Chế độ ăn cho người bệnh đột quỵ

Sau cơn đột quỵ, nhiều điều trong cuộc sống của người bệnh có thể khác đi, bao gồm cả chế độ ăn uống. Bên cạnh việc xử trí đúng cách và kịp thời, chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp người bệnh đột quỵ nhanh hồi phục, hạn chế di chứng. Thay đổi chế độ ăn uống của người bệnh có thể giúp giảm nguy cơ đột quỵ sau đó.

Trong bài viết cung cấp một số hướng dẫn chi tiết về cách chăm sóc người đột quỵ của BS. Trần Trọng Nhân, Khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Nhân dân 115.

1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người đột quỵ

Sự bổ sung tối ưu cho một chế độ ăn uống hợp lý là mức độ hoạt động thể chất cao thích hợp, giúp thúc đẩy khả năng kiểm soát tối ưu, duy trì trọng lượng cơ thể hợp lý và giảm căng thẳng. Chăm sóc dinh dưỡng và tư vấn dinh dưỡng thường xuyên cho bệnh nhân sau đột quỵ là vô cùng quan trọng vì theo nhiều nghiên cứu, hầu hết bệnh nhân đột quỵ đều có lượng calo nạp vào tăng lên và thói quen ăn uống kém khiến họ không muốn thay đổi.

Kiểm soát cân nặng và thay đổi thói quen ăn uống sau tai biến đột quỵ giúp thúc đẩy quá trình phục hồi nhanh hơn và cải thiện thể lực chức năng.

Đặc biệt, đối với người bị đột quỵ sau khi trải qua giai đoạn nguy kịch, đa số phải chăm sóc kéo dài để cải thiện chất lượng cuộc sống. Trong đó nuôi ăn đúng cách là việc không thể thiếu trong chăm sóc người bệnh, đặc biệt ở người bệnh không tự ăn được mà phải nuôi ăn qua ống thông dạ dày.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp người bệnh đột quỵ nhanh hồi phục, hạn chế di chứng. Ảnh minh họa.

2. Các dưỡng chất thiết yếu cho cơ thể người đột quỵ

2.1. Nhu cầu dinh dưỡng cho người bệnh đột quỵ

Nhu cầu năng lượng

Đối với người bệnh nằm tại giường, không đi lại được thì chỉ cần cung cấp khoảng 25 kcal/kg cân nặng/ngày. Tinh bột và chất béo là hai nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể, vì thế cần giảm năng lượng từ 2 nguồn này so với lúc khỏe mạnh. Trung bình mỗi ngày cần cung cấp khoảng 1.200-1.500 kcal cho người có cân nặng trung bình 50-55kg.

Nhu cầu chất đạm

Chất đạm là thành phần quan trọng nhất cho sự phục hồi và cải thiện sức khỏe. Cung cấp đủ chất lượng và số lượng giúp giảm các tình trạng viêm nhiễm, teo cơ, suy giảm miễn dịch… Cần lựa chọn nguồn cung cấp đạm chất lượng cao, ít chất béo bão hòa, ít cholesterol.

Cần đảm bảo chất đạm 1g/kg cân nặng/ngày. Tổng lượng chất đạm cần khoảng 50-60g/ngày cho người có cân nặng trung bình 50-55kg. Nếu có bệnh khác kèm theo như suy thận, suy gan, đái tháo đường thì cần tham khảo ý kiến bác sĩ dinh dưỡng để điều chỉnh lượng đạm cho phù hợp.

Lượng dinh dưỡng thông thường với người bệnh đột quỵ cần đạt 1.500 kcal/ngày (tương đương 1.500ml/ngày).

Lượng thức ăn trong ngày được chia đều cho các bữa ăn, trung bình mỗi bữa từ 250 - 300ml.

Nên bắt đầu cho ăn với lượng ít và tăng dần lên trong vài ngày nếu mới bắt đầu cho ăn qua ống.

Chất đạm là thành phần quan trọng nhất cho sự phục hồi và cải thiện sức khỏe. Ảnh minh họa.

Nhu cầu vitamin và khoáng chất

Vitamin và khoáng chất giúp chuyển hóa các chất đa lượng, kích thích các hoạt động trao đổi chất trong cơ thể, bảo vệ cơ thể. Trong đó, vitamin C, E có vai trò chống ôxy hóa; canxi làm ổn định huyết áp, điều hòa nhịp tim, sắt và acid folic để tạo máu; selen chống ôxy hóa…

Ngoài ra, vitamin và khoáng chất tăng cường cung cấp đủ chất xơ tạo phân giảm táo bón nếu giảm nhu động ruột và prebiotic duy trì cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột do dùng thuốc kéo dài.

Trái cây cung cấp vitamin và khoáng chất cần thiết. Ảnh minh họa.

2.2 Nguyên tắc dinh dưỡng với người bệnh đột quỵ

Ở mức độ nhẹ

Người bệnh còn ăn bằng miệng được nhưng có rối loạn về nuốt, thì cần chú ý các điểm sau:

Dịch đặc sẽ dễ nuốt hơn.
Thức ăn ấm dễ nuốt hơn.
Nên ăn và nuốt thật chậm, từng ít một.
Nếu ăn thịt nên ăn thịt hầm nhừ hay các loại thức ăn có nước sốt.
Chia ăn nhiều bữa nhỏ, đầy đủ dinh dưỡng.

Ở mức độ nặng

Với người bệnh đột quỵ ở mức độ nặng, việc nuôi ăn qua đường ống thông là rất cần thiết. Đối với bệnh nhân nằm trong bệnh viện thì hầu hết việc nuôi ăn qua ống thông đều do nhân viên tại khoa và khoa dinh dưỡng đảm trách nhưng khi xuất viện mà vẫn còn ăn qua ống thông thì gia đình phụ trách chăm sóc. Vì vậy việc hướng dẫn cho gia đình, người chăm sóc biết cách chế biến thức ăn, cách cho ăn, cách xử trí những vấn đề thường gặp khi nuôi ăn qua ống là rất cần thiết.

Nuôi ăn qua đường ống thông đúng cách

Nuôi dưỡng qua ống thông là một phương pháp thay thế bắt buộc cho những bệnh nhân bị đột quỵ không thể ăn qua đường miệng và cần phải được hỗ trợ dinh dưỡng nhờ vào một ống thông để đưa thức ăn xuống tận dạ dày. Một số bệnh lý khác cũng có nhu cầu nuôi qua ống thông như chấn thương sọ não, hôn mê, suy kiệt nặng…

Thức ăn được chế biến để nuôi qua ống thông cần phải lỏng để chảy được qua ống và không gây tắc nghẹt ống nhưng vẫn đảm bảo đủ năng lượng, đủ chất đạm, chất béo, đủ vitamin, chất khoáng…

Loại thức ăn cho qua ống

Có thể dùng các sản phẩm chế biến công nghiệp như sữa hoặc bột dinh dưỡng cao năng lượng hoặc cũng có thể tự nấu súp xay theo hướng dẫn.

Chọn một trong các chế độ ăn qua ống như: Chế độ sữa, bột dinh dưỡng, chế độ súp xay hoặc chế độ kết hợp 2 hoặc 3 loại trên.

Để tiện lợi, kinh tế nhưng vẫn đảm bảo đủ chất dinh dưỡng, có thể chọn công thức nuôi ăn xen kẽ sữa, bột dinh dưỡng và súp xay.

Ví dụ: 6 giờ uống sữa, 9 giờ ăn bột dinh dưỡng, 12 giờ súp xay, 15 giờ súp xay, 18 giờ bột dinh dưỡng, 21 giờ uống sữa.

Nên dùng các loại sữa và bột dinh dưỡng có đậm độ dinh dưỡng cao, có đầy đủ và cân đối các thành phần dinh dưỡng (sữa năng lượng chuẩn).

Tránh dùng sữa tươi, sữa đặc có đường, sữa đậu nành… vì không đảm bảo đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết khi nuôi ăn qua ống. Chỉ dùng theo chỉ định của bác sĩ trong những trường hợp bệnh lý đặc biệt.

Chế độ dinh dưỡng tốt góp phần cải thiện tình trạng sức khỏe của người bệnh. Ảnh minh họa.

Cách nuôi dưỡng người bệnh đột quỵ:

Cách 1: Cho ăn bằng bơm tiêm (60cc): Cho thức ăn chảy từ từ, không dùng piston để đẩy cho chảy nhanh.

Cách 2: Cho ăn nhỏ giọt: Nếu bệnh nhân bị trướng hơi sau ăn, hoặc có trào ngược thức ăn nên cho ăn nhỏ giọt chậm qua túi ăn có nút điều chỉnh giọt, nâng đầu cao khoảng 30-45 độ khi cho ăn và giữ như vậy khoảng 30 - 60 phút.

Trước và sau khi ăn nên tráng ống bằng 30ml nước chín.

Ví dụ: Bệnh nhân 50kg bị tai biến mạch máu não, tình trạng chung ổn định, nhưng vẫn chưa ăn được và cần nuôi dưỡng qua ống thông tại nhà. Nhu cầu năng lượng trung bình là 1.500 kcal/ngày tương đương 1500ml pha theo đúng hướng dẫn.

Mỗi ngày cho ăn 6 lần (6 giờ - 9giờ - 12giờ -15giờ - 18giờ - 21giờ). Mỗi lần cho ăn 250ml.

3. Gợi ý những món ăn cho người bệnh

Nếu người sau đột quỵ chỉ có thể ăn thực phẩm xay nhuyễn, điều này có thể ảnh hưởng đến phạm vi và hàm lượng dinh dưỡng trong chế độ ăn uống của người bệnh. Thông thường, chất lỏng sẽ cần được thêm vào thực phẩm khi trộn để có được độ đặc phù hợp, điều này sẽ làm loãng hỗn hợp, khiến nó có ít năng lượng hơn ở cùng một trọng lượng.

Người bệnh cũng có thể cảm thấy mệt mỏi khi ăn, điều đó có nghĩa là tiêu thụ ít thức ăn hơn. Hãy thử thêm chất lỏng bổ dưỡng thay vì chỉ nước khi trộn thức ăn - như thêm nước sốt cà chua, sữa tùy thuộc vào món ăn. Điều này sẽ cung cấp nhiều chất dinh dưỡng hơn.

Chú ý đến hàm lượng chất dinh dưỡng cho người bệnh.

3.1 Súp xay

Nguyên liệu dùng để nấu 1 lít súp xay: 120g gạo, 120g thịt nạc, 50g bí đỏ, 50g khoai lang, 20g dầu đậu nành (4 muỗng cà phê), 15g đường cát (3 muỗng cà phê gạt), 2g muối (2 muỗng gạt sữa chua).

Cách chế biến: Cho 1.5 lít nước để sau khi nấu xong còn 1 lít (tương đương 4 chén). Súp sau khi nấu phải đặc mới đạt yêu cầu chất lượng. Sau đó đem xay nhuyễn. Cuối cùng, lọc súp qua rây. Súp sau khi lọc sẽ lỏng và chảy tốt qua ống thông.

1 lít súp xay cung cấp 850 kcal, 30g đạm, 30g chất béo và 120g chất bột đường (khi lọc qua rây chất đạm sẽ bị giảm do bị giữ lại trên rây).

1 lít súp xay có thể chia làm 3 đến 4 lần ăn.

Có thể thay gạo bằng bột gạo, khi đó nấu thịt và rau củ trước, xay nhuyễn rồi cho bột gạo vào sau và khuấy cho chín, sau đó cũng cho men vào để làm lỏng bột.

Nên dùng thay đổi các loại thịt, cá, trứng và các loại rau củ (50g thịt lợn, thịt bò bằng 50g cá hoặc 1 trứng gà hoặc 2 lòng trắng trứng).

Chú ý: Không cần hầm xương vì vừa mất thời gian và cũng không tăng thêm dinh dưỡng. Không chứa súp đã xay trong bình thủy giữ nóng quá 4 giờ vì vi khuẩn sẽ sinh sôi nhanh ở nhiệt độ ấm.

3.2 Bột và sữa

Pha theo hướng dẫn ghi trên trên bao bì sản phẩm, hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa, ví dụ:

Pha 230ml sữa bột: thông thường dùng 195ml nước ấm + 6 muỗng gạt sữa.

Pha 1 ly bột dinh dưỡng (loại bột để ăn qua ống): thông thường cho 2 gói nhỏ (25g/gói), thêm 180ml nước nóng 70 độ C khuấy đều, sau khi pha 15 phút bột sẽ tự lỏng dần.

4. Nguyên tắc chế biến thực phẩm

Chế biến và bảo quản thực phẩm thật cẩn thận, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Nấu chín kỹ mọi đồ ăn.

Thức ăn cho bệnh nhân đặt ống thông phải ở dạng lỏng, được xoay nhuyễn, ưu tiên các món như cháo xay, súp, thức ăn hầm nhuyễn, cháo, bột dinh dưỡng.

Ưu tiên các thực phẩm giàu năng lượng, giàu dinh dưỡng, tránh các thực phẩm ít năng lượng có thể làm tăng thể tích thức ăn, gây khó khăn trong việc cho bệnh nhân ăn.

Tốt nhất là ăn bữa nào chế biến bữa đó. Tránh việc bảo quản thực phẩm trong tủ lạnh, bảo quản thực phẩm quá lâu, hoặc nấu đi nấu lại sẽ làm mất dinh dưỡng của món ăn.

Lưu ý

Một số bệnh nhân không dung nạp được sữa, khi dùng sữa dễ bị tiêu chảy thì đổi sữa sang dùng bột dinh dưỡng cao năng lượng, súp xay hoặc một loại sữa đặc biệt theo hướng dẫn của bác sĩ.

- Những trường hợp nuôi ăn dài ngày, hoặc hoàn cảnh kinh tế khó khăn thì thay sữa bằng bột dinh dưỡng.

- Có thể thay súp xay bằng bột dinh dưỡng hoặc sữa nếu không có thời gian thực hiện súp xay.

- Bệnh nhân đột quỵ nếu có một số bệnh lý đặc biệt (đái tháo đường, suy thận, lọc thận…) thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ dinh dưỡng phù hợp.

5. Những lưu ý trong chế độ dinh dưỡng cho người bệnh

Người bệnh cần thực hiện chế độ ăn lành mạnh, bổ sung nhiều loại thực phẩm bổ dưỡng từ các nhóm thực phẩm sau:

-Trái cây, các loại rau và màu sắc khác nhau, các loại đậu. Trái cây và rau quả chứa chất chống oxy hóa, có thể giúp giảm tổn thương mạch máu. Chúng cũng chứa kali có thể giúp kiểm soát huyết áp. Chất xơ trong rau quả có thể làm giảm cholesterol. Folate trong các loại rau lá xanh có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ.

-Thực phẩm ngũ cốc, chủ yếu là các loại ngũ cốc nguyên hạt nhiều chất xơ và folate.

-Thực phẩm từ sữa là một nguồn cung cấp kali khác, cùng với canxi, cũng có thể giúp kiểm soát huyết áp. Sữa, sữa chua, phô mai và các sản phẩm thay thế – hầu hết đều giảm chất béo.

Các lựa chọn thay thế cho sữa bao gồm sữa đậu nành hoặc sữa gạo giàu canxi. Các nguồn canxi khác bao gồm cá có xương, hạnh nhân và đậu phụ.

-Thịt nạc và thịt gia cầm, cá, trứng, đậu phụ, các loại hạt, các loại đậu.

-Uống nhiều nước.

Những thực phẩm cần hạn chế:

Những thực phẩm chứa chất béo bão hòa, nhiều muối, đường... không tốt cho sức khỏe người bệnh. Ảnh minh họa.

Chất béo bão hòa: Những thứ này gây ra cholesterol cao. Ăn chủ yếu là các loại dầu không bão hòa đa và không bão hòa đơn. Hãy thử bơ hạt hoặc bơ. Hạn chế thực phẩm giàu chất béo bão hòa như bánh quy, bánh ngọt, bánh ngọt, bánh nướng, thịt chế biến sẵn, bánh mì kẹp thịt, pizza, thực phẩm chiên, khoai tây chiên và các món ăn nhẹ mặn khác, bơ, kem, bơ thực vật nấu ăn, dầu dừa và dầu cọ…

Muối: Hạn chế thực phẩm và đồ uống có chứa thêm muối: Quá nhiều muối có thể làm tăng huyết áp. Đọc nhãn và chọn các tùy chọn có hàm lượng muối thấp hơn. Không thêm muối khi nấu ăn hoặc trên bàn ăn. Thay vào đó hãy sử dụng các loại thảo mộc và gia vị để tăng hương vị. Nếu bạn giảm lượng ăn dần dần, vị giác của bạn sẽ điều chỉnh sau vài tuần.

Đường: Hạn chế thực phẩm và đồ uống có chứa đường bổ sung như bánh kẹo, nước ngọt và nước ngọt có đường, nước trái cây, nước vitamin, nước tăng lực và nước uống thể thao. Quá nhiều đường có thể làm hỏng mạch máu. Đọc nhãn và chọn các tùy chọn có lượng đường thấp hơn. Ngay cả những thực phẩm bạn có thể không cho là có đường cũng có thể được thêm đường.

Rượu: Uống rượu làm tăng nguy cơ bị đột quỵ lần nữa.

Thùy Vân