Chỉ dẫn địa lý cho nông sản Việt: Cần thêm cơ chế

Tạo thương hiệu - nâng cao giá trị cho nông sản Việt

Theo Cục Sở hữu trí tuệ, tính đến tháng 6/2018, 60 chỉ dẫn địa lý ở 39 tỉnh, thành phố đã được cập nhật, giới thiệu, bảo hộ, từng bước khẳng định vị trí trong hoạt động sản xuất và thương mại sản phẩm đặc sản ở các địa phương. Trong đó, có khoảng 50% sản phẩm là trái cây, 20% là các sản phẩm từ cây công nghiệp và lâm nghiệp như: quế, hoa hồi, chè... còn lại là các sản phẩm thủy sản, gạo và một số thực phẩm khác.

Thực tế, những sản vật địa phương được cấp CDĐL đều đem lại hiệu quả kinh tế rất cao. Điển hình như sản phẩm nổi tiếng cam sành Hà Giang. Năm 2016, cam sành Hà Giang được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký CDĐL. Từ đó, thương hiệu cam sành Hà Giang ngày càng đắt giá và vươn xa hơn trên thị trường, giúp người dân địa phương phát triển kinh tế.

Kể từ khi được cấp CDĐL, giá cam sành Hà Giang đã tăng thêm 20-25%

Vốn nổi tiếng khắp đất nước từ những năm 1980 đến nay với vị ngon ngọt đặc trưng, loại quả này có hình dáng tròn hơi dẹt, vỏ sần sùi và lớp cùi phía trong thì dày hơn các loại quả khác cùng dòng. Đặc biệt cam sành Hà Giang có mùi thơm nhẹ, không gắt và tép cam có màu vàng đỏ, luôn mọng nước. Không chỉ được sinh trưởng và phát triển ở vùng đất thổ nhưỡng, khí hậu mát mẻ, mưa nhiều mà cam sành còn được người dân ở đây chăm sóc với kinh nghiệm tích lũy lâu đời.

Kể từ sau khi có bao bì, tem, nhãn… giá cam sành đã tăng thêm từ 20 - 25% so với trước, bước đầu cho kết quả khả quan. Một đầu mối chuyên đưa cam sành đi tiêu thụ tại thị trường TP. Hồ Chí Minh khẳng định, sản phẩm cam sành Hà Giang được người tiêu dùng rất ưa chuộng; đặc biệt, từ khi được cấp chứng nhận CDĐL, trên quả cam có dán tem, nhãn, được đóng trong hộp nên người tiêu dùng hoàn toàn yên tâm, tin tưởng, không sợ bị nhầm bởi các sản phẩm nhái.

Cũng mới đây, UBND huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang đã tổ chức lễ công bố và đón nhận Văn bằng chứng nhận Nhãn hiệu sản phẩm “Hồng không hạt Na Khê - Yên Minh”.

Hồng không hạt là loại cây ăn quả bản địa của xã Na Khê, được người dân Yên Minh trồng trong nhiều năm qua và được xác định là một trong những loại cây chủ lực trong phát triển kinh tế nông nghiệp của một số địa phương trên địa bàn huyện.

Những năm qua, diện tích hồng không hạt Na Khê huyện Yên Minh ngày càng được mở rộng, từ vài chục ha đến nay đã lên tới hàng trăm ha. Trong đó có trên 31ha cho thu hoạch, sản lượng năm 2018 ước đạt trên 120,5 tấn, giá trị ước đạt trên 3,6 tỷ đồng.

Thực tế trong nước ghi nhận, hầu hết mặt hàng được bảo hộ đều có giá trị gia tăng cao hơn, thể hiện qua giá bán tốt hơn so với trước đó. Mỗi một CDĐL sau khi được nhà nước bảo hộ, về cơ bản, các địa phương sẽ tổ chức quản lý trên cơ sở các chính sách và quy định theo từng sản phẩm, đặc biệt là việc kiểm soát chất lượng và các quy định liên quan đến bao bì, nhãn mác, sử dụng…

Cần thêm cơ chế để nhân rộng

Bà Delphine Maria Vivian, Trung tâm Hợp tác quốc tế nghiên cứu nông nghiệp vì sự phát triển - CIRAD (Pháp) nhìn nhận, việc thực hiện CDĐL chắc chắn sẽ mang lại giá trị gia tăng cho nhà sản xuất, giúp doanh nghiệp và địa phương chống hàng nhái, hàng giả, hàng kém chất lượng; từ đó quảng bá sản phẩm cho địa phương, thu hút khách du lịch.

Hồng không hạt Na Khê - Yên Minh cũng tăng giá trị nhờ được cấp Chỉ dẫn địa lý

Tuy nhiên, có một thực tế tại Việt Nam, CDĐL chưa được sử dụng nhiều nên khai thác không hiệu quả trong thương mại. Hiện vẫn chưa có sự hợp tác, kết nối giữa cơ quan quản lý, nhà sản xuất và người tiêu dùng. Theo bà Delphine Maria Vivian, có đến 50% CDĐL của nông sản Việt Nam không có người quản lý, khai thác. Chẳng hạn, CDĐL quế Hưng Yên hay trà Mộc Châu được giao cho các hiệp hội quản lý nhưng không hiệu quả. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều nhà sản xuất tại địa phương được bảo hộ nhưng không sử dụng logo CDĐL vì không biết mình có quyền.

Cùng quan điểm này, PGS-TS Phạm Xuân Đà, Cục trưởng Cục Công tác phía Nam (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho hay, sản phẩm có CDĐL giúp doanh nghiệp tạo được lợi thế cạnh tranh trên thị trường, nhưng các chỉ dẫn của Việt Nam chưa được đánh giá đầy đủ về hiệu quả. Nếu các tỉnh đăng ký CDĐL xong, giao cho từng địa phương trong tỉnh nhưng lại để đó, không đầu tư, khai thác thì CDĐL gần như không có giá trị.

Ông Đào Đức Huấn - Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn, Viện Chính sách và qhiến lược phát triển nông thôn - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chia sẻ: Kinh nghiệm trên thế giới và Việt Nam cho thấy, giá trị của chỉ dẫn địa lý trong nông nghiệp và nông thôn khá mạnh khi nó biến sản phẩm mang giá trị cá nhân, DN, thành một tài sản mang giá trị cộng đồng. Không chỉ bảo tồn và tăng cường lợi thế so sánh cho các ngành nghề của quốc gia, CDĐL còn giúp bảo vệ văn hóa và truyền thống, bảo tồn đa dạng sinh học, nâng cao giá trị sản phẩm, góp phần xây dựng sự ổn định xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân ở nông thôn. Ví như bưởi Đoan Hùng sau một thời gian thực hiện Chương trình quản lý và phát triển CDĐL, có hơn 85% người dân Đoan Hùng nộp đơn xin được hỗ trợ làm hồ sơ đăng ký quyền sử dụng CDĐL. Bưởi Đoan Hùng vì thế đã có giá bán cao gấp 1,5 đến 1,6 lần và được người tiêu dùng chấp nhận.

"Lợi ích từ CDĐL đã rõ, nhưng để mở rộng ở Việt Nam không dễ, khi Việt Nam thiếu một khung thể chế chung ở cấp quốc gia về quản lý và phát triển CDĐL", ông Huấn nhấn mạnh. Thêm vào đó, quá trình phát triển CDĐL còn phụ thuộc vào chính sự năng động và tích cực của các cơ quan quản lý Nhà nước. Với các tổ chức, tập thể, thiếu các quy định về quyền và trách nhiệm trong các thể chế hiện hành đã khiến họ chưa thực sự chủ động và làm cầu nối để xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng theo chuỗi ngành hàng. Ngoài việc tìm cách tháo gỡ những khó khăn này, ông Huấn cho rằng, cần có các chính sách, chương trình quốc gia để quảng bá và nâng cao nhận thức cho người tiêu dùng đối với tất cả các sản phẩm CDĐL. Xa hơn, Việt Nam nên bảo hộ CDĐL của mình, không chỉ trong nước mà còn đăng ký tại những nước xuất khẩu chính và đẩy mạnh bảo hộ quốc tế về CDĐL ngay tại các cuộc thương thảo đang diễn ra tại WTO.

Nguyễn Duyên