Đo huyết áp, dễ nhưng không đơn giản....

Anh đã đi khám hai nơi, một nơi chẩn đoán huyết áp thấp 90/60mmHg, nơi khác chẩn đoán tiền tăng huyết áp 130/90mmHg và hai đơn thuốc trái ngược nhau, một đơn nâng huyết áp, một đơn hạ huyết áp nên anh không dám uống. Hoang mang và thiếu tin tưởng, anh đi kiểm tra lại. Liệu các đồng nghiệp của tôi có đo huyết áp sai không? Phải đo lại đã chứ. Đo lại huyết áp tay phải 90/60mmHg, vậy là đúng rồi huyết áp thấp làm thiếu máu não gây nên triệu chứng chuếnh choáng khi thay đổi tư thế, có thể kê đơn cho về điều trị được rồi. Nhưng hãy khoan, có cái gì đó không ổn, hỏi lại anh nói nhiều tháng trước kiểm tra huyết áp đều bình thường tại sao bây giờ lại huyết áp thấp, nghe tim bình thường, tiếng tim đều và khỏe. Người này lại to cao, thân hình rắn chắc do thường xuyên tập thể thao, cớ gì lại huyết áp thấp. Cẩn thận, đo lại huyết áp tay trái xem, kết quả 130/90mmHg, kiểm tra lần nữa huyết áp cả hai tay vẫn như vậy một bên thấp một bên cao. Kỳ lạ chưa, như vậy các đồng nghiệp của tôi đều đúng, chỉ có điều thầy bói xem voi thôi, chỉ đo huyết áp một bên tay rồi kết luận.

Việc đo huyết áp cho bệnh nhân không đơn giản như ta tưởng.

Bây giờ theo bạn, cớ gì mà huyết áp hai tay lại chênh lệch như vậy? Cần làm gì tiếp theo? Thử xem tôi làm gì nhé! Trước hết, đo huyết áp khoeo chân hai bên đã, cả hai bên đều là 140/90mmHg. Như vậy huyết áp bên tay phải thấp là bất thường, cần phải kiểm tra hệ thống động mạch. Đặt ống nghe trên hố thượng đòn và dọc động mạch cảnh gốc hai bên. Đây rồi, hố thượng đòn bên phải có tiếng thổi tâm thu 3/6. Nghe dọc động mạch chủ bụng, động mạch thận và động mạch chậu gốc hai bên bình thường. Vậy vấn đề là động mạch cánh tay đầu bên phải bị hẹp làm lượng máu lên động mạch cảnh để tới não và lượng máu ra động mạch cánh tay phải bị giảm, gây ra triệu chứng thiểu năng tuần hoàn não. Hệ động mạch cảnh trong và huyết áp thấp ở cánh tay phải, tiếng thổi tâm thu xuất hiện ở vị trí hẹp. Với tuổi 50 và triệu chứng mới xuất hiện 1-2 tháng gần đây thì thường là do mảng vữa xơ động mạch. Siêu âm Doppler động mạch đã xác định điều đó, một mảng vữa xơ ở động mạch cánh tay đầu phải gần chỗ phân chia thành động mạch dưới đòn và động mạch cảnh gốc phải gây hẹp 70% đường kính động mạch. Được rồi, gửi bệnh nhân đi can thiệp mạch và đặt một stent vào đó là ổn. Thế đấy, đừng đơn giản khi đo huyết áp, chú ý một tí sẽ dẫn bạn tới thành công.

Nhân đây tôi cũng chia sẻ luôn một trường hợp khác. Cách đây hơn 25 năm (1992), trong một lần trực khoa, tôi được bàn giao theo dõi một bệnh nhân nữ 25 tuổi bị tăng huyết áp. Huyết áp thường xuyên 180/100mmHg, dùng phối hợp ba thuốc hạ áp mà huyết áp chỉ xuống được chút ít xung quanh 140-160mmHg trong 1-2 giờ lại tăng lên. Đây là tăng huyết áp kháng trị chăng? Ở một phụ nữ trẻ như vậy thì nguyên nhân gì, liệu có phải u tủy thượng thận không. Nhưng u tủy thượng thận thì huyết áp thường tăng từng cơn chứ không tăng liên tục như vậy, trong cơn nhịp tim nhanh, vã mồ hôi, sau cơn bệnh nhân mệt và đái nhiều, nhưng bệnh nhân này không như vậy. Đặt ống nghe, nghe dọc động mạch. Cái gì vậy? Hố thượng đòn trái và dưới đòn trái có tiếng thổi tâm thu khá rõ. Gọi sinh viên đo huyết áp hai khoeo chân đều 100/60mmHg. Thế đấy, huyết áp chi trên cao, chi dưới thấp, tiếng thổi tâm thu hố thượng đòn và dưới đòn trái, theo các bạn nguyên nhân của tăng huyết áp kháng trị ở bệnh nhân này là gì? Hẳn là các bạn nói ngay hẹp eo động mạch chủ, bây giờ thì dễ quá rồi còn gì. Hôm sau, siêu âm Doppler động mạch đã khẳng định điều đó. Bệnh nhân được chuyển sang khoa ngoại để phẫu thuật, vấn đề đã được giải quyết chỉ bằng những động tác đơn giản trong lâm sàng là đo huyết áp và nghe động mạch. Vào thời gian đó năm 1992, tôi cũng đâu có nhiều kinh nghiệm trong lâm sàng, chỉ là một bác sĩ chuyên khoa cấp I mới về công tác ở Khoa Tim-Thận-Khớp-Nội tiết được vài năm, cũng chẳng giỏi giang gì, nhưng lúc đó tôi mới đọc được trong một cuốn sách, người thầy là tác giả của cuốn sách khuyên rằng: “Khi đo huyết áp, cần phải đo ở cả hai tay và hai chân, nếu thấy bất thường đừng quên nghe dọc các động mạch lớn” thế là tôi áp dụng ngay. Mãi đến sau này học hết thạc sĩ, bác sĩ chuyên khoa cấp II nội chung rồi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành thận-tiết niệu rồi thành phó giáo sư thận-tiết niệu tôi vẫn không quên được trường hợp đó và bây giờ sau hơn 25 năm tôi lại áp dụng thành công.

PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm