BRICS hướng tới 'một ngôi nhà rộng hơn và một đồng tiền riêng'

Đồng thuận về vấn đề mở rộng

Phát biểu sau hai ngày họp đầu tiên, Bộ trưởng Bộ Hợp tác và Quan hệ quốc tế (DIRCO) Nam Phi Naledi Pandor cho biết, lãnh đạo khối BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) đã nhất trí cơ chế kết nạp thành viên mới, mở đường cho hàng chục quốc gia quan tâm muốn tham gia nhóm đại diện cho các nước thuộc khối Nam bán cầu.

Lãnh đạo và đại diện ngoại giao của 5 thành viên BRICS tại Hội nghị thượng đỉnh 15 diễn ra ở Nam Phi. Ảnh: NY Times

Bà Naledi Pandor đưa ra thông báo trên sau cuộc họp kín giữa các nhà lãnh đạo BRICS về vấn đề mở rộng trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh kéo dài 3 ngày từ 22-24.8. Quyết định về việc có chấp nhận thành viên mới hay không đã được đưa ra vào cuối ngày 23.8, ngày thứ hai của hội nghị thượng đỉnh BRICS kéo dài ba ngày ở Johannesburg. Tuy nhiên, các quan chức cho biết điều đó khó có thể xảy ra và tuyên bố có thể được đưa ra vào cuối hội nghị, sẽ bế mạc vào cuối ngày 24.8.

Bà Pandor nói: “Chúng tôi đã đồng ý về vấn đề mở rộng. Chúng tôi đã thông qua một tài liệu đặt ra các hướng dẫn và nguyên tắc, quy trình để xem xét các quốc gia mong muốn trở thành thành viên BRICS… Điều đó rất tích cực”.

Trước đó cùng ngày, tại cuộc họp của các nhà lãnh đạo BRICS, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa cho biết, 5 quốc gia thành viên BRICS sẵn sàng mở rộng nhóm với các thành viên mới trong bối cảnh nhóm này theo đuổi tầm ảnh hưởng lớn hơn trong việc định hình trật tự thế giới. Những lời kêu gọi mở rộng BRICS đã chiếm ưu thế trong chương trình nghị sự tại hội nghị thượng đỉnh được tổ chức tại thành phố Johannesburg, Nam Phi. Khoảng 50 nguyên thủ quốc gia và chính phủ đã tham gia cùng các lãnh đạo BRICS.

Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh, Tổng thống Ramaphosa cho biết sự ủng hộ đối với tiến trình mở rộng “đã được tất cả các thành viên BRICS nhất trí”. Trước đó, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi cho biết ông ủng hộ việc mở cửa cho các thành viên mới và “hoan nghênh việc tiến tới với sự đồng thuận”. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng tại hội nghị thượng đỉnh này cho biết việc mở rộng khối sẽ “tổng hợp sức mạnh của chúng ta (và) tập hợp trí tuệ của chúng ta để cho việc quản trị toàn cầu trở nên công bằng và bình đẳng hơn”.

Các quan chức Nam Phi cho biết hơn 40 quốc gia đã bày tỏ sự quan tâm đến việc gia nhập BRICS và 22 quốc gia đã chính thức yêu cầu được kết nạp. Ảrập Xêút nằm trong số các quốc gia đang tìm kiếm tư cách thành viên, làm tăng khả năng gã khổng lồ dầu mỏ tiến gần hơn một chút đến Trung Quốc và Nga. Theo các quan chức Nam Phi, những nước khác đã nộp đơn bao gồm Argentina, Ai Cập, Ethiopia, Iran, Indonesia và Các tiểu vương quốc Ảrập thống nhất.

Năm nước trước tiên phải đưa ra chi tiết về các tiêu chí mà các quốc gia mới phải đáp ứng để gia nhập khối kinh tế. BRICS dựa trên sự đồng thuận và các quyết định chỉ được đưa ra nếu cả năm nước đều đồng ý.

“Chúng tôi hoan nghênh tiến trình này dựa trên sự đồng thuận”, nhà lãnh đạo Ấn Độ Modi cho biết, đồng thời bày tỏ sự ủng hộ đối với việc mở rộng.

Trong khi Trung Quốc và Nga thúc đẩy việc mở rộng thì những nước khác mới chỉ chấp thuận gần đây.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, ngay cả khi các nhà lãnh đạo BRICS đạt được sự đồng thuận về việc mở rộng, vẫn chưa rõ liệu có thành viên mới nào được công bố tại cuộc họp tuần này hay không.

Nhất trí tiến trình phi đô la hóa

Khối BRICS đôi khi gặp khó khăn trong việc thực hiện bất kỳ chính sách mạch lạc nào với các ưu tiên kinh tế và chính trị khác nhau của các thành viên cũng như sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Ấn Độ - các cường quốc kinh tế của thế giới đang phát triển.

Chính sách cụ thể duy nhất khác được nêu ra ở Johannesburg là một kế hoạch rộng rãi nhằm loại bỏ việc sử dụng đồng đô la Mỹ trong thương mại giữa các quốc gia BRICS để chuyển sang sử dụng đồng nội tệ.

Đồng đô la thống trị là một trong những vấn đề khó khăn ở các nước đang phát triển, nơi nhiều người cũng coi các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế không phục vụ lợi ích của họ. Các nước BRICS đã nhiều lần đề cập đến việc tạo ra một trật tự thế giới công bằng hơn và cải cách các thể chế toàn cầu, mặc dù đạt được rất ít tiến bộ thực chất.

Ý định đã nêu của nhóm nhằm loại bỏ đồng tiền thống trị thế giới sẽ không hạ giá đồng đô la chỉ sau một đêm. Theo tính toán của các nhà nghiên cứu của Cục Dự trữ Liên bang, 96% giao dịch ở châu Mỹ từ năm 1999 đến năm 2019 được thanh toán bằng đô la và 74% giao dịch ở châu Á. Ở mọi nơi khác ngoài châu Âu, 79% giao dịch được thực hiện bằng đô la, nhấn mạnh vị thế của nó là tiền tệ thực tế của thế giới.

Cũng không có sự đồng thuận rõ ràng của BRICS về đồng tiền thương mại, vì vậy trong khi Putin tuyên bố rằng “quá trình phi đô la hóa trong thời đại kinh tế của chúng ta đang tăng tốc”, Ramaphosa cho biết “cần phải có thêm các cuộc thảo luận sâu hơn, đặc biệt là giữa các bộ trưởng tài chính”.

Tuy nhiên, các nhà phân tích vẫn cho rằng hơn 20 quốc gia đăng ký tham gia BRICS và 20 quốc gia khác bày tỏ sự quan tâm sẽ đóng vai trò như một lời cảnh tỉnh đối với phương Tây.

Cobus van Staden của Dự án Phương Nam Toàn cầu cho biết: “Bất kể những thành tựu của khối BRICS là gì… chính sự tồn tại của khối này và hàng dài các nền kinh tế đang phát triển cố gắng gia nhập cho thấy sự bất mãn lớn hơn nhiều ở Nam bán cầu với trật tự toàn cầu hiện nay”.

Bên lề hội nghị thượng đỉnh, Nam Phi đã ký 8 thỏa thuận với các công ty điện lực quốc doanh của Trung Quốc để giải quyết cuộc khủng hoảng năng lượng, khiến nền kinh tế tiên tiến nhất châu Phi phải đối mặt với tình trạng mất điện hàng ngày theo lịch trình trên khắp đất nước.

Quỳnh Vũ