Bí mật quốc gia của Trung Quốc trong hầm chứa chiến lược

Khi nguồn cung thịt lợn, loại thịt được ưa chuộng nhất Trung Quốc, suy giảm mạnh vì thương chiến và dịch bệnh, Bắc Kinh quyết định dùng đến lá bài kho dự trữ thịt lợn chiến lược. Cụm từ này khiến nhiều người liên tưởng đến những "núi" xúc xích, thịt xông khói hay sườn non được cất trữ trong những hầm chứa bí mật dưới lòng đất trên khắp lãnh thổ Trung Quốc.

"Kho dự trữ" thật ra không có hình ảnh bay bổng đến vậy, nhưng chính xác là Trung Quốc có dự trữ thịt lợn. Nó như một phiên bản "hữu cơ" hơn của Kho dự trữ Xăng dầu Chiến lược của Mỹ, được để dành trong những hầm muối dưới lòng đất và sẵn sàng để bơm lên rồi đưa vào thị trường trong kịch bản khủng hoảng, theo New York Times.

Giá thịt lợn tăng liên tục tại Trung Quốc trong thời gian qua vì khan hiếm nguồn cung. Ảnh: NYT.

Lấy thịt dự trữ thay thế thịt tươi

Giá thịt lợn ở Trung Quốc tăng chóng mặt là hệ quả của dịch tả khiến nước này mất gần một nửa đàn lợn quốc gia trong gần một năm qua.

Cuộc chiến thương mại với Mỹ chỉ khiến tình hình thêm tồi tệ. Các lệnh áp thuế trả đũa của Bắc Kinh nhắm vào thực phẩm và nông sản Mỹ bán sang Trung Quốc, khiến hàng hóa tăng giá và các nhà nhập khẩu khó mua.

Sức ép về giá tại thị trường trong nước là một trong những yếu tố mà những nhà đàm phán Trung Quốc phải cân nhắc khi đến Washington dự vòng đàm phán thương mại mới nhất.

Giữa tình cảnh khó khăn, chính phủ Trung Quốc phải dựa vào nguồn thịt lợn dự trữ để giảm gánh nặng cho người tiêu dùng. Trong tháng 9, gần 30.000 tấn thịt lợn dự trữ quốc gia được xả kho và bán ra thị trường. Quyết định được đưa ra chỉ vài ngày trước thềm lễ kỷ niệm 70 năm quốc khánh Trung Quốc ngày 1/10.

Trước đó, Bắc Kinh cũng cho xả kho gần 9.600 tấn thịt lợn vào tháng 1, ngay trước Tết Nguyên đán. Chính quyền các cấp tỉnh, thành cũng phải dùng đến kho dự trữ thịt địa phương để "giải cứu" người tiêu dùng.

Trung Quốc không phải nơi duy nhất trên thế giới có kho dự trữ thực phẩm, lương thực quy mô lớn. Tỉnh Quebec của Canada nổi tiếng với kho dự trữ siro cây thích, còn Mỹ cũng từng sở hữu kho dự trữ nho khô quốc gia.

Một khu chợ bán sỉ thịt lợn tại Bắc Kinh. Ảnh: NYT.

Vì sao Trung Quốc có kho dự trữ thịt lợn?

Hệ thống dự trữ thịt lợn chiến lược được Trung Quốc thiết lập từ cuối thập niên 1970, khi đất nước đang dần hồi sinh sau cuộc cải cách "Đại nhảy vọt" thất bại. Tuy nhiên, chính quyền Trung Quốc dưới thời ông Mao Trạch Đông cũng có sẵn mô hình dự trữ khẩn cấp thóc lúa, muối và đường từ thập niên 1950 trong khuôn khổ nền kinh tế kế hoạch tập trung.

Khi Trung Quốc bắt đầu cải cách, mở cửa và chuyển đổi qua nền kinh tế thị trường, các kho dự trữ được dùng như một công cụ để kiểm soát giá cả hàng hóa.

Mô hình này được áp dụng không chỉ với thịt lợn, mà còn với nhiều mặt hàng thiết yếu khác như thịt bò, thịt gà và thịt cừu. Trong đợt xả kho dự trữ chiến lược vừa qua, ngoài thịt lợn thì Bắc Kinh còn đưa vào thị trường gần 2.400 tấn thị bò và 1.900 tấn thịt cừu dự trữ từ đầu tháng 9.

Chính quyền trung ương cho quy hoạch hàng chục nhà kho trên khắp đất nước để dự trữ thịt. Mỗi nhà kho có năng lực cất trữ khoảng 10.000 tấn thịt lợn đông lạnh. Bắc Kinh cũng hợp tác với nhiều công ty tư nhân và quốc doanh để quản lý các kho dự trữ quốc gia và địa phương.

Các nhà kho nằm ở những vùng ngoại ô. Thịt được cất trữ theo đúng quy định của chính phủ, ở điều kiện nhiệt độ -18 độ C. Năm 2013, một phóng viên ở tỉnh Sơn Đông được cho tham quan một nhà kho chứa 1.500 tấn thịt lợn. Ông mô tả cơ sở này được bảo vệ bằng cửa thép 2 lớp khóa. Bảo vệ của nhà kho phải mặc 8 lớp áo khoác vì quá lạnh.

Về mặt kỹ thuật, kho dự trữ của Trung Quốc không chỉ có thịt. Từ thập niên 1990, nước này còn dự trữ cả lợn sống để đáp ứng các nhu cầu khác nhau của thị trường. Năm 2007, một nhóm phóng viên ở tỉnh Sơn Đông cũng được tham quan cơ sở nuôi lợn dự trữ của địa phương. Họ bất ngờ trước điều kiện nuôi nhốt quá "tiện nghi".

"Khu vực này có đầy rau củ và rợp bóng cây. Chuồng trại rất cao và rộng rãi. Mùa đông thì lợn được sưởi ấm, còn mùa hè lại có quạt thông gió", bài báo địa phương khi đó cho biết.

Nhân viên một cơ sở ngoại ô Bắc Kinh tiếp nhận thịt lợn được mua đấu giá từ đợt xả kho dự trữ quốc gia của Trung Quốc. Ảnh: NYT.

Dự trữ cũng như "muối bỏ biển"

Con số cụ thể về thịt lợn dự trữ được chính phủ Trung Quốc xem là bí mật quốc gia.

Thông tư của Bộ Nội thương Trung Quốc vào tháng 12/1996 về "Các biện pháp Quản lý Hoạt động Dự trữ Thịt Quốc gia" nhấn mạnh: "Các kế hoạch, số liệu, những văn bản và thông báo khác liên quan đến kho dự trữ thịt quốc gia đều được xem là bí mật quốc gia và sẽ không được tiết lộ nếu chưa có sự cho phép của Bộ Nội thương".

Tuy nhiên, giới chức Trung Quốc qua những phát ngôn nhiều năm qua cũng hé lộ được phần nào quy mô kho dự trữ chiến lược. Một trong các mục tiêu của kho dự trữ là tác động về tâm lý. Nếu có quá nhiều bí ẩn bao quanh vấn đề này, việc dự trữ không còn mấy tác dụng khi không thể trấn an thị trường về một nguồn cung đáng tin cậy.

Life Times, tờ báo của đảng Cộng sản Trung Quốc, gần đây đăng bài viết trên trang nhất có tiêu đề "Tốt hơn nên ăn ít thịt lợn".

"Thịt lợn là thực phẩm truyền thống lâu đời của người Trung Quốc, nhưng ăn quá nhiều sẽ khiến bạn béo lên", bài báo viết, dẫn lời quan chức y tế nước này tên Xu Shufang.

"Thật ra, dù thịt lợn có đắt hay rẻ, mọi người nên cải thiện chế độ ăn uống để ăn ít thịt lợn hơn và ăn nhiều thịt trắng hơn", cô Xu nói, theo Life Times.

Trong một bài luận năm 1996, một viên chức của công ty TNHH Thực phẩm Trung Quốc, một doanh nghiệp nhà nước tham gia quản lý dự trữ thịt lợn quốc gia, tiết lộ trữ lượng thịt tăng nhanh từ 20.000 tấn ban đầu lên 200.000 tấn.

Các nhà nghiên cứu Trung Quốc nhận định con số này đã giảm nhẹ vào đầu thập niên 2000, nhưng dường như tăng trở lại vào năm 2011 khi nhiều dịch bệnh đe dọa đàn lợn quốc gia ở mức báo động. Thời điểm đó, Bộ Thương mại Trung Quốc nói dự trữ quốc gia ở mức 200.000 tấn.

Ẩn số lớn nhất về hệ thống này là liệu con số thực của kho dự trữ quốc gia có đủ lớn để tạo tác động đáng kể lên giá cả thị trường Trung Quốc hay không.

Người dân nước này tiêu thụ gần 50 triệu tấn thịt lợn mỗi năm, gần 1/2 lượng thịt lợn được tiêu thụ trên toàn thế giới. Phần lớn nguồn cung cho thị trường Trung Quốc là từ lợn nuôi trong nước chứ không phải nhập khẩu. Tuy nhiên, đàn lợn quốc gia đã giảm gần 40% trong vòng 1 năm qua vì dịch tả lợn, hoạt động tiêu hủy kiểm soát dịch hoặc số lợn sinh giảm.

Ngân hàng đầu tư Jefferies dự báo sản lượng thịt lợn Trung Quốc năm 2019 giảm 30% so với năm 2018, tương đương 16 triệu tấn. So với con số này thì 200.000 tấn thịt dự trữ chỉ như "muối bỏ biển".

Trung Quốc đang đẩy mạnh giống lợn 500-750 kg mỗi con để đối phó với tình trạng khan hiếm thịt lợn. Ảnh: Reuters.

Thanh Danh