Chóe trên đường hí họa

Thời gian càng lùi dần, khi mà vết bụi lãng quên không thể nào che khuất được tài năng đích thực, thì công chúng càng nhận diện chuẩn xác hơn đóng góp của Chóe với đời sống văn hóa Việt Nam.

Cuốn sách "Nghề cười" của Chóe

Chóe qua đời rạng sáng 12/3/2003 tại Bệnh viện Fairfax, bang Virginia, Mỹ! Lúc sinh thời, Chóe luôn quan niệm cái nghề của ông là hí họa, chứ không phải biếm họa. Ông suy tư về hành trình cầm cọ mang lại niềm vui cho nhiều người: “Xin bạn hãy cùng tôi gọi con đường này là hí họa, vì hí họa là con đường rộng và lòng ta rộng theo… Trong hí họa cần cả nội dung lẫn hình thức. Không tạo được hình thức sẽ làm hỏng nội dung. Hình thức càng tốt, càng giảm được số chữ phải ghi trong tranh… Hí họa cần nhất là dễ nhìn, dễ phân biệt, tập trung làm nổi bật ý chính, tạo cho người xem chú ý ngay về sự khập khễnh của hình thức rồi mới dẫn dắt họ đến cái phi lý, cái lố bịch của nội dung”.

Những ai từng gặp họa sĩ Chóe ngoài đời, không thể nào lý giải được tại sao người đàn ông tướng tá đạo mạo với chòm râu quai nón ấy lại có thể vung tay ra những bức hí họa sâu sắc và hóm hỉnh như vậy! Hình dong của Chóe và tác phẩm của Chóe như là hai vùng trời khác biệt, mà người nào muốn hiểu ông chỉ có cách khám phá từng chút!

Người yêu mến nhiều hay người yêu mến ít đều phải thừa nhận Chóe là một người tài hoa. Ông viết truyện, làm thơ, vẽ tranh, sáng tác nhạc… đều có dấu ấn riêng. Chóe đã từng phát hành vài album nhạc với những ca khúc như. “Ngả lưng trên đồi”, “Soi bóng bên hồ”, “Vô tình mây bay”, “Bầu trời đáy giếng”, “Hoa hồng đầy gai”… Còn thơ thì khi cao hứng Chóe cũng đọc một lúc cả chùm, mà toàn là thơ ngắn, ví dụ bài “Mùi môi” vỏn vẹn bốn câu: “Môi em mùi son. Môi em mùi rượu. Giờ uống một mình. Ta pha rượu với son”.

Dĩ nhiên, khi làm thơ, viết truyện hay sáng tác nhạc thì ông dùng tên thật Nguyễn Hải Chí. Còn vẽ tranh ông mới dùng nghệ danh Chóe đã gắn bó với ông từ năm 1969 trên nhật báo Sóng Thần.

Nếu lần giở lại lịch sử báo chí Sài Gòn thì trước năm 1975 đã có hai cây bút biếm nổi tiếng là Ngọc Dũng ký Tuýt và Đinh Hiển ký Hĩm, nên khi đề nghị chàng họa sĩ quê gốc An Giang học vẽ ở trường làng Nguyễn Hải Chí lấy hiệu Chóe thì nhà văn Viên Linh cũng chưa chắc dám tin đã đặt cột mốc cho một nhân vật lừng lẫy xuất hiện.

Họa sĩ Chóe cũng có vẽ tranh sơn dầu, vẽ phong cảnh và vẽ chân dung, nhưng thành tựu cả đời ông vẫn là hí họa. Ông bảo rằng đó là “nghề cười” một cách chuyên nghiệp: “Tôi không cống hiến gì đâu. Tôi làm chưa bằng người làm vườn, người trồng rau. Lớn lên có một nghề và nghề ấy nuôi sống được mình là quá tốt rồi”.

Những bức hí họa còn giúp Chóe vượt qua những lận đận, những lao đao, những trắc ẩn trong số phận ông, như những dòng thơ ông viết: “Trót làm người vui tính. Khi gặp chuyện đau lòng. Ta không dám khóc. Bằng nước mắt”.

Biếm họa của Chóe

Nửa đầu thập niên 1990, những hí họa của Chóe chiếm lĩnh nhiều trang báo Việt Nam. Mỗi ngày Chóe vẽ cỡ 10 bức hí họa khác nhau đi “bán” cho các tòa soạn. Năm 1997, Chóe bệnh tiểu đường, phải đi Pháp điều trị hai lần, nhưng không thuyên giảm. Năm 2001, Chóe bị hư hẳn con mắt phải, con mắt trái chỉ còn thấy lờ mờ nên không còn vẽ được nữa. Hơn một năm ròng, Chóe nằm nhà làm thơ, thỉnh thoảng gọi điện bạn bè để đọc cho nghe những câu thơ suy ngẫm như “Khi ta vẽ trừu tượng. Cái đầu ta hiện thực. Khi ta vẽ hiện thực. Cái đầu ta trừu tượng. Khi ta vẽ em. Đầu ta bay đâu mất”.

Cuối năm 2002, vợ con Chóe đưa ông sang Mỹ với le lói mong mỏi những tiến bộ y khoa mới nhất có thể giúp ông níu kéo sự tồn tại. Ngày 18/1/2003, bác sĩ ở Virginia đã chích thuốc phục hồi thị lực cho Chóe, và tranh thủ được nhìn thấy trở lại trong khoảng nửa giờ đồng hồ, ông đòi giấy bút để vẽ nhoáng nhoàng một mạch sáu bức tranh. Đáng xót xa thay, đó cũng là những tác phẩm cuối cùng của Chóe.

Ngày 4/3/2003, Chóe đứt mạch máu não, và lặng lẽ chuồi vào chốn hư vô một tuần sau đấy, ở tuổi sáu mươi!

LÊ THIẾU NHƠN (Kiến thức gia đình số 18)