Cải cách tư pháp nâng tầm vị thế của luật sư

Trong câu chuyện với đồng nghiệp, các nhà báo và sinh viên Học viện Tư pháp, ông luôn nhấn mạnh về sự đổi mới trong cải cách tư pháp. Ông có thể phân tích rõ hơn điều này?

Quá trình cải cách tư pháp của chúng ta đang đạt được những thành quả nhất định, đặc biệt trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Bộ luật tố tụng hình sự (TTHS) 2015 ra đời mang nhiều thay đổi lớn, ảnh hưởng tích cực đến hoạt động tư pháp, bắt kịp xu hướng phát triển của xã hội và hội nhập nhiều chuẩn mực tố tụng quốc tế. Nổi bật là ba nhóm vấn đề sau: Vai trò luật sư được đề cao; nguyên tắc suy đoán vô tội được nhắc tới thường xuyên giúp các cơ quan tố tụng khách quan hơn trong xác minh, đưa ra những nhận định về vụ án. Cuối cùng, dữ liệu điện tử được công nhận là nguồn chứng cứ mới.

Như vậy, cải cách tư pháp đã mang đến một vị thế mới cho luật sư?

Đúng vậy, trước đây, theo quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, chủ thể tiến hành hoạt động thu thập chứng cứ bao gồm: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án (Điều 65 Bộ luật TTHS 2003).

Từ khi Bộ luật TTHS 2015 đi vào cuộc sống đã khắc phục được rào cản trên. Lần đầu tiên tố tụng hình sự Việt Nam đã trực tiếp thừa nhận “Luật sư là chủ thể có quyền thu thập chứng cứ” trong quá trình thực hiện hoạt động gỡ tội cho thân chủ của mình.

Trong năm 2020, Văn phòng luật Hoàng Hưng và bản thân tôi đã tham gia một số vụ án, trong đó vai trò thu thập chứng cứ của luật sư được phát huy như: Vụ án Vi phạm quy định về quản lý sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại Tổng công ty Mobifone trong dự án mua cổ phần của AVG.

Tại vụ án này, tôi và các cộng sự đã chủ động phân tích nội dung vụ án, đề nghị một tổ chức có chuyên môn tài chính để thẩm định lại số liệu dự án, cung cấp và đề nghị tòa coi tài liệu phân tích là một chứng cứ mới để đánh giá.

Luật sư Hoàng Văn Hướng. Ảnh: Khắc Hạnh

Ông cũng vừa nhắc tới suy đoán vô tội và dữ liệu điện tử được công nhận là nguồn chứng cứ mới. Văn phòng luật Hoàng Hưng đã vận dụng sự đổi mới này ra sao?

Hiến pháp 2013, Bộ luật TTHS 2015 được ban hành và ghi nhận một nguyên tắc hoàn toàn mới, có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động TTHS và góp phần bảo đảm quyền còn người, đó là “nguyên tắc suy đoán vô tội” (Điều 13, BLTTHS 2015).

Văn phòng luật sư Hoàng Hưng đã tham gia tố tụng tại rất nhiều vụ án, vận dụng nguyên tắc này, chẳng hạn: Vụ án Hiếp dâm, cố ý gây thương tích; Bắt giữ người trái pháp luật bào chữa cho bị cáo Lê Quang Huy Phương tại thành phố Huế. Tòa án đã trả hồ sơ để điều tra bổ sung vụ án khi luật sư chứng minh chứng cứ buộc không khách quan, dựa nhiều vào suy diễn chủ quan của cơ quan buộc tội.

Một vụ án khác liên quan đến vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát lãng phí, xảy ra tại Bộ Giao Thông Vận tải trong dự án bán quyền thu phí cao tốc Trung Lương - TP HCM. Vụ án này, cơ quan điều tra chỉ căn cứ vào một lời khai và danh sách điện thoại gọi đến để kết tội bị cáo là người giữ vai trò chính trong vụ án. Đây là những cáo buộc mang tính suy diễn buộc tội, trái với nguyên tắc tố tụng.

Về dữ liệu điện tử, sự đổi mới ở đây được nhắc đến trong Bộ luật TTHS 2015 (Điều 87) và Bộ luật TTDS 2015 (Điều 94) đều công nhận đây là một nguồn chứng cứ. Văn phòng luật Hoàng Hưng đã vận dụng sự đổi mới này vào nhiều vụ án. Nổi bật hơn cả là vụ án tổ chức đánh bạc Rick Vip xảy ra tại Cty VTC Online, do TAND tỉnh Phú Thọ xét xử, bào chữa cho bị cáo Phan Sào Nam. Đây là một vụ án đặc biệt phức tạp, sử dụng công nghệ cao phạm tội. Luật sư phải nắm rõ cơ chế hoạt động của mạng lưới công nghệ để xác định rõ vị trí vai trò của thân chủ là người kỹ sư công nghệ thông tin, chuyên tâm tìm kiếm giải pháp công nghệ, từ đó đánh giá đúng điều kiện hoàn cảnh, nguyên nhân phạm tội của thân chủ.

Những sự đổi mới nói trên đã được tôi và các cộng sự trong văn phòng đúc kết thành giáo trình, giáo án chi tiết để truyền lại kinh nghiệm cho các luật sư tập sự, các học viên của Học viện tư pháp nơi tôi giảng dạy. Như vậy, cải cách tư pháp không chỉ giúp các luật sư đang trực tiếp hành nghề mà còn định hướng, tạo niềm tin cho các thế hệ luật sư kế cận biết vận dụng chính xác luật để bảo vệ thân chủ, bảo vệ thể chế.

Hoạt động với tần suất rất lớn, ông chế ngự những mệt mỏi, áp lực trong công việc bằng cách nào?

Công việc đem đến cho tôi niềm vui và không ít trăn trở. Mới đây, tôi không khỏi nghẹn lòng khi thân chủ của mình phải hầu tòa hai phiên liên tiếp và đúng ngày giỗ mẹ, giỗ bố. Đây có thể là sự tình cờ nhưng không tránh khỏi những tâm tư.

Cách chế ngự áp lực chính là được để lại sau lưng những bộn bề cuộc sống trở về với quê hương. Chỉ đến khi đặt chân lên khoảng sân, mở toang cánh cửa nhà và hít thở mùi hương thiên nhiên trong vườn nhà, sống cùng người thân và những kỷ niệm gắn bó từ thơ ấu đến tận bây giờ, mọi mệt nhọc gần như tan biến hết.

Bên cạnh đó, sự động viên của bạn bè, đồng nghiệp, đặc biệt là những lời cảm ơn của các thân chủ là động lực rất lớn giúp tôi và các cộng sự trong văn phòng vững bước vượt qua mọi khó khăn.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Khắc Hạnh