Câu chuyện về sự xuất hiện cà tím ở châu Á

Chúng ta vẫn chưa có nhiều hiểu biết về quá trình tiến hóa và thích nghi của cà tím. Theo như các tài liệu lịch sử và dữ liệu di truyền thì cà tím được phát triển ở châu Á, nhưng hầu hết họ hàng hoang dã thì lại từ châu Phi. Theo một nghiên cứu mới đây, các nhà khoa học đã đưa ra một giả thiết tốt nhất về nguồn gốc và họ hàng trực tiếp của chúng.

Trong một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Thực vật học Mỹ, các nhà nghiên cứu từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Luân Đôn (NHM) và bảo tàng lịch sử tự nhiên Phần Lan, Đại học Helsinki, đã giải mã các gen ngoài nhân của cà tím và 22 loài liên quan trực tiếp đến chúng. Bằng cách so sánh trình tự của các gen ngoài nhân, nhóm nghiên cứu thu được giả thiết về nguồn gốc và họ hàng của cà tím và giúp giải thích sự xuất hiện của hai dòng, một dòng bao gồm một nhóm loài có nguồn gốc châu Phi và một dòng khác là tỏ tiên hoang dã của cà tím.

Lịch sử phát triển và thích nghi của cà tím còn khá mơ hồ.

Xavier Aubriot, một trong những tác giả của bài báo cho biết “gần như tất cả các loài trong họ cà tím sống ở những vùng hoang mạc thấp và môi trường sống khô cằn, một số loài thì phổ biến ở châu Phi. Trong hơn hai triệu năm, chúng đã mở rộng đáng kể phạm vị phân bố.”

Lịch sử của cà tím còn mơ hồ

Ngoài cà tím (Solanum melongena), cà chua và khoai tây cũng là hai loại lương thực quan trọng khác trong họ Solanum, xuất phát từ châu Á và được thuần hóa đầu tiên ở khu vực Trung Quốc và Ấn Độ. Tuy nhiên, gần đây, các nhà khoa học đã nghiên cứu và tìm thấy nhiều loài hoang dã có liên quan đến cà tím ở thảo nguyên châu Phi.

Sandra Knapp, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, cho biết “tìm ra bản sắc của các loài hoang dã cho phép chúng ta tìm ra nơi chúng phát triển ban đầu, sau đó nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố quyết định tình trạng hiện tại của chúng.”

Có nguồn gốc từ đông bắc châu Phi cách đây hai triệu năm, cà tím sau đó phát tán đến châu Á nhiệt đới và phía nam và tây châu Phi. Tại châu Á, đã có sự xuất hiện của một loài mới mà các nhà khoa học gọi là Solanum insanum – quần thể hoang dã của cà tím thuần hóa. Sự phát tán đơn lẻ từ Bắc Phi sang châu Á nhiệt đới này đã khiến cho các nhà nghiên cứu phải ngạc nhiên.

Giải thích sự phân bố rộng hiện tại của họ hàng cà tím trên khắp châu Phi

Trong quá trình nghiên cứu sự phân bố dọc theo phần phía đông lục địa, từ Kenya đến Nam Phi của một số họ hàng hoang dã của cà tím, các nhà nghiên cứu nhận ra loài voi châu Phi và linh dương đã ăn sau đó phát tán hạt giống của loài cà tím. Sự giảm mạnh lượng voi châu Phi do hoạt động của con người cũng có thể ảnh hưởng đến các loài trong họ hàng cà tím. Péter Poczai, đến từ bảo tàng lịch sử tự nhiên Phần Lan, Đại học Helsinki nói rằng “Để đảm bảo khai thác các nhóm gen của họ hàng hoang dã và sản xuất cà tím, chúng ta phải bảo vệ quần thể voi châu Phi.”

Loài voi đóng vai trò quan trọng trong việc phát tán họ hàng hoang dại của cà tím ra khắp châu Phi.

Aubriot cho biết “Nghiên cứu này thực sự là bước đệm cho những phân tích chuyên sâu hơn về sau. Và vẫn còn nhiều nghi vấn cần được giải đáp. Làm sao cà tím lại phát triển đến cả khu vực châu Á? Có sự tác động giữa con người và nhóm họ hàng hoang dã của cà tím không? Các yếu tố tham gia vào quá trình thuần hóa của cà tím? Và chúng tôi hiện đang cố gắng làm sáng tỏ nguồn gốc phức tạp và thú vị của loài cây này.”

Bảo Tuấn

Daily Science