Chính biến Zimbabwe chưa có lời giải

Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe và phu nhân Grace Mugabe được cho là đang bị quân đội quản thúc. Ảnh: USA Today

Tổng thống Robert Mugabe: Từ đỉnh cao đến vực thẳm

Ông Robert Mugabe - 93 tuổi, là Tổng thống nắm quyền lâu nhất ở Zimbabwe kể từ khi lãnh đạo đất nước giành độc lập từ Anh vào năm 1980. Ông Mugabe là nhân vật hàng đầu trong cuộc chiến giành độc lập khi Zimbabwe còn được gọi là Rhodesia. Ông bị tống giam 10 năm vì có bài “phát biểu lật đổ” vào năm 1964, nhưng sau đó tiếp tục tham gia vào phong trào giành độc lập khi được thả. Từ nước láng giềng Mozambique, ông Mugabe đã lãnh đạo cuộc chiến tranh du kích trước khi trở về Rhodesia vào năm 1979 và trở thành thủ tướng của quốc gia mới giành độc lập và đổi tên thành Zimbabwe 1 năm sau đó.

Ban đầu, ông Mugabe được ca ngợi vì đã đem đến cuộc sống mới cho đất nước, bằng cách mở rộng các dịch vụ xã hội, cải thiện cơ sở hạ tầng, xây mới trường học và bệnh viện. Tuy nhiên, dần dần sau đó, vị tổng thống ở đất nước miền nam Châu Phi này thường bị người dân sợ hãi hơn là yêu thương. Những năm cầm quyền của ông bị lu mờ vì những lo ngại về lạm dụng nhân quyền, gian lận bầu cử và tham nhũng. Chính quyền độc đoán ngày càng gia tăng và những chính sách đất đai thảm họa đã khiến Zimbabwe rơi vào cuộc khủng khoảng kinh tế sâu sắc, mặc dù trước đây từng là một trong những nước giàu nhất Châu Phi. Zimbabwe trở thành một trong những quốc gia có tỉ lệ lạm phát cao nhất trong lịch sử thế giới hiện đại, đồng tiền của nước này mất giá đến mức phải in đồng 100 tỉ, nhưng chưa bằng 1USD.

Người kế nhiệm - bản chất cuộc chính biến

Dù tuổi cao sức yếu, nhưng Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe đã được đảng cầm quyền ZANU-PF đưa ra ứng cử thêm một nhiệm kỳ trong cuộc bầu cử năm 2018. Tuy nhiên trong hậu trường, cuộc đấu đá để giành quyền kế vị đã diễn ra quyết liệt từ nhiều tháng qua.

Ông Emmerson Mnangagwa - 75 tuổi, cựu giám đốc tình báo đáng gờm, được coi như người kế vị tự nhiên từ khi được thăng làm Phó Tổng thống Zimbabwe năm 2014. Tuy vậy Tổng thống Mugabe gần đây đã tiến hành thanh lọc một số quan chức chủ chốt của đảng cầm quyền ZANU-PF, mở đường cho người vợ 52 tuổi của ông, bà Grace tiến gần tới việc thay thế vị trí của ông.

Khoảng chục ngày trước, ông Mnangagwa bất ngờ bị Tổng thống Mugabe sa thải. Ngay lập tức, ông Mnangagwa - một trong những thủ lĩnh của cuộc chiến giành độc lập cho Zimbabwe - có được sự ủng hộ của quân đội. Lần đầu tiên thách thức quyền lực tổng thống, Tổng tham mưu Trưởng quân đội Constantino Chiwenga cực lực phản đối việc cách chức ông Mnangagwa và cảnh báo rằng quân đội có thể can thiệp nếu vụ thanh trừng trong đảng ZANU-PF không dừng lại. Và Tướng quân đội Chiwenga đã giữ lời.

Tương lai bất định

Hiện chưa rõ ai đang thực sự nắm quyền ở Zimbabwe sau khi quân đội quản thúc Tổng thống và khẳng định không đảo chính, cũng như không tiếp quản quyền lực. Theo CNN, quân đội Zimbabwe không muốn gọi đây là một cuộc đảo chính vì sợ rằng Liên minh Châu Phi và các tổ chức khu vực khác sẽ can thiệp, vì tất cả các nước trong khu vực đều chấp nhận một nền dân chủ hiến pháp, và một cuộc đảo chính thực sự thuộc về thời đại đã qua.

Tình hình chính trị ở Zimbabwe sẽ tiến triển như thế nào đã gây ra những lo ngại nghiêm trọng không chỉ ở Zimbabwe mà còn ở các nước láng giềng và cộng đồng quốc tế. Một số nhà phân tích chính trị ở nước láng giềng Nam Phi nhấn mạnh rằng, việc quân đội Zimbabwe tiếp tục tôn trọng ông Mugabe là nhân tố quyết định.

Giáo sư Sipho Seepe - cựu cố vấn đặc biệt của Bộ Quốc phòng Nam Phi - nói rằng mặc dù đây là tình huống khó khăn nhưng vẫn có một số cơ chế rõ ràng có thể dẫn đến kết quả mà đa số người chấp nhận được. Trong mắt ông, mối quan hệ cá nhân tốt đẹp giữa Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma và ông Mugabe có thể mở đường hòa giải hướng tới một giải pháp hòa bình.

VÂN ANH