Đồng bằng sông Cửu Long đối mặt với hạn hán và xâm nhập mặn gay gắt

Hạn, mặn ảnh xảy ra sớm…

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, ngay từ giữa năm 2019, mực nước thượng lưu sông Mê Kông ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm từ 2,5m đến 5,0m, ở trung và hạ lưu thấp hơn từ 2,5m đến 3,5m. Tổng lượng dòng chảy từ thượng nguồn sông Mê Kông về Đồng bằng sông Cửu Long tại trạm Kratie (Campuchia) thấp hơn trung bình nhiều năm cùng kỳ 48%, tương đương năm 2010, đây là năm thiếu hụt kỷ lục.

Theo nhận định của các chuyên gia khí tượng thủy văn, năm nay hiện tượng El Nino trở lại khu vực, lượng nước mưa khá thấp. Tiếp đó là chuỗi các đập thủy điện ở thượng nguồn đều đồng loạt tích nước vào hồ chứa, lượng nước xả về hạ lưu rất ít. Nếu các tỉnh đầu nguồn khu vực Đồng bằng sông Cửu Long tiếp tục chạy theo làm lúa vụ 3 (vụ thu đông) sẽ làm các vùng ven biển khan hiếm nước hơn.Theo đó, nước mặn sẽ theo thủy triều lấn sâu hơn vào đất liền và có nhiều nguy cơ nhiễm mặn cả những vùng nước ngọt trước đây như TP. Cần Thơ, tỉnh Vĩnh Long và sẽ mở rộng ra các tỉnh còn lại.

Tình trạng nguồn nước bị nhiễm mặn, ô nhiễm nước mặt sẽ tăng nhu cầu khai thác nước ngầm làm tình trạng lún sụt đồng bằng thêm nặng nề.Theo Ðài Khí tượng - Thủy văn Tiền Giang, tình hình xâm nhập mặn trong mùa khô năm nay ở khu vực Tiền Giang xuất hiện xấp xỉ trung bình nhiều năm nhưng sớm hơn và xâm nhập sâu hơn năm 2018. Ðộ mặn lớn nhất mùa khô năm 2019 - 2020 có khả năng xuất hiện vào nửa cuối tháng 3/2020.Tại tỉnh Bến Tre, cuối năm 2019, nước mặn đã lấn sâu từ các cửa sông vào đất liền. Cụ thể, độ mặn 4‰ xâm nhập sâu nhất đến xã Thành Thới A (huyện Mỏ Cày Nam) trên sông Cổ Chiên, cách cửa sông khoảng 40 km; độ mặn 1‰ đã xâm nhập sâu nhất đến xã Mỹ Thành (TP. Bến Tre) trên sông Hàm Luông, cách cửa sông khoảng 56 km.

Trước tình hình nêu trên, Ủy ban Nhân dân tỉnh Bến Tre đã có công văn chỉ đạo các đơn vị, địa phương khẩn trương thực hiện nhiều biện pháp phòng, chống, ứng phó xâm nhập mặn như đắp đập ngăn mặn cục bộ, kiên quyết không để người dân sản xuất ở những vùng thiếu nước, theo dõi chặt chẽ diễn biến xâm nhập mặn để có giải pháp xử lý kịp thời...

Do trời nắng hạn liên tục làm cho mực nước trong các sông, rạch vùng ngọt hóa của tỉnh Cà Mau xuống rất thấp. Nguy cơ thiếu nước tưới, xâm nhập mặn ảnh hưởng năng suất vụ lúa đông xuân là rất lớn. Hiện, tỉnh Cà Mau có khoảng 36.000ha đất chuyên canh lúa. Trong đó, tập trung phần lớn tại vùng ngọt hóa của huyện Trần Văn Thời. Việc xuống giống vụ mùa đông xuân năm nay rất thuận lợi nhưng do mùa mưa kết thúc sớm nên bà con đang đối diện nguy cơ thiếu nước.

Mực nước trên các sông, rạch trong vùng ngọt hóa của tỉnh Cà Mau đang rút nhanh, so với cùng kỳ năm 2018 đã xuống thấp hơn khoảng 0,5m. Nhất là vùng ngọt hóa của huyện Trần Văn Thời nằm giáp biển nên tình hình mặn xâm nhập được dự báo diễn biến phức tạp. Dự báo cao điểm vào tháng 1/2020 có những nơi xâm nhập mặn có thể vào tới 100km. Do đó các tỉnh, thành phố khu vực này cần sớm có biện pháp chủ động phòng chống hạn hán ở Đồng bằng sông Cửu Long đang có nguy cơ gay gắt, thậm chí ở mức khốc liệt.

Chính vì vậy, các địa phương trong khu vực đang tích cực bố trí cơ cấu mùa vụ hợp lý, nhằm hạn chế ảnh hưởng của xâm nhập mặn. Đặc biệt, ưu tiên sử dụng các giống lúa thơm, chất lượng cao, ngắn ngày, nhóm giống chịu mặn, để thuận tiện cho việc cung cấp nước tưới, bảo đảm sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả...

Giải pháp cấp bách

Có thể thấy, ngành nông nghiệp khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đang khẩn trương đẩy mạnh thay đổi cơ cấu sản xuất, ổn định đời sống người dân vùng bị ảnh hưởng. Trong cơ cấu nông nghiệp trước đây là lúa - thủy sản - cây ăn quả, thì theo định hướng hiện nay là thủy sản - cây ăn quả - lúa.Tổng cục Khí tượng Thủy văn đang nghiên cứu bổ sung thêm mạng lưới trạm quan trắc dòng chảy và quan trắc mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long, nhất là ưu tiên lắp đặt các thiết bị tự động để có số liệu quan trắc kịp thời, đầy đủ. Tập trung phân vùng rủi ro thiên tai, lập bản đồ cảnh báo hạn hán, xâm nhập mặn; thực hiện nội dung xây dựng hệ thống giám sát nguồn nước dự báo, cảnh báo hạn hán và xâm nhập mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đồng thời nghiên cứu, áp dụng các thành tựu khoa học vào công tác dự báo, cảnh báo hạn hán, xâm nhập mặn; tăng cường nghiên cứu những vấn đề quy mô lớn, quy mô toàn cầu có liên quan và ảnh hưởng trực tiếp đến diễn biến thời tiết và khí hậu Việt Nam.Việc trữ nước trong mùa mưa lũ để dùng trong mùa cạn cũng được các địa phương quan tâm. Đó là đẩy mạnh việc trữ nước ở quy mô lớn để dùng cho sản xuất toàn đồng bằng; quy mô trung bình như ở các kênh rạch và khu vực trũng tự nhiên để dùng cho mục đích địa phương và quy mô hộ gia đình.

Thời gian qua, các địa phương khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đã đầu tư nhiều công trình thủy lợi chứa nước ngọt. Trong đó, các tỉnh bị ảnh hưởng nặng của xâm nhập mặn và hạn hán như Tiền Giang, Long An, Bến Tre… đã đầu tư kinh phí xây dựng các hồ, đập chứa nước ngọt, phục vụ cho mùa khô, bước dầu mang lại hiệu quả cao cho sản xuất cũng như đời sống sinh hoạt của người dân.Bên cạnh việc thực hiện đồng bộ giải pháp nêu trên, các địa phương cũng đã tích cực đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền tới người dân; vận động nhân dân phối hợp với các đơn vị quản lý, khai thác công trình tranh thủ lấy, trữ nước và sử dụng nước hiệu quả, tiết kiệm. Cùng với đó là thường xuyên báo cáo và cung cấp thông tin độ mặn, ảnh hưởng của xâm nhập mặn đến sản xuất, dân sinh về Tổng cục Thủy lợi và Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam; tham khảo thông tin dự báo xâm nhập mặn, nguồn nước do Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cung cấp hàng tuần phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành cấp nước.

Ngay từ đầu năm, ngành nông nghiệp huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre đã tham mưu cho Ủy ban Nhân dân Huyện này có giải pháp ứng phó hạn hán, xâm nhập mặn. Lãnh đạo Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Giồng Trôm cho biết, nhờ chủ động trong việc đóng cống, điều tiết nước ngọt cho nên đến thời điểm này vẫn bảo đảm đủ cung cấp cho việc sản xuất, sinh hoạt của người dân. Tất cả diện tích dừa, cây ăn trái, hoa màu, lúa... đều an toàn.Ngoài việc thông tin thường xuyên, ngành nông nghiệp địa phương đã hướng dẫn người dân kỹ thuật canh tác như: ủ gốc, bón phân thích hợp, trữ nước trong mương vườn để bảo đảm cây trồng phát triển tốt.

Ông Võ Kim Thuần, Chi Cục trưởng Phát triển nông thôn và Thủy lợi tỉnh Long An cho biết, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh này đã phối hợp các địa phương tuyên truyền, phổ biến thông tin đến người dân nâng cao ý thức về tình hình hạn hán, xâm nhập mặn; khuyến cáo người dân thực hiện đúng lịch thời vụ đã ban hành và sử dụng nguồn nước tưới tiết kiệm, hợp lý. Ðồng thời đẩy nhanh tiến độ duy tu, sửa chữa và nạo vét các công trình thủy lợi cấp thiết để trữ nước; tổ chức trục vớt, diệt lục bình trên tuyến sông, kênh, rạch để khơi thông dòng chảy, phục vụ tốt cho sản xuất.

Ông Huỳnh Ngọc Vân, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Sóc Trăng cho biết, trước những dự báo về tình trạng xâm nhập mặn sẽ có tác động đến sản xuất của người dân, tỉnh Sóc Trăng đã triển khai nhiều biện pháp nhằm phòng chống hạn hán, xâm nhập mặn mùa khô 2019 - 2020 với việc vận hành hệ thống cống, tích trữ nước ngọt, ngăn mặn; quản lý chặt chẽ nguồn nước, chống rò rỉ, thất thoát nguồn nước ngọt.Tình hình hạn hán, xâm nhập mặn tại tỉnh Cà Mau không chỉ ảnh hưởng đến người trồng lúa mà nhiều mô hình khác nằm trong vùng ngọt hóa như trồng hoa màu, cây ăn trái, chăn nuôi gia súc, gia cầm… cũng được cảnh báo đối mặt khó khăn.

Trước tình hình trên, Ủy ban Nhân dân tỉnh Cà Mau đã ban hành kế hoạch phòng chống, trong đó nêu rõ, cơ quan chức năng triển khai các giải pháp hạn chế tình trạng nước mặn rò rỉ vào vùng ngọt, ngoài ra, phải thường xuyên theo dõi độ mặn để có khuyến cáo và xử lý kịp thời. Về phía người dân, cần chủ động phòng chống, có giải pháp sử dụng tiết kiệm nguồn nước tưới, nhằm giảm bớt thiệt hại do hạn mặn gây ra../..

K.V