Chứng khoán phái sinh khẳng định vai trò kênh đầu tư hấp dẫn

Ngày càng nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước quan tâm nhiều hơn tới thị trường chứng khoán phái sinh. Ảnh: Duy Dũng

“Níu giữ” dòng tiền ở lại thị trường khi biến động mạnh

Cách đây 6 năm (ngày 10/8/2017), thị trường chứng khoán phái sinh (TTCKPS) Việt Nam chính thức được khai trương và đi vào vận hành tại Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX), với sản phẩm đầu tiên được đưa vào giao dịch là hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Tiếp đó, năm 2019 và 2021, các sản phẩm khác là hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ (TPCP) kỳ hạn 5 năm và 10 năm lần lượt được đưa vào giao dịch, phù hợp định hướng và lộ trình phát triển TTCKPS đã đề ra.

6 năm dù chưa dài, nhưng TTCKPS đã có bước tăng trưởng rất tốt và ổn định, giao dịch sôi động và thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư tham gia. Quy mô thị trường và thanh khoản của sản phẩm hợp đồng tương lai (HĐTL) chỉ số VN30 có sự tăng trưởng mạnh mẽ với mức tăng bình quân 38,65%/năm trong giai đoạn 2018 - 2022, trong đó năm 2020 được ghi nhận có tốc độ tăng trưởng cao nhất 79,9% so với năm 2019 và năm 2022 tăng trưởng 43,8% so với năm 2021.

Qua 7 tháng đầu năm 2023, khối lượng giao dịch bình quân đạt 225.178 hợp đồng/phiên, mặc dù giảm 17,41% so với năm 2022, tuy nhiên đây vẫn là mức giao dịch bình quân năm cao thứ nhì, chỉ sau mức cao nhất trong năm 2022. Tính chung trong 6 năm, tăng trưởng bình quân giao dịch HĐTL chỉ số VN30 đạt 27,46%.

Thị trường phái sinh đã trở thành kênh đầu tư hấp dẫn các nhà đầu tư. Ảnh: Duy Dũng

Khối lượng hợp đồng mở (OI) của HĐTL VN30 từ 8.077 hợp đồng tại thời điểm cuối năm 2017 đã tăng lên 62.077 hợp đồng vào cuối tháng 7/2023. Khối lượng giao dịch cao nhất đạt 647.457 hợp đồng tại phiên giao dịch ngày 25/10/2022 và OI cao nhất là 71.190 hợp đồng được ghi nhận vào ngày 30/3/2023.

Có thể nói, TTCKPS đã từng bước trở thành công cụ phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư. Điều này phần nào thể hiện qua việc khi thị trường cơ sở biến động mạnh, thì khối lượng giao dịch trên TTCKPS tăng cao, cho dù biến động đó là tăng hay giảm. Đặc biệt, khi thị trường cơ sở giảm điểm mạnh, TTCKPS còn góp phần làm giảm áp lực bán tháo trên thị trường cơ sở, vì khi thị trường cơ sở giảm, nhà đầu tư thay vì phải bán cổ phiếu trên thị trường cơ sở để quản trị rủi ro danh mục đầu tư thì nhà đầu tư nắm giữ vị thế bán (short) trên thị trường phái sinh. Điều đó giúp ổn định tâm lý nhà đầu tư, làm cho thị trường cân bằng hơn, góp phần hạn chế đà sụt giảm của chỉ số thị trường cơ sở.

Cụ thể, trong giai đoạn thị trường cơ sở giảm mạnh do tác động của cuối đại dịch Covid-19 năm 2022, thanh khoản thị trường phái sinh (HĐTL trên chỉ số VN30) ghi nhận khối lượng giao dịch bình quân tăng mạnh 43,8% so với năm 2021. Điều này phù hợp với diễn biến chung của TTCKPS thế giới, khi các thị trường cơ sở trên thế giới bước vào xu hướng giảm, giao dịch chứng khoán cơ sở giảm, trong khi đó nhu cầu phòng vệ rủi ro cho danh mục chứng khoán cơ sở tăng lên, khiến dòng tiền tập trung vào TTCKPS như một tất yếu khách quan.

Kênh đầu tư hấp dẫn, thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư

Biểu đồ: TL

Trong 6 năm qua, không chỉ khẳng định vai trò là công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả, TTCKPS còn là một kênh đầu tư sinh lời cho nhà đầu tư. Với việc được giao dịch 2 chiều và có thể mua, bán liên tục ngay trong phiên, nhà đầu tư có thể kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường cơ sở giảm mạnh. Với lợi thế đó, TTCKPS đã ngày càng thu hút nhà đầu tư, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh liên tục tăng lên.

Tính đến ngày 31/7/2023, trên TTCKPS đã có 1.341.152 tài khoản, gấp 546 lần so với thời điểm mới khai trương thị trường. TTCK phái sinh là giải pháp hữu hiệu để giữ chân dòng tiền ở lại TTCK, tránh tình trạng nhà đầu tư tháo chạy khi thị trường cơ sở sụt giảm.

Sự tăng trưởng mạnh của TTCKPS đã thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư nước ngoài. Giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài trên TTCKPS tăng lên hàng năm, năm sau thường tăng gấp 2 - 3 lần năm trước. Tháng 7/2023, giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài chiếm 3,47% tổng khối lượng giao dịch trên toàn thị trường so với mức 0,1% vào cuối năm 2017.

Hoạt động giao dịch vẫn tập trung chủ yếu ở các nhà đầu tư cá nhân trong nước, tuy nhiên cơ cấu nhà đầu tư đã có sự dịch chuyển theo hướng giảm tỷ trọng giao dịch của nhà đầu tư cá nhân, tăng tỷ trọng giao dịch của nhà đầu tư tổ chức. Trong giai đoạn đầu, gần 99% giao dịch được thực hiện bởi các nhà đầu tư cá nhân, tỷ trọng này đã giảm xuống còn khoảng 86% trong những tháng cuối năm 2019 và 67% vào cuối tháng 7/2023. Tỷ trọng giao dịch của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài cũng tăng mạnh.

Tại thời điểm mới ra mắt thị trường, các giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài đều do nhà đầu tư cá nhân thực hiện, đến năm 2022, khối lượng giao dịch của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài đạt gần 2,1 triệu hợp đồng, gấp khoảng 5 lần khối lượng giao dịch của nhà đầu tư cá nhân nước ngoài.

Hệ thống các thành viên giao dịch chứng khoán phái sinh cũng phát triển nhanh chóng, từ 7 công ty chứng khoán (CTCK) thành viên khi mới khai trương thị trường, đến nay đã có 24 CTCK thành viên. Các CTCK thành viên này đều có vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu tối thiểu từ 900 tỷ đồng trở lên.

Nhằm phát huy hơn nữa vai trò phòng vệ rủi ro cũng như kênh đầu tư hiệu quả, đáp ứng nhu cầu đa dạng của nhà đầu tư, TTCKPS cần có thêm các sản phẩm phái sinh mới như hợp đồng tương lai trên chỉ số mới (VN100) - hiện đang được gấp rút triển khai và sẽ sớm đưa vào giao dịch trên thị trường. Trong tương lai, các sản phẩm hợp đồng tương lai trên cổ phiếu đơn lẻ và hợp đồng quyền chọn tiếp tục là các lựa chọn thích hợp để nghiên cứu và có kế hoạch bổ sung sản phẩm cho thị trường.

Giải pháp hữu hiệu để giữ chân dòng tiền ở lại thị trường

Thực tế đã chứng minh, khi thị trường cơ sở giảm điểm mạnh, thị trường phái sinh còn góp phần làm giảm áp lực bán tháo trên thị trường cơ sở vì khi thị trường cơ sở giảm, nhà đầu tư thay vì phải bán cổ phiếu trên thị trường cơ sở để quản trị rủi ro danh mục đầu tư thì nhà đầu tư nắm giữ vị thế bán (short) trên thị trường phái sinh.

Duy Thái