Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nạn nhân mua bán người

Lực lượng chức năng Việt Nam tiếp nhận em bé bị bán sang Trung Quốc. Ảnh: ITN

Khởi tố hơn 3.000 bị can vì hành vi mua bán người

Có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1.1.2012, Luật Phòng, chống mua bán người (PCMBN) đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho các cơ quan chức năng trong phòng ngừa, đấu tranh chống mua bán người, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân. Công tác phát hiện, xử lý hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống mua bán người đạt được nhiều kết quả tích cực, nhiều đường dây mua bán người đã được phát hiện, triệt phá, kịp thời ngăn chặn, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Cùng với đó, công tác tiếp nhận, xác minh và bảo vệ nạn nhân được thực hiện nhanh chóng, bảo đảm quyền của nạn nhân.

Theo kết quả tổng kết thi hành Luật Phòng, chống mua bán người cho thấy, công tác điều tra, truy tố, xét xử tội phạm mua bán người đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Từ ngày 1.1.2012 đến ngày 15.2.2023, tổng số vụ án về mua bán người được khởi tố là 1.744 vụ với 3.059 bị can. Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý theo trình tự sơ thẩm 1.661 vụ với 3.209 bị cáo, trong đó đã xét xử 1.634 vụ với 3.137 bị cáo, đạt tỷ lệ 98,4% về số vụ và 97,8% số bị cáo.

Bên cạnh đó, việc xác định nạn nhân và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán đã đạt được nhiều kết quả, góp phần bảo vệ quyền con người và bảo vệ nạn nhân. Theo đó, từ năm 2012 đến tháng 2.2023 đã tổ chức tiếp nhận, hỗ trợ 7.962 nạn nhân của tội phạm mua bán người. Với những kết quả đạt được cho thấy, việc triển khai thi hành Luật Phòng, chống mua bán người trong thời gian qua đã giúp kiềm chế sự gia tăng của tệ nạn mua bán người, góp phần đảm bảo trật tự, an toàn xã hội.

Những bất cập cần tháo gỡ

Bên cạnh những kết quả tích cực, trong quá trình thực thi luật cũng cho thấy đã và đang có những vướng mắc, bất cập cần tháo gỡ. Một số quy định của Luật Phòng, chống mua bán người không bảo đảm tính đồng bộ và thống nhất của hệ thống pháp luật của Nhà nước ta như: Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021).

Ngoài ra, từ thực tiễn thi hành các quy định của Luật Phòng, chống mua bán người cũng cho thấy một số khó khăn, vướng mắc, bất cập. Đó là, căn cứ xác định nạn nhân bị mua bán theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người năm 2011 và các văn bản hướng dẫn thi hành luật để họ được hưởng các chế độ hỗ trợ chưa phù hợp với thực tiễn, dẫn đến khó khăn về chi trả kinh phí khi thực hiện tiếp nhận nạn nhân bị mua bán. Chế độ hỗ trợ nạn nhân chưa phù hợp với thực tiễn: chỉ quy định nạn nhân được hỗ trợ về tâm lý trong thời gian cư trú tại cơ sở trợ giúp xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân, trong khi nhiều nạn nhân thường trở về với những sang chấn về mặt tâm lý rất cần được hỗ trợ tâm lý kịp thời. Quy định hiện hành chỉ có nạn nhân thuộc hộ nghèo mới được xem xét hỗ trợ văn hóa, học nghề, trợ cấp khó khăn ban đầu; mức chi hỗ trợ khó khăn ban đầu cho nạn nhân còn thấp, chưa bảo đảm cuộc sống khi về địa phương hòa nhập cộng đồng.

Liên quan đến những bất cập này, tại phiên giải trình việc chấp hành pháp luật về phòng, chống mua bán người do Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tổ chức vào tháng 5.2023, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Đắk Nông Dương Khắc Mai cho rằng, hệ thống pháp luật hiện nay chưa theo kịp với diễn biến tình hình thực tế, dẫn đến phát sinh nhiều bất cập hạn chế, chưa bảo đảm cơ chế bảo vệ người dân từ sớm, từ xa trong bối cảnh đầy thách thức hiện nay. Trong khi đó, hình phạt xử lý chưa đủ sức răn đe, tội phạm ngày càng tinh vi và tái phạm nhiều. Nhấn mạnh điều này, khi đó, đại biểu Dương Khắc Mai đề nghị các cơ quan làm rõ thời gian tiến độ tham mưu trình Quốc hội sửa đổi Luật Phòng, chống mua bán người trong thời gian tới.

Bổ sung nhiều quy định hỗ trợ nạn nhân

Theo chương trình, dự án Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi) sẽ được Quốc hội cho ý kiến lần đầu vào Kỳ họp thứ Bảy. Dự thảo luật gồm 8 chương, 66 điều, trong đó bổ sung nhiều nội dung quan trọng. Cụ thể, dự thảo luật bổ sung quy định về khái niệm “mua bán người”; sửa đổi, bổ sung quy định về căn cứ xác định nạn nhân và quy định về các nguồn tài liệu, chứng cứ để xác định nạn nhân cùng một số căn cứ khác để xác định nạn nhân. Với sửa đổi, bổ sung này nhằm tạo sự thống nhất trong quy định của pháp luật, phù hợp với Nghị định thư về việc phòng ngừa, trừng trị và trấn áp tội buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, Công ước ASEAN về phòng, chống buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em và các điều ước quốc tế khác có liên quan mà Việt Nam là thành viên; bảo đảm phù hợp với quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Cùng với đó, dự thảo luật cũng bổ sung quy định về khái niệm “người đang trong quá trình xác định là nạn nhân” và bổ sung quy định về chế độ hỗ trợ, bảo vệ đối với người đang trong quá trình xác định là nạn nhân gồm: hỗ trợ về nhu cầu thiết yếu và chi phí đi lại, hỗ trợ y tế, hỗ trợ tâm lý, trợ giúp pháp lý, hỗ trợ chi phí phiên dịch trong quá trình xác định nạn nhân. Việc bổ sung những quy định này nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn, tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan chức năng khi tiếp nhận những đối tượng này thực hiện các chế độ hỗ trợ nhu cầu thiết yếu: ăn, mặc, ở, chăm sóc y tế, ổn định tâm lý cho họ.

Ngoài ra, dự thảo luật cũng bổ sung những quy định nâng cao chế độ hỗ trợ đối với nạn nhân so với quy định của luật hiện hành gồm: tất cả nạn nhân có nguyện vọng trở về nơi cư trú được hỗ trợ các khoản chi phí đi lại và tiền ăn để trở về nơi cư trú; được xem xét hỗ trợ chi phí khám, chữa bệnh; được hỗ trợ để ổn định tâm lý; tất cả nạn nhân được trợ giúp pháp lý; khi trở về nơi cư trú được xem xét hỗ trợ học nghề, tạo điều kiện để có việc làm, ổn định cuộc sống; tất cả nạn nhân được hỗ trợ một lần tiền trợ cấp khó khăn ban đầu; nếu có nhu cầu vay vốn để sản xuất, kinh doanh được xem xét cho vay tại Ngân hàng Chính sách xã hội theo các chính sách tín dụng ưu đãi theo quy định của pháp luật...

Những sửa đổi, bổ sung như dự thảo luật là rất cần thiết, nhằm bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền của nạn nhân bị mua bán. Tuy nhiên, để hạn chế tình trạng mua bán người, rất cần cơ chế phòng ngừa hiệu quả. Do đó, ngoài việc sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm bảo đảm quyền lợi của nạn nhân, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung, quy định cụ thể các biện pháp phòng ngừa gắn với chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước của các bộ, ngành, địa phương.

Song Hà