễn. Với những quy định nghiêm khắc của luật pháp, hy vọng Bộ luật hình sự sẽ là công cụ hiệu quả góp phần răn đe, trấn áp tội phạm về ĐVHD.

Chủ đề của Ngày Động vật hoang dã Thế giới năm nay là “Mèo lớn – Thú săn mồi đang bị đe dọa”, Ảnh: Internet

Ngoài luật pháp nhà nước và quy định của cơ quan chức năng, các tổ chức xã hội đã cam kết mạnh mẽ với những nỗ lực không mệt mỏi nhằm góp phần tăng cường công tác quản lý, bảo vệ các loài ĐVHD. Giữa năm 2017, chính phủ Việt Nam đã tái khẳng định cam kết chấm dứt hoạt động nuôi nhốt gấu lấy mật tại Việt Nam. Cuối tháng 4/2018, tổng số địa phương không còn gấu nuôi nhốt đã lên tới 21tỉnh, thành phố; nhiều tỉnh khác cũng đang nỗ lực vận động người dân sớm chuyển giao các thể gấu cuối cùng đến với các trung tâm cứu hộ và chấm dứt mọi hoạt động nuôi nhốt gấu tại địa phương.

Trong hoạt động bảo vệ ĐVHD, cộng đồng xã hội ngày càng đóng vai trò tích cực trong công tác đấu tranh, phòng ngừa tội phạm. Trong 4 tháng gần đây, Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) ghi nhận, có trên130 cá thể ĐVHD được giải cứu nhờ thông báo kịp thời từ người dân. Sự góp sức của cộng đồng trong thông báo những vi phạm về ĐVHD đã góp phần ngăn chặn, phòng ngừa tội phạm đồng thời cũng mở ra tương lai tươi sáng hơn cho những loài ĐVHD đang bị săn bắt, buôn bán, nuôi nhốt trái phép.

Đến nay, nền ĐDSH của Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều hiểm họa bởi hoạt động của con người. Ngày Quốc tế Đa dạng Sinh học hàng năm được xem là dịp nhắc nhở các cơ quan chức năng, những nhà quản lý môi trương và cộng đồng xã hôi cùng thực hiện tốt những cam kết và có hành động thiết thực bảo vệ ĐVHD, góp phần phát triển ĐDSH bền vững ở Việt Nam./.

Với chủ đề “Mèo lớn – Thú săn mồi đang bị đe dọa”, Ngày Động vật Hoang dã Thế giới 2018 (3/3) là cơ hội để nâng cao nhận thức của cộng đồng về những nguy cơ mà các loài mèo lớn đang phải đối mặt, từ đó cùng nhau ủng hộ những nỗ lực trong và ngoài nước nhằm bảo vệ các loài thú săn mồi hùng dũng và uy nghiêm này.
Các loài mèo lớn trên thế giới hiện nay bao gồm: Hổ, sư tử, báo đốm, báo hoa mai, báo tuyết, báo săn, báo sư tử, báo gấm…đều được xem là biểu tượng cho sức mạnh và sự dũng mãnh. Chúng giúp duy trì số lượng các loài động vật ăn cỏ trong mức giới hạn từ đó tác động tới tính đa dạng loài của các loài thực vật.
Sự biến đổi của các loài động vật ăn thịt ở đỉnh của hệ sinh thái như mèo lớn có thể điều chỉnh toàn bộ hệ thống. Do đó, các loài mèo lớn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì đa dạng sinh học. Tất cả các loài mèo lớn hiện nay trên thế giới đều được bảo vệ trong Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES). Tuy nhiên ngày nay, những loài này đang phải đối mặt với nhiều mối đe dọa mà phần lớn trong số đó gây ra bởi các hoạt động của con người.

TS. Lê Thành Ý