Đề thi Olympic Ngữ văn: Văn chương có giúp con người sống chậm lại?

Liên cụm trường trung học phổ thông Hà Nội vừa tổ chức kì thi Olympic dành cho lớp 10, 11 năm học 2023-2024, trong đó có môn Ngữ văn. Đáng chú ý có phần yêu cầu nghị luận câu nói: "Thời đại ngày nay, khi nhịp sống bị cuốn vào vòng xoáy tốc độ, văn chương có giúp con người sống chậm lại?"

Gợi ý đáp án nghị luận văn học

Giải thích: "nhịp sống"là tốc độ sống của con người; "bị cuốn vào vòng xoáy tốc độ" là bị kéo vào, cuốn theo tốc độ nhanh, gấp gáp. Từ đó, sống vội vàng, lướt qua mà không kịp tận hưởng vẻ đẹp của đời sống. "Sống chậm" là cách sống chú trọng quan sát, lắng nghe để cảm nhận, hiểu và trân trọng những giá trị sống.

Ý kiến đề cập đến vai trò, giá trị của văn chương: khi con người bị cuốn vào nhịp sống gấp gáp, liệu văn chương có thể giúp con người có những khoảng lắng để cảm nhận sâu hơn về cuộc sống, ngẫm nghĩ về những giá trị sống và về chính mình.

Bàn luận: Cuộc sống hiện đại với guồng quay gấp gáp khiến con người bị cuốn theo, trở nên bị động, lệ thuộc, thậm chí còn đánh mất đi những giá trị sống, những cơ hội được sống thực sự. Trong bối cảnh ấy, văn chương như một nẻo về để con người được thoát ra khỏi vòng xoáy tốc độ, sống chậm lại, sống sâu hơn.

Văn chương giúp con người có những khoảng lắng để khám phá, cảm nhận cuộc sống, suy tư và chiêm nghiệm những giá trị sống đích thực:

Với tác giả, viết là cách thức giúp nhà văn sống chậm lại. Khi viết, nhà văn phải quan sát, nghiền ngẫm, bởi vậy nhà văn sống chậm lại, sống sâu hơn, trăn trở suy tư trước cuộc đời và con người. Đó là cơ hội nhà văn đối thoại với cuộc đời và soi ngắm chính mình.

Với người đọc, đọc là cách để mỗi người có khoảng lắng riêng để sống chậm, là hành trình khám phá, nhận thức cuộc sống một cách sâu sắc và toàn diện, cũng là hành trình khám phá và nhận thức, bồi đắp chính mình.

Khi văn chương giúp con người sống chậm, ta sẽ được bồi đắp những trải nghiệm phong phú, mới mẻ, sẽ sống một cuộc đời khác thâm trầm và rộng rãi hơn rất nhiều cuộc đời thực.

Chứng minh: Học sinh chọn và phân tích được một số tác phẩm để làm sáng tỏ vấn đề.

Định hướng phân tích: Chỉ ra và cảm nhận được những vẻ đẹp về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Thấy được tác động sâu sắc từ những vẻ đẹp ấy đi với chính mình (và với người đọc khác). Làm rõ tác phẩm ấy đã giúp mình sống chậm lại như thế nào, giúp mình có những suy tư , trăn trở gì về cuộc sống.

Bàn luận mở rộng: Câu hỏi đã gợi ra sứ mệnh lớn lao của văn chương trong bối cảnh sống hiện đại. Văn chương giúp con người hóa giải những áp lực tinh thần nặng nề, giúp con người thoát khỏi vòng xoáy tốc độ của nhịp sống hiện đại để sống sâu hơn, trân trọng những giá trị sống. Giúp con người sống chậm không phải là quyền năng duy nhất của văn chương.

Trên thực tế, nhiều tác phẩm văn chương đã thức tỉnh con người sống gấp gáp, sống hết mình để đón nhận đến tận cùng giá trị sống.

Câu hỏi cũng gợi mở những bài học ý nghĩa đối với người nghệ sĩ và người đọc: Đối với người nghệ sĩ: cần phải hiểu được chức năng của văn chương và sứ mệnh của người cầm bút trong thời đại "tốc độ", từ đó viết nên những trang văn có thể giúp con người lắng lại để sống sâu hơn.

Đối với người đọc: cần hiểu được những trăn trở, suy tư của nhà văn trong trang sách để hiểu mình, hiểu đời và trân trọng những giá trị sống đích thực.

Ly Hương