Đưa pháp luật thực hiện dân chủ vào cơ sở

Nhân dân tham gia đóng góp xây dựng chính quyền

Tháo gỡ bất cập

Hiến pháp năm 2013 đề cao quyền làm chủ của Nhân dân, ghi nhận các hình thức thực hiện quyền dân chủ. Sau đó, nhiều luật được Quốc hội ban hành, quy định thực hiện dân chủ ở cơ sở, như: Bộ luật Lao động, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Trưng cầu ý dân; Luật MTTQVN; Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi, bổ sung năm 2019); Luật Cán bộ, công chức (sửa đổi, bổ sung năm 2019), Luật Viên chức (sửa đổi, bổ sung năm 2019)...

Thời gian qua, kết quả thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn góp phần xây dựng môi trường chính trị dân chủ, cởi mở, thực hiện tốt hơn quyền làm chủ của Nhân dân, củng cố niềm tin của Nhân dân vào Đảng, Nhà nước và chế độ; tạo động lực thúc đẩy thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh ở mỗi địa phương và trên phạm vi cả nước.

Việc thực hiện dân chủ trong cơ quan, đơn vị sự nghiệp công lập làm chuyển biến ý thức, đạo đức, phong cách, lề lối làm việc của cán bộ, công chức, viên chức (đặc biệt là người có chức vụ, quyền hạn) theo hướng gần dân, trọng dân, có trách nhiệm với Nhân dân. Vai trò của cán bộ, công chức, viên chức ngày càng được phát huy thông qua việc đóng góp ý kiến xây dựng chương trình, kế hoạch phát triển của cơ quan, đơn vị.

Thực hiện dân chủ tại các loại hình doanh nghiệp (DN) góp phần bảo đảm quyền của người lao động (được biết, được bàn, được kiểm tra, giám sát và được quyết định vấn đề liên quan đến quyền và lợi ích của mình); nâng cao ý thức trách nhiệm của người lao động, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy phát triển sản xuất - kinh doanh của DN, bảo đảm hài hòa lợi ích các bên.

Tuy nhiên, theo Vụ Phổ biến, Giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp), thực tiễn thi hành pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở bộc lộ 5 bất cập, hạn chế lớn, như: Nội dung, hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn; phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng thực hiện dân chủ ở cơ sở được quy định ở nhiều văn bản có giá trị pháp lý khác nhau, chưa đồng bộ, thống nhất, toàn diện; trách nhiệm bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở thiếu cụ thể, thiếu chế tài xử lý; vai trò tham gia và giám sát của MTTQVN và các tổ chức thành viên đối với việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân chưa rõ ràng; tính chủ động, sáng tạo của Nhân dân trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở chưa được ghi nhận, đề cao...

Kỳ vọng luật mới

Để tiếp tục phát huy kết quả đạt được, thể chế hóa đầy đủ chủ trương, quan điểm chỉ đạo của Đảng, cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, khắc phục kịp thời hạn chế, bất cập trong thực tiễn thực hiện dân chủ ở cơ sở, ngày 10/11/2022, tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa XV thông qua Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Luật có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2023.

Luật gồm 6 chương, 91 điều, quy định nội dung, hình thức, cách thức thực hiện dân chủ ở cơ sở, quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư của cộng đồng và trách nhiệm của cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trong bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở. Phạm vi “cơ sở” được xác định là cấp xã, cộng đồng dân cư trên địa bàn; cơ quan, đơn vị sự nghiệp của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội; DN, hợp tác xã và tổ chức khác có thuê mướn, sử dụng lao động theo hợp đồng lao động, là nơi trực tiếp công khai thông tin, tổ chức lấy ý kiến, thực hiện các quyết định và chịu sự kiểm tra, giám sát của công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động.

Luật hướng đến 3 mục tiêu. Thứ nhất, hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, nhằm bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; tiếp tục khẳng định bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, Nhân dân là người chủ của đất nước. Thứ hai, bảo đảm công khai, minh bạch trong hoạt động và trách nhiệm giải trình của chính quyền cơ sở, cơ quan, đơn vị và DN. Thứ ba, cụ thể hóa đầy đủ chính sách, khắc phục hạn chế, bất cập phát sinh trong thực tiễn thi hành quy định của pháp luật hiện hành về thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Triệu Văn Cường khẳng định: “Luật đánh dấu bước phát triển mới về thực hiện dân chủ ở nước ta, thể hiện tính ưu việt của chế độ XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng. Vì vậy, bộ, ban, ngành, đoàn thể Trung ương và địa phương tập trung quán triệt, phổ biến nội dung của luật, văn bản hướng dẫn thi hành cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động được biết, thực hiện nghiêm túc, đầy đủ. Cùng với đó, nghiên cứu sửa đổi, bổ sung quy chế thực hiện dân chủ ở cơ quan, đơn vị phù hợp quy định của luật và văn bản liên quan”.

Đưa Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở cũng là quá trình đơn vị, địa phương phát huy hơn nữa quyền làm chủ của Nhân dân trong hệ thống chính trị, phát huy vai trò cơ chế “dân chủ đại diện” và “dân chủ trực tiếp”; tiếp tục nắm vững, xử lý tốt mối quan hệ giữa thực hành dân chủ và tăng cường pháp chế, thực hiện tốt phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.

AN KHANG