Doanh nghiệp 'vẽ' hơn 100 loại phụ cấp, phúc lợi để giảm đóng bảo hiểm xã hội

Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam vừa cho ý kiến với đề xuất của 13 hiệp hội doanh nghiệp, ngành hàng kiến nghị giảm tỷ lệ đóng BHXH khi hoàn thiện dự thảo Luật BHXH sửa đổi.

Theo Luật BHXH hiện hành, tỷ lệ đóng BHXH bắt buộc bằng 25,5% tiền lương tháng tính đóng, trong đó người lao động đóng 8%, người sử dụng lao động đóng 17,5%. Từ đó, các hiệp hội doanh nghiệp kiến nghị giảm mức đóng BHXH cho người lao động xuống 5%, người sử dụng lao động đóng còn 15%.

Tỷ lệ đóng BHXH của Việt Nam cao nhưng mức hưởng cũng cao, trong khi tiền lương thực tính đóng thấp nên mức hưởng lương hưu lại thấp (Ảnh minh họa).

Trước kiến nghị trên, BHXH Việt Nam cho rằng, mức đóng BHXH đã được tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng, toàn diện trong các mối quan hệ đóng – hưởng, giá trị tuyệt đối, độ bao phủ BHXH, sự chia sẻ. Tỷ lệ đóng BHXH được điều chỉnh tăng gần nhất khi sửa đổi Luật BHXH năm 2027, từ đó tới nay đều không xem xét về nội dung này khi sửa luật, để đảm bảo tính ổn định, bền vững.

Tỷ lệ đóng BHXH ở Việt Nam tương đương một số nước như Singapore, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaysia… nhưng tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa ở Việt Nam cao nhất khu vực, thậm chí cao nhất trên thế giới.

Số liệu của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cho thấy, tỷ lệ đóng BHXH ở Việt Nam tương đương một số nước trong khu vực, như: Trung Quốc (gần 33% tiền lương tháng), Nhật Bản (gần 30%), Malaysia (26,7%), Bồ Đào Nha (gần 35%), Đức (gần 40%), Brazil (29%), Argentina (27%)…

Về mức hưởng lương hưu tại Việt Nam tối đa bằng 75% tiền lương tính đóng (nữ đóng 30 năm, nam đóng 35 năm). Bình quân mỗi năm đóng được hưởng 2,5% tiền lương đóng đối với nữ và 2,14% đối với nam. Trong khi các nước như Trung Quốc và Hàn Quốc tỷ lệ này chỉ là 1%; bình quân của thế giới cũng chỉ khoảng 1,7%.

ILO cũng đánh giá, tỷ lệ đóng BHXH của Việt Nam đang tương đương mức đóng của các nước có hệ thống BHXH được thiết kế tương tự Việt Nam (có các chế độ tương tự, không tính bảo hiểm y tế). Một số nước có mức đóng BHXH thấp hơn nhưng các chế độ cũng ít hơn rất nhiều, một số rủi ro với người lao động doanh nghiệp sẽ phải chi trả khi xảy ra. Cụ thể trường hợp của Malaysia, mức đóng BHXH tương đương 26,7% lương tháng, thấp hơn Việt Nam, nhưng khi người lao động ốm đau, sinh con, người sử dụng lao động sẽ phải trực tiếp chi trả, quỹ BHXH không chi trả; tương tự với một số nước không có chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. ILO cho rằng, cần hết sức cẩn trọng khi so sánh mức đóng.

Theo BHXH Việt Nam, các hiệp hội doanh nghiệp đang so sánh mức đóng BHXH với các nước có mô hình đóng – hưởng BHXH không tương đồng với Việt Nam. Với Việt Nam, tỷ lệ đóng BHXH cao nhưng hưởng cũng cao. Tuy nhiên, lương hưu thực tế của người lao động lại thấp, do tiền lương tính đóng thấp.

Năm 2022, tiền lương làm căn cứ tính đóng BHXH của người lao động chỉ bình quân 5,7 triệu đồng/tháng, nên thực tế lương hưu bình quân cũng chỉ 5,4 triệu đồng/người/tháng.

Hiện, tiền lương tính đóng BHXH gồm lương và các khoản bổ sung chi trả hằng tháng như lương, nhưng chưa phải toàn bộ thu nhập tháng của người lao động. Do đó, BHXH Việt Nam cho rằng, nhiều doanh nghiệp thực thi không đầy đủ, tách thu nhập của người lao động thành nhiều khoản phụ cấp, trợ cấp để không phải tính đóng BHXH.

“Nhiều doanh nghiệp tồn tại 3 loại thu nhập, gồm thu nhập làm căn cứ đóng BHXH, thu nhập để quyết toán và thu nhập thực tế. Có doanh nghiệp chia ra hơn 100 loại phụ cấp lẫn phúc lợi khiến cơ quan BHXH không đủ cơ sở pháp lý để yêu cầu doanh nghiệp tính đóng BHXH với các loại phụ cấp này”, BHXH Việt Nam cho biết.

Dự thảo Luật BHXH sửa đổi đang xây dựng theo hướng giảm năm đóng BHXH tối thiểu để có lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm, nhưng không đề xuất điều chỉnh mức đóng – hưởng để bù đắp giảm số năm đóng của các trường hợp này (đóng ít nhưng có thể hưởng dài, mức hưởng thấp). BHXH Việt Nam nêu quan điểm, việc doanh nghiệp đề xuất giảm tỷ lệ đóng BHXH đồng nghĩa sẽ giảm mức hưởng của người lao động vốn đã thấp do giảm số năm đóng, nên không phù hợp với điều kiện, bối cảnh thực tiễn của Việt Nam.

“Từ những so sánh trên cho thấy, rất khó để đánh giá mức đóng BHXH của Việt Nam là cao hay thấp so với các quốc gia khác. Việc đánh giá tỷ lệ đóng BHXH cần được xem xét gắn với mô hình BHXH tại mỗi nước, mối quan hệ đóng – hưởng; các yếu tố kinh tế vĩ mô như sự phát triển kinh tế, GDP bình quân đầu người, cơ cấu kinh tế, sự phát triển của thị trường lao động, chi phí lao động…”, BHXH Việt Nam góp ý.

Lê Hữu Việt