Độc đáo phiên chợ chỉ họp vào mùng 1 Tết Nguyên đán

Có từ thời Tây Sơn - Nguyễn Huệ

Chợ Gò họp trên một gò đất dưới chân núi Trường Úc, cạnh bờ sông Hà Thanh đổ ra đầm Thị Nại. Nói là chợ nhưng thật ra chỉ là bãi đất trống rộng, không một gian hàng hay túp lều. Các ngày trong năm cũng không nhóm chợ mà chỉ họp một phiên duy nhất vào mùng 1 Tết Nguyên đán.

Người dân nô nức đi chợ Gò mùng 1 Tết Nguyên đán Mậu Tuất. Ảnh: TL.

Phiên chợ đặc biệt này có từ thời anh em nhà Tây Sơn. Ngày đó, người anh hùng áo vải cờ đào Nguyễn Huệ chọn nơi đây để tập trung lực lượng đánh quân chúa Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long). Tại khu vực này, Nguyễn Huệ giao cho hai phó tướng là Trần Quang Diệu và Võ Văn Dũng chỉ huy binh sĩ đóng quân phòng thủ ở cửa biển Thị Nại để đề phòng quân chúa Nguyễn đánh úp bất ngờ.

Một góc chợ Gò. Ảnh: TL.

Trong thời gian này, ngày ngày nghe quân lính tâm sự nỗi xa nhà, rồi chứng kiến cảnh người vợ trẻ ôm con chờ chồng, những bà mẹ ở tuổi xế chiều ngóng chờ con gần tại lính, vua Quang Trung - Nguyễn Huệ hiểu được nỗi buồn của họ. Nhân dịp Tết năm đó, ông cho mở lễ hội vui xuân để quân sĩ gặp mặt người thân và khích lệ tinh thần. Nghe tin, người dân trong vùng nô nức kéo đến tham dự. Họ đem những sản phẩm từ tay mình làm ra đến cho nghĩa quân.

Để tưởng nhớ công lao của nhà Tây Sơn cùng với ý nghĩa của lễ hội dân gian được đích thân vua Quang Trung khai mạc, cứ đến mùng 1 Tết Nguyên đán hàng năm, người dân nơi đây tổ chức buổi nhóm phiên chợ đặc biệt này.

Một thiếu nữ bán muối ở chợ Gò. Ảnh: TL.

Mua lộc, cầu duyên

Khác với những phiên chợ họp thường ngày, chợ Gò giống như một lễ hội vui xuân. Tờ mờ sáng, người dân trong vùng và vùng phụ cận mang đến đây những sản vật của địa phương để bày bán. Ai đến trước bày bán hàng trước, ai đến sau thì nối đuôi nhau bày hàng, cứ thế họ xếp trật tự mà không lời qua tiếng lại tranh giành. Họ đem đến bán để lấy lộc đầu năm. Người mua không phải vì thiếu thức ăn mà là muốn mua cái lộc.

Quang cảnh chợ Gò. Ảnh: TL.

Phiên chợ tuyệt nhiên không ai có sự mặc cả về giá, không cò kè bớt một thêm hai. Tất cả là để trao cho nhau chút lộc đầu xuân, chúc phúc cho mọi người, mọi nhà một năm mới an khang thịnh vượng.

Người ta vẫn nói “miếng trầu là đầu câu chuyện” nên hầu như ai đến chợ Gò chí ít cũng mua trầu cau lấy may. Theo tục lệ, người dân mua 12 lá trầu để tượng trưng 12 tháng trong năm, 2 trái cau chín đỏ, một ít vôi Trường Úc và một chùm trái sung với ý mong muốn sự sung túc giàu sang của gia đình trong năm mới. Có người mua trầu cau về đặt lên bàn thờ tiên tổ, có người mua về bói cầu may, người lại mang lên viếng những ngôi mộ trên núi Trường Úc.

Nhộn nhịp mua bán. Ảnh: TL.

Có một điều thú vị ở chợ Gò, đó là nhiều đôi trai gái ở tuổi đôi mươi, họ khoác tay nhau cùng mua vài quả cau, lá trầu và chút vôi để cho duyên thắm tình nồng lứa đôi. Và, hàng trăm năm qua, chợ Gò này đã tác hợp không biết bao nhiêu cặp đôi trẻ nên duyên vợ chồng và còn lưu truyền trong câu ca dao với lời thề non hẹn nước: “Bao giờ Trường Úc hết vôi/ Thì anh hết đứng hết ngồi cùng em”.

Ở chợ Gò, mua bán nhiều nhất vẫn là trầu cau. Ảnh: TL.

Nam nữ thanh niên mua trầu cau. Ảnh: TL.

Ngoài bán trầu cau và vôi, người dân còn bán những đặc sản khác và toàn là các sản phẩm chính tay bà con miền quê tự trồng, tự làm như rau, các loại trái cây... Những đặc sản “chính hiệu” địa phương như: nem Chợ Huyện, rượu nếp và rượu gạo Trường Úc thì không thể thiếu. Dù đi xa hay đi ngược về xuôi, người dân bản xứ vẫn thuộc làu hai câu ca dao: “Rượu ngon Trường Úc mê ly/ Gặp nem Chợ Huyện bỏ đi không đành”.

Người dân đến chợ Gò không chỉ để mua lộc đầu năm mà còn đến thưởng thức các trò chơi vui xuân mang màu sắc dân gian quy tụ nhiều “tài tử văn nhân” khắp vùng về đây thi thố. Hát bội, hô bài chòi, đi cà kheo, đánh cờ người, đi quyền, múa võ… là những tiết mục được trình diễn ở chợ Gò.

Ở chợ Gò, không thể thiếu đánh cờ người. Ảnh: TL.

Bài chòi - món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân Bình Định. Ảnh: TL.

Dâng rượu mời chòi thắng cuộc trong hội bài chòi. Ảnh: TL.

Ông Trần Hữu Tường - Phó Chủ tịch UBND huyện Tuy Phước, cho biết: “Chợ Gò đã trở thành một lễ hội truyền thống, một di sản văn hóa tinh thần quý báu của huyện Tuy Phước mà bao đời nay người dân luôn gìn giữ, kế thừa và phát huy. Dù chỉ nhóm họp một ngày trong năm nhưng với sự sầm uất đa dạng và mang đậm nét văn hóa cổ truyền dân tộc, chợ Gò đã qua mặt hàng ngàn các chợ khác trong nước để lọt vào top “100 phiên chợ độc đáo nhất Việt Nam” được Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam xếp hạng”.