Dùng phương pháp mới về phân tích ADN để giải quyết các vụ án cũ

Thi thể của Inmaculada Arteaga (15 tuổi) được tìm thấy vào ngày 18 tháng 3 năm 2001, dưới chân một cối xay gió trên rìa của Campo de Criptana, thuộc tỉnh Cuidad Real, Tây Ban Nha. Inmaculada Arteaga đã bị lột sạch quần áo và khuôn mặt của em bị đánh đến biến dạng. Các thám tử không tìm thấy dấu vết của tinh dịch hoặc bằng chứng nào để đi đến kết luận Inmaculada Arteaga đã bị xâm hại tình dục.

Khu vực Ciudad Real nơi thi thể của Inmaculada Arteaga được tìm thấy vào năm 2001. Ảnh: ElPais.

Ba năm sau, cuộc điều tra bị hoãn lại vì không thu thập được thông tin gì. Nhà sinh vật học Antonio Alonso giải thích rằng do thiếu bằng chứng, năm 2004, cảnh sát đã yêu cầu Viện độc học quốc gia và Viện Khoa học pháp y phân tích kỹ lưỡng quần áo của Inmaculada. Nhóm của Antonio Alonso sau đó đã tìm được những gì trước đó được coi là không thể: họ phát hiện ra dấu vết vi mô của nước bọt một người đàn ông trên áo sơ mi và áo ngực của cô gái.

Phân tích ADN cho thấy nhiễm sắc thể Y chuyển từ cha sang con trai của chúng rất giống với một người đàn ông khác trong khu vực gần chỗ Inmaculada từng được lấy mẫu ADN để kiểm tra. Họ của người đàn ông này là Munoz-Quirós.

"Cảnh sát sau đó đã điều tra dân số địa phương Campo de Criptana và những nam giới có cùng tên họ đã bị thẩm vấn", Antonio Alonso kể lại. Có tất cả 14.000 người mang họ Munoz-Quirós và những người này đã được yêu cầu xét nghiệm ADN để giúp cảnh sát điều tra, tìm ra thủ phạm vụ sát hại Inmaculada. Cuối cùng, nước bọt từ quần áo của cô gái thuộc về một thợ nề tên Santiago Munoz-Quirós. Sau này, Santiago Munoz-Quirós đã thú nhận thực hiện tội ác khi mới 19 tuổi.

Giờ đây, việc xác định các nghi phạm thông qua người thân của họ lại đang là trung tâm của một cuộc tranh luận sôi nổi trong cộng đồng pháp y di truyền do các tác động pháp lý và đạo đức của nó. Tại Mỹ, cuộc tranh cãi ngày càng gay gắt hơn. Ngày 26 tháng 4 năm 2018, FBI đã bắt giữ một người bị cáo buộc có biệt danh là "Kẻ sát nhân bang vàng".

Người này tên thật là Joseph James DeAngelo, bị buộc tội gây ra 45 vụ hiếp dâm và 13 vụ giết người từ năm 1975 đến 1986. Sau khi tạo ra một hồ sơ cho phép mọi người kiểm tra ADN của họ để điều tra nguồn gốc của mình hoặc tìm các thành viên gia đình, cảnh sát đã phát hiện ra Joseph James DeAngelo.

Năm 2015, Ahmed Chelh bị bắt vì tội giết Eva Blanco năm 1997. Ảnh: ElPais.

Cuộc điều tra nhằm vào "Kẻ sát nhân bang vàng" kéo dài trong 40 năm và một trong những điều tra viên đã kiểm tra mẫu gen di truyền được tìm thấy tại hiện trường của các tội ác trong GED Match. Kết quả điều tra hướng đến DeAngelo.

Cảnh sát quốc gia Tây Ban Nha chưa bao giờ được thực hiện kiểu điều tra này nên ban đầu đã đặt câu hỏi về tính hợp pháp của nó. Nhưng có một thực tế là cơ sở dữ liệu của cảnh sát liên tục phát triển và đôi khi có những mẫu ADN bị lãng quên trong nhiều thập kỷ. Antonio Alonso cho biết, Trung tâm phân tích ADN ở Tây Ban Nha là một phần trong sáu cơ quan trên toàn quốc liên quan đến lực lượng cảnh sát gồm: cảnh sát dân sự, cảnh sát quốc gia, cảnh sát vùng Catalan, cảnh sát vùng Basque và Lực lượng cảnh sát Navarre.

Antonio Alonso nhấn mạnh: "Cảnh sát có thể tham khảo Cơ sở dữ liệu quốc gia về hồ sơ ADN, chứa khoảng 400.000 mẫu thu được từ các cuộc điều tra hình sự. Điều này dẫn đến việc nhiều vụ án cũ được xem xét lại. Chẳng hạn trường hợp Publio Cordón. Chúng tôi phải mất hơn 20 năm để điều tra và tìm ra thủ phạm. Publio Cordón, người sáng lập của nhóm bệnh viện Quirón, đã bị bắt cóc bởi tổ chức khủng bố cánh tả GRAPO vào ngày 27 tháng 6 năm 1995, khi đi dạo cùng chú chó của mình ở Zaragoza".

Theo sĩ quan cảnh sát Victor Esteban, thi thể của Publio Cordón không bao giờ được tìm thấy, nhưng hai thập kỷ sau khi ông biến mất, các chuyên gia đã phát hiện một đầu mối quan trọng. Những kẻ khủng bố đã cố gắng giữ mối liên hệ với gia đình Cordón để đòi tiền chuộc. Các bức thư trong phong bì được gửi đến nhà Cordón thường đưa ra mức giá là 400 triệu pesetas (2,4 triệu Euro).

"Và chúng tôi có đủ ADN từ nước bọt cho một hồ sơ di truyền. Nó trùng với một người đã bị bắt ở Pháp. Chúng tôi có thể xác định ai đã niêm phong phong bì", Victor Esteban giải thích và cho biết, vào tháng 12 năm ngoái, một người tên là María Victoria Gómez Méndez đã bị kết án 30 năm tù giam vì liên quan đến vụ bắt cóc và sát hại Publio Cordón.

Trường hợp về Publio Cordón không có gì khác thường: các nhà điều tra đã kết hợp mẫu ADN mà họ thu được với một mẫu từ cơ sở dữ liệu quốc gia hiện có. Nhưng những tiến bộ gần đây trong lĩnh vực di truyền học mở ra những khả năng không được luật pháp hiện hành cho phép.

Victor Esteban nói: "Bằng cách phân tích ADN mới từ tóc, da và mắt, các nhà điều tra có thể biết chính xác về kẻ giết người như chúng có màu da gì, màu mắt gì và là người châu Âu hay Bắc Phi. Như cuộc điều tra về cái chết của Eva Blanco chẳng hạn.”

Vào ngày 20 tháng 4 năm 1997, thi thể của cô gái 17 tuổi này đã được trao về cho gia đình Algete. Người ta phát hiện cô đã bị cưỡng hiếp và đâm chết ở một hộp đêm vào đêm trước đó. ADN từ tinh dịch được tìm thấy không trùng với bất kỳ mẫu nào từ các nghi phạm và cuộc điều tra bị bế tắc. Nhưng trong năm 2014, các điều tra viên đã liên lạc với phòng thí nghiệm Ángel Carracedo tại Đại học Santiago de Compostela trong một nỗ lực để thiết lập nguồn gốc địa lý của kẻ giết người. Phòng thí nghiệm kết luận rằng chủ nhân của chuỗi ADN được tìm thấy trong tinh dịch thuộc vụ án của Eva Blanco có thể là người Bắc Phi.

Và cũng như trong trường hợp Munoz-Quirós, cảnh sát đã thực hiện một cuộc điều tra dân số địa phương và tìm kiếm tất cả nam giới Bắc Phi đang sống ở Algete vào năm 1997 để lấy mẫu ADN tự nguyện. Có hai anh em có một hồ sơ di truyền tương tự như kẻ hiếp dâm. Điều này dẫn họ đến Ahmed Chelh, người đàn ông thứ 3 trong gia đình này, hiện đang sống ở Pháp. Sau khi bị bắt và bị kết tội vào tháng 1 năm 2016, người đàn ông này đã treo cổ trong nhà tù Alcalá Meco ở Madrid.

"Các loại điều tra dựa trên ADN của người thân hoặc của những người có nguồn gốc địa lý tương tự vẫn còn ít", Pedro Sogo, Giám đốc của Đơn vị phân tích gen trung ương cho biết. Luật pháp của Tây Ban Nha năm 2007 quy định cơ sở dữ liệu của cảnh sát như sau: "Chỉ các tiểu sử ADN có thể tiết lộ danh tính của tội phạm - thông tin tương tự có thể được lấy từ dấu vân tay - cũng như giới tính có thể được đưa vào. Nhưng trình tự không cho phép bất kỳ thông tin hay đặc tính di truyền nào khác được tiết lộ".

"Người ta không thể kết luận ngay theo cơ sở dữ liệu nhưng cũng không ngăn cản chúng ta phân tích", Oscar Garcia từ bộ phận pháp y của lực lượng cảnh sát xứ Basque nói. Nhóm của ông hiện đang mở lại cuộc điều tra về một kẻ hiếp dâm hàng loạt ở khu vực Basque. Một số nạn nhân đã mô tả kẻ tấn công là người châu Âu trong khi những người khác tin rằng hắn ta là người Bắc Phi. Oscar García cho biết: "Chúng tôi đã phối hợp với các chuyên gia Đại học Santiago de Compostla nghiên cứu nguồn gốc của tên này. Chúng tôi nghi ngờ hắn ta là người châu Âu, da trắng, mắt đen và tóc nâu".

Trong khi đó, Elena Rivas, Trưởng phòng thí nghiệm ADN của lực lượng cảnh sát nhận định: "Pháp luật luôn luôn cần thời gian để theo kịp với thực tế điều tra. Hiện nay các nhà khoa học có thể xác định được độ chính xác cao về sắc tộc của một người như với một người da đen (99%), mắt nâu (95%) mắt xanh (94%) hoặc tóc đỏ (93%). Với sự hợp tác của Ángel Carracedo và Antonio Alonso, một dự án châu Âu trị giá 5 triệu Euro hiện đang tìm kiếm các di truyền cho phép các nhà điều tra tạo ra một hồ sơ hoàn hảo. Chúng tôi đã áp dụng các phương pháp hiện tại cho cặp song sinh giống hệt nhau để tính tuổi và có một biến thể lên đến 15 năm".

ADN là nguyên liệu di truyền ở con người và phần lớn cơ thể sống. Mỗi tế bào người chứa cùng một lượng ADN. Phần lớn ADN nằm trong nhân (ADN nhân) và một lượng nhỏ ADN nằm trong ti thể (ADN ti thể). ADN là thứ đặc trưng riêng của mỗi người và không thay đổi trong suốt cuộc đời. Chúng tồn tại trong mọi tế bào, đơn vị cấu tạo cơ bản của sự sống.

Từ khi kỹ thuật phân tích ADN được phát triển vào giữa thập niên 1980, xét nghiệm ADN đã được sử dụng rộng rãi trong việc chẩn đoán lâm sàng, nghiên cứu y sinh học. Ngoài lĩnh vực ứng dụng "truyền thống" này, trong khoảng trên dưới 10 năm gần đây, xét nghiệm ADN còn được ứng dụng trong việc xác định quan hệ huyết thống và pháp y. Ở Mỹ từ năm 1986 kết quả xét nghiệm ADN đã được chấp nhận là một bằng chứng trước tòa. Sau đó, các tòa án trên thế giới cũng làm theo.

Do ADN phân bố khắp cơ thể người, mọi dạng vật chất mà con người để lại hiện trường có thể trở thành bằng chứng. Một số dạng vật chất chứa ADN bao gồm máu, nước bọt, mồ hôi, tinh trùng, răng, tóc, móng, lông, nước nhầy... Vì vậy, trong khi thu thập chứng cứ, các điều tra viên rất thận trọng trong thu thập và bảo quản những bằng chứng ADN.

Ngọc Khuê (theo ElPais)