'Động đất' ở bang Hesse và dư chấn với nền chính trị Đức

Các hãng thông tấn, báo chí, mạng xã hội của Đức đồng loạt đưa tin nóng từ cuộc họp báo Chính phủ và tuyên bố của bà Angela Merkel sẽ không ra ứng cử chức vụ Chủ tịch đảng Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo (CDU) vào đại hội tháng 12 tới tại thành phố Hamburg.

Vậy là nền chính trị Đức đang đứng trước ngưỡng cửa chia tay "thời đại Merkel" và tương lai của Chính phủ Đại liên minh CDU/CSU và đảng Dân chủ Xã hội Đức SPD, còn gọi là "Merkel 4.0".

Bà Angela Merkel tuyên bố sẽ rời chính trường Đức sau khi mãn nhiệm Thủ tướng năm 2021. (Nguồn: Getty)

Những đợt "sóng thần" chính trị trong lòng xã hội Đức

Những người am hiểu chính trường Đức thường hay đặt câu hỏi, vì sao một đất nước kinh tế liên tục tăng trưởng dương, lương và thu nhập của người lao động tăng trong khi tỷ lệ thất nghiệp giảm; là đầu tầu kinh tế, chính trị không chỉ trong Liên minh châu Âu (EU) mà cả ở châu Âu và trên thế giới, nhưng sự tín nhiệm của người dân vào Chính phủ và người đứng đầu Chính phủ lại ngày càng giảm sút nghiêm trọng? Trong thế giới bất an như hiện nay với xu thế cực hữu gia tăng, chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch ngày càng thắng thế với tranh chấp thương mại mang tính toàn cầu đang nhãn tiền ở khắp nơi trên thế giới, và khi "Brexit cứng“ đang đến rất gần, lại xảy ra câu chuyện này ở Đức, khiến "người phụ nữ quyền lực nhất thế giới“ một thời Angela Merkel phải ngậm ngùi nói lời chia tay.

Thực ra câu chuyện bắt đầu từ tháng 9 năm ngoái khi đảng CDU của bà cùng "đảng chị em" CSU và đảng SPD trong "Đại liên minh" bị cử tri cho một bài học bằng sự thất cử ở rất nhiều bang trong cuộc bầu cử Liên bang. Với tỷ lệ quá bán mong manh, bà Merkel nỗ lực tìm mọi cách để có thể lập chính phủ liên minh nhiệm kỳ mới 2017-2021. Rồi bà cũng thất bại khi muốn có liên minh với đảng Xanh và Đảng Dân chủ Tự do FDP trong việc lập chính phủ "Jamaica". Khi FDP "rút ván giữa đường", bà lại quay lại phương án cũ, an toàn hơn, đó là duy trì chính phủ đại liên minh. Tổng thống Steinmaier khi đó không muốn hủy bỏ kết quả bỏ phiếu và tổ chức bầu cử mới nên đã yêu cầu các đảng phải ngồi với nhau tìm mọi cách để lập được chính phủ, không cho phép nước lớn nhất trong EU nửa năm trời không có chính phủ ổn định.

Hơn nửa năm sau bầu cử chính phủ, "Merkel 4.0" mới được thành lập. Nhưng ngôi sao chiếu mệnh cho chính phủ mới đã không tỏa sáng khiến cho nội bộ chính phủ cứ lủng củng từ đầu cho tới gần đây. Mở đầu cho những cuộc cãi cọ mà dư luận cho là vô tận là giữa CDU và Chủ tịch CSU, Bộ trưởng Nội vụ Liên bang Horst Seehofer về cái gọi là "lộ trình" giải quyết vấn đề người tỵ nạn. Ông Seehofer từng bất tuân ý kiến của Thủ tướng, công khai bày tỏ bất đồng và thái độ bất hợp tác với Chủ tịch đảng chị em và là Thủ tướng của mình. Lúc đó dư luận đã kêu gọi bà Merkel dùng quyền Thủ tướng để phế truất chức bộ trưởng của ông này, tuy nhiên bà Merkel đã im lặng.

Thủ tướng Angela Merkel và Chủ tịch CSU Horst Seehofer. (Nguồn: AP)

Những cuộc tranh cãi triền miên giữa các đảng trong Liên minh cầm quyền khiến dư luận người dân bức xúc, cho là các đảng chính trị chỉ nghĩ đến quyền lợi của họ mà không quan tâm đến lo lắng, trăn trở của người dân. Không chỉ người dân mà trong nội bộ SPD cũng nhiều tiếng nói phản đối và đề nghị rút ra khỏi liên minh với CDU/CSU. Trong khi đó, lực lượng thiên hữu và cực hữu trong Đảng Giải pháp cho nước Đức (AfD) liên tục thắng cử trong các cuộc bầu cử cấp bang và có mặt ở tất cả nghị viện 16 bang. Ở Quốc hội Liên bang và một số nghị viện bang, thậm chí họ còn đứng đầu phe đối lập hay có tỷ lệ phiếu ngang bằng với SPD.

Còn đối với người dân Đức thì dù kinh tế có phát triển, thu nhập bình quân đầu người về lý thuyết có tăng, nhưng mức sống không vì thế mà được cải thiện nhiều, thậm chí còn thụt lùi. Người dân quan tâm đến vấn đề như lương hưu và vấn đề bần cùng hóa của người về hưu, khi 8,6 triệu người về hưu chỉ nhận được khoản tiền dưới 800-900 Euro/tháng, không đủ trả tiền nhà và sống ở mức tối thiểu. Tỷ lệ nghèo khổ của người về hưu năm 2006 là 10,3% thì nay là 15,6% (tăng 51%). Tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng hộ lý, điều dưỡng viên tại các bệnh viện, nhà dưỡng lão đã đến mức báo động khiến chính phủ đang phải tính đến những giải pháp căn cơ và lâu dài hơn. Xã hội mất an ninh, an toàn. Hệ quả nặng nề từ cuộc khủng hoảng người tỵ nạn những năm 2015, 2016 đã để lại không ít dấu vết trong lòng xã hội. Đảng thiên hữu AfD đã đổ thêm dầu vảo lửa tại các cuộc mít tinh, tuần hành lớn của các thế lực cực đoan ở Dresden, Chemnitz. Bên cạnh những khẩu hiệu miệt thị người nước ngoài, người tỵ nạn, khẩu hiệu mà họ giương lên tại những cuộc này là "Merkel biến đi" ("Merkel muss weg").

Những giọt nước tràn ly

Bayern và Hesse nằm ở phía Tây, Tây - Nam Đức, là hai trong những bang mạnh nhất về kinh tế thuộc phía Tây Đức và nhiều năm liên tục độc quyền lãnh đạo của CSU (Bayern) hay lãnh địa của CDU như ở Hesse. Trong đợt bầu cử ở bang Bayern (14/10) và Hesse (28/10), hai đảng CSU và CDU thất bại nặng nề, mất trên dưới 10% số phiếu so với kỳ bầu cử trước; các đảng Xanh và đặc biệt AfD thắng cử ở hầu hết các điểm bầu cử. Dù vẫn đạt số phiếu cao nhất để có quyền đàm phán liên minh lập chính phủ mới nhưng đó cũng là đòn giáng chí tử vào uy tín của hai đảng này.

Sau bầu cử là lúc để mổ xẻ lý do thất bại có tính domino. Một trong những lý do được nhắc đến nhiều nhất là do Chính phủ đại liên minh ở Berlin tranh cãi thường xuyên, cung cấp cho cử tri những bức tranh không mấy tốt đẹp về hoạt động của Chính phủ. Thông qua việc chuyển phiếu bầu cho AfD chưa hẳn cử tri Đức đã hoàn toàn tán thành với những đường lối chính sách mà Đảng này đưa ra, họ chỉ muốn qua đó bầy tỏ sự bất tín nhiệm đối với hoạt động của chính phủ trung ương và với các đảng hiện đang liên minh ở Berlin. Chính vì thế mà gần đây mới xuất hiện khái niệm "Protestwähler" hay "Protestwahl" (bầu cử để phản đối hay cử tri phản đối, bất mãn).

Người dân đi bầu cử ở bang Hessen, ngày 28/10. (Nguồn: Xinhua)

Trước bầu cử ở Hesse, dư luận đã tiên liệu đây có thể là cuộc bầu cử quyết định "số phận" của bà Merkel ("Schicksalswahl"), dù chỉ là một cuộc bầu cử ở cấp bang. Và quả đúng như vậy, một ngày sau khi kết quả bỏ phiếu được công bố, bà Merkel đã ra thông báo sẽ không ứng cử chức Chủ tịch đảng CDU tại đại hội tới. Trong tuyên bố của mình, bà Merkel lấy làm tiếc là hoạt động của Chính phủ đại liên minh thời gian qua không cho thấy một chính phủ hiệu quả mà tập trung quá nhiều vào vấn đề nội bộ và đó là một điều không thể chấp nhận được. Với tư cách Chủ tịch đảng, bà nhận trách nhiệm về mình và mở đường cho sự khởi đầu mới trong đảng tuy vẫn giữ chức Thủ tướng cho đến đến hết nhiệm kỳ vào năm 2021.

Quyết định của bà Merkel được dư luận trong và ngoài đảng CDU đánh giá cao, coi đó là dũng cảm để tránh cho đảng rơi vào nguy cơ tụt đáy không phanh trong những cuộc bầu cử sắp tới trong năm 2019 (Bremen, Brandenburg, Sachsen và Thüringen).

Với sự ra đi được dự đoán trước của bà Angela Merkel, chính trường Đức bước vào một giai đoạn biến động mới. Các ứng viên vào chức chủ tịch CDU đã lần lượt lên tiếng, trong đó có những người tâm huyết với sự nghiệp của bà, nhưng cũng có những người vốn luôn luôn phản đối đường lối lãnh đạo của bà trong suốt 18 năm làm Chủ tịch CDU và 13 năm làm Thủ tướng. Tương lai ai làm Chủ tịch đảng cũng sẽ quyết định hướng đi tới của đảng CDU cho những thập niên tiếp theo.

Câu chuyện sẽ còn tiếp diễn trong thời gian tới khi câu hỏi được đặt ra là liệu bà Merkel có còn giữ được ghế Thủ tướng khi không còn là Chủ tịch đảng cầm quyền? Nước Đức và Liên minh EU sẽ như thế nào khi bước vào giai đoạn "hậu Merkel"?

Nguyễn Hữu Tráng

(từ Berlin, CHLB Đức)