Độc đáo phiên chợ chỉ họp vào mồng 1 Tết Nguyên đán

Bài chòi - món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân Bình Định.

Phiên chợ chỉ họp mồng 1 Tết

Chợ Gò họp trên một gò đất dưới chân núi Trường Úc, cạnh bờ sông Hà Thanh đổ ra đầm Thị Nại. Nói là chợ Gò nhưng thật ra chỉ là bãi đất trống rộng, không một gian hàng, túp lều, các ngày trong năm cũng không nhóm chợ, mà chỉ họp một phiên duy nhất vào ngày mồng 1 Tết Âm lịch. Tương truyền, chợ Gò có nguồn gốc từ thời anh em nhà Tây Sơn dựng cờ khởi nghĩa. Đây là chỗ tập trận của quân đội áo vải. Bộ binh đóng đồn trên núi Trường Úc, thủy quân từ đầm Thị Nại vào. Quân từ nhiều nơi hội tụ về nên để thỏa nỗi nhớ xa quê dịp Tết, các tướng nhà Tây Sơn tổ chức cuộc vui ngay trên bãi thao trường vào mùng 1 Tết.

Ông Hồ Văn Vạn - Trưởng thôn Phong Thạnh, cho biết: “Tôi nghe các cụ truyền miệng với nhau, hồi ấy nhà Tây Sơn tổ chức vui chơi cho binh lính đến khi mặt trời lặn. Lúc ấy, người thân của họ ra về, còn binh lính thì bắt đầu canh phòng nghiêm ngặt khi đêm về. Vì vậy hàng năm, các gia đình binh lính theo lệ về đây, người dân địa phương mang các đồ cây nhà lá vườn bày bán, lâu dần thì thành lệ. Khi quân Tây Sơn tan rã, nơi đây trở thành lễ hội chợ Gò hàng năm”.

Theo ông Vạn, đến thời Pháp thuộc, vì phải hạn chế tụ họp đông người nên có thời gian chợ phải họp vào buổi tối. Có năm trời mưa lớn, ngập lụt nhưng người dân vẫn xắn quần lội nước để đến chợ. Người dân đem hàng đến, không có chỗ cao để ngồi, họ bưng bê đứng bán. Kẻ bán người mua vẫn tấp nập dù phía dưới chân là nước mênh mông. “Phiên chợ Gò đã tồn tại suốt mấy trăm năm nhờ ý thức gìn giữ nét mộc mạc của một phiên chợ quê truyền thống như thế của người dân. Điều này xuất phát không chỉ từ sự tôn kính của người dân đối với các tướng lĩnh nhà Tây Sơn đã có công tổ chức lễ hội chợ Gò ban đầu, mà còn ở những ý nghĩa tốt đẹp, đem đến những niềm vui, cầu mong sự may mắn từ phiên chợ này trong năm mới”, ông Vạn cho biết.

Mua bán ở chợ Gò.

“Mua” lộc, cầu duyên

Khác với những phiên chợ họp thường ngày, chợ Gò giống như một lễ hội vui xuân. Khi tiếng pháo giao thừa vừa dứt, người dân vùng phụ cận mang đến đây những sản vật địa phương của mình như gánh rau, các loại trái cây, thực phẩm, nhưng nhiều nhất vẫn là cau trầu. Ai đến trước bày bán hàng trước, ai đến sau thì nối đuôi nhau bày hàng, cứ thế chủ các gian hàng xếp trật tự mà không lời qua tiếng lại tranh giành như các phiên chợ thường nhật. Họ đem đến bán để lấy lộc đầu năm. Người mua không phải vì thiếu thức ăn, mà là muốn “mua” cái lộc đầu năm.

Bà Trương Thị Hoàng (56 tuổi, ở thôn Phong Thạnh), cho biết: “Chợ Gò tuy một năm nhóm có một ngày, nhưng hơn 30 năm qua, mỗi dịp Tết đến là tôi đều chọn trong vườn nhà mình những buồng cau, lá trầu đẹp nhất rồi gánh ra chợ Gò bán lấy lộc đầu năm. Theo tục lệ, khách hàng mua 12 lá trầu để tượng trưng 12 tháng trong năm, hai trái cau chín đỏ, một ít vôi Trường Úc và một chùm trái sung với ý nói lên sự sung túc giàu sang của mọi gia đình làm ăn trong năm mới”.

Người ta vẫn nói “miếng trầu là đầu câu chuyện” nên hầu như ai đến chợ chí ít cũng mang về gói trầu cau lấy may. Người mua về đặt lên bàn thờ tổ tiên, nhiều người mua trầu về bói cầu may, nhiều người lại mang trầu cau lên viếng những ngôi mộ trên núi Trường Úc. “Dù chẳng nhiều nhặn gì, mỗi gói cau, trầu chỉ vài ngàn đồng nhưng thiếu là xem như năm ấy không có lộc đầu năm”, bà Hạnh chia sẻ.

Muối cũng là mặt hàng đắt khách, bởi “đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”. Điều đặc biệt, phiên chợ tuyệt nhiên không ai có sự mặc cả về giá, không cò kè bớt một thêm hai. Tất cả là để họ trao cho nhau chút lộc đầu xuân, chúc phúc cho mọi người, mọi nhà một năm mới an khang thịnh vương. “Hàng chục năm qua, tôi đều dẫn con đi chợ Gò để biết truyền thống quê mình, rồi mua ủng hộ một số người dân trong thôn đến đây bán muối. Còn khi mua trầu cau, tôi và nhiều người khác thường chỉ chọn của những người bán càng cao niên càng tốt, bởi như vậy mình được hưởng lộc từ sự sống thọ và cái nết chịu thương chịu khó của các cụ”, chị Phan Mỹ Tiên (40 tuổi, ở thôn Trung Tín 1, thị trấn Tuy Phước) nói với chúng tôi.

Có một điều thú vị ở chợ Gò, đó là nhiều đôi trai gái ở tuổi đôi mươi, họ khoác tay nhau cùng mua vài quả cau, lá trầu và chút vôi để cho duyên thắm tình nồng lứa đôi. Nhiều cặp trai gái đã nên vợ thành chồng từ phiên chợ Gò. “Thời trẻ, tôi và ông nhà nên vợ nên chồng nhờ đi cầu duyên ở chợ Gò. Với tôi, ở đây ai không đi được chợ Gò xem như chưa ăn Tết. Trước còn khỏe tôi vẫn mang trầu cau ra chợ bán, nay già yếu rồi mỗi khi đến phiên chợ Gò lại nhờ con cháu dẫn ra mua ít cau, trầu xem như lộc may mắn trong năm. Con cháu trong nhà trong Nam ngoài Bắc cứ đúng 30 Tết tụ họp đông đủ, sáng mồng 1 Tết kéo nhau ra chợ Gò vui xuân”, cụ Nguyễn Thị Đào (83 tuổi, ở thôn Phong Thạnh) vui vẻ cho biết.

Người dân đến chợ Gò không chỉ để mua sắm lấy lộc đầu năm, mà họ còn đến để “thưởng thức” các trò chơi vui xuân mang màu sắc dân gian quy tụ nhiều “tài tử văn nhân” khắp vùng về đây thi thố. Hát bội, hát bài chòi, đi cà kheo, múa võ, đánh cờ người… là những tiết mục được trình diễn trong chợ. Và, trong khi hầu hết các chợ Tết quê nơi khác nay đã vắng bóng hình ảnh ông đồ già viết, bán câu đối trên giấy đỏ thắm thì ở chợ Gò tục viết, bán câu đối Tết vẫn còn nguyên vẹn. Những chiếc chiếu hoa được trải ra lối cổng chợ cùng các cụ già râu tóc bạc phơ quần thâm, khăn xếp, thảo những nét chữ kỳ tài diệu bút trên giấy đỏ. Người xem, người mua đều trầm trồ khen ngợi vẻ đẹp của nét chữ, ý hay thâm thúy của câu đối.

Dù chỉ nhóm họp một ngày trong năm nhưng với sự đa dạng và mang đậm nét văn hóa cổ truyền dân tộc, chợ Gò đã qua mặt hàng ngàn các chợ khác trong nước để lọt vào top “100 phiên chợ độc đáo nhất Việt Nam” được Trung tâm Sách Kỷ lục Việt Nam xếp hạng.

Ông Nguyễn Đình Thuận - Chủ tịch UBND huyện Tuy Phước, cho biết: “Có thể khẳng định chợ Gò là hội chợ xuân lớn nhất tỉnh Bình Định. Hàng trăm năm nay, chợ Gò luôn được duy trì như một nét văn hóa cộng đồng của nhân dân địa phương. Với ý nghĩa đó, địa phương đang tiếp tục tìm kiếm, thu thập những chứng cứ lịch sử, đồng thời có đơn gửi lên các cơ quan cấp trên xem xét công nhận chợ Gò là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”.

Phố Nhơn