Giữa vườn xuân thắp hoa Đạo lý

Vườn hoađất nước những ngày mùa đông

Chúng ta đang sống nhữngngày đầu mùa đông với những bất trắc của thời tiết,có cả thiên tai và nhân tai, khi bao con người ởmiềnTrung đang vật lộn với những dòng lũ và nhữngcơn mưa khốc liệt, đã có người chết, đãtổn hại biết bao hoa màu và cây trái. Còn những vùng khác trên cảnước, dù không gặp tai ương về thời tiết,vẫnđang phải đối phó với những tai họa khác: thực phẩm độchại,không khí, nước uống ô nhiễm, kẹt xe tắc đường...Chưa kể những bất trắc rình rập quanh ta, sụp hố, cây đổ, cháy nhà,cháy chợ...

Nhìn chung, chúng ta cảm thấy bất an khi đắm chìm trong ngũ trược:bao nhiêu kẻ theo tà bỏ chính, chạy theo vật chất (kiến trược);kèm theo đó là thói vô cảm, sự băng hoại lý tưởng,tính thực dụng lạnh lùng, sự trống vắng niềm tin, sẵn sàng phạm tội ác vì mê muội(phiền não trược) phản ánh qua tỷ lệ tội ác không hể giảm,với sự xuống cấp đạo đức trong đời sống, trong kinh doanh và cả trong hàng ngũviên chức công quyền (mạng trược). Tất cả vẽ lênmột bộ mặt ảmđạm tiều tụy của một vườn hoa run rẩy trongcái lạnh mùa đông với những loài cỏ dại, hoa độc hay đangbị sâu khoét rữa trên thân, trong nhụy.

Một vườn hoa tiều tụy đếntội nghiệpkhi chúng ta nghe hay đọc hàng ngày rất nhiều những điều bất cập, nhữngchuyện bất nhẫn: ức hiếp, giết người vô tội vì nhữngchuyệnkhông đâu, doanh nghiệp chạy theo lợi nhuận bất chấp tính mạngngười tiêu dùng, gây nhiễm độc môi trường, xây thủy điệnphá rừng vô trách nhiệm gây tai họa cho bá tánh và v.v...

Thiết nghĩ nêúnhư chỉkhách quan đối phó thiên tai thôi cũng đã mệt mỏi dùcho người trong nước biết yêuthương, đoàn kết;đằng này chúng ta lại phải đối phó với sâu bệnh từ ngay trongtừng cánh hoa, từng cành cây trong vườn nhà mà có vị lãnh đạocấpcao đã có lần kêu lên “Một con sâu đã đủ làm rầu nồi canh màmình lại có cả đàn đặng!”

Ươm hạt mầmnào trong vườn hoa mùa xuân này?

Ai đó đã ví “văn hóa làhoa của đạo lý” vì văn hóa phải sinh trưởng từ mầm đạo lý, như là cội nguồn cho mọi phẩm tính tốt đẹp sinh sôi, tăng trưởng... Những người lãnh đạo đất nước từ ngày xưa đời Lý - Trần cho đến những nhà cách mạng gần đây như các cụPhan Chu Trinh, Phan Bội Châu đến những lãnh tụ cách mạng sau này đêùmuốn xây dựng một xã hội có văn hóa với tinh thần độc lập tự cường, một nềnluân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng, muốn xây dựng xã hội mà ở đó mọi sự nghiệp liên quan đếnphúc lợi của nhân dân đều được trân trọng cũngnhư phát huy dân quyền về mặt chính trị. - Xây dựng kinh tế để tạo điều kiện cho việc xây dựngvà phát triển văn hóa.- Văn hóa là kiến trúc thượng tầng, nóphải phục vụ nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế.

Cuộc cách mạng văn hóa mà trước đây chúng ta chủ trương, hô hào, kêu gọi nhằm biến “một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống vuitươi hạnh phúc”(Hồ Chí Minh) bằng cách bồi dưỡng nhữngphẩm chất tốt đẹp,những phong cách lành mạnh, luônhướng con người vươn tơíchân-thiện-mỹ đểkhông ngừng hoàn thiện bản thân mình.

Những phẩm chấtâýhôm nay đang ở đâu? Đạo lý xã hội đang xuống cấpkhi người ta mưu quyền đoạtlợi, từ chuyện lớn đến chuyện bé, những nguyên lý “ở hiền gặp lành” “gieonhân nào gặt quả nấy” hình như không còn ai e sợ vì họkhông tin vào “địa ngục” dù địa ngục đang ngựtrị tâm hồn họ! Ngươìdân Việt qua bao thế hệ đã làm lành tránh dữ, tin vào lý nhân quảnhưng sự giáo huấn từ trong gia đình ra ngoài xã hội hiện nay chểnh mảng, thiêúquan tâm. Xu hướng thực dụng trong thanh niên và cả thiếu niên giữ vaitrò chính trong định hướnghành động.Chúngtôi đã từng đề cập việc phải ươm mầm “thiện” từ tấm bé (đọcbài “Gieo lại hạt từ tâm” trong NSGN) vì nếu trẻ thơ không được huân tập,tưới tẩm tâm yêu thương thì những ngộ nhận về thànhcông hay về quyền lực có thể khiến cậu bé ấy trở thành kẻ chỉ biết dựa vào sứcmạnhđể khống chế và vượt lên trên kẻkhác, thậm chí, hủy hoại hay “tiêu diệt” đối thủ, cảnghĩa đen và nghĩa bóng. Hiện nay chúng ta đang chứng kiến tinhthần cạnh tranh quyết liệt ở mọi tổ chức, mọi địa phương. Con người bảovệ quyền lợi cá nhân hay tập thể của mình bằng mọi phương tiện, kể cả triệthạ nhằm thỏa mãn tham vọng của mình.

Đức Phật nêu rõ các dục là nguồn gốccủa xung đột và chiếntranh, và do vậy Ngài dạy các đệ tử phải dùng trí tuệ và thiền định để chế ngự các dục: “Này các Tỳ-kheo, do dục làmnhân, do dục làm duyên, do dục làm nguyên nhân, do chính dục làm nhân, vua tranh đoạt với vua... mẹ tranh đoạt với con, con tranh đoạt với mẹ, cha tranh đoạt với con, con tranh đoạt vơícha...” (Trung bộ I, 87). Mộtnguyên nhân nữa của đấu tranh và xung độtlà sự so sánh giữa mình và người, xem cácngười khác là bằng mình hay hơn mình, hay thuamình. Do vậy ĐứcPhật dạy:

“Bằng, thắnghay thua ta,

Nhưvậy đấu tranh khởi;

Cả ba khôngdao động,

Bằng, thắngkhông khởi lên”.

(Tươngưng I, 15)

Phật dạy chiến tranh xảy ra đem đến đau khổvô lượng vô biên cho mọi người.Phương pháp hay nhất là đừng nên dùng chiếntranh dể giải quyết các xung đột, phải dùng các phương pháp hoàbình đểchấm dứt các bất đồng ý kiến và các xung đột. Do vậy,Ngài dạy sáu pháp cần phải ghi nhớ (lục hòa) để xây dựng tình tươngthân tương ái giữa chúng sanh, sống với nhau hòa hợpnhư nước với sữa, nhìn nhau với cặp mắt ái kính. Ngoài ra Ngươìcòn dạy dùng Tứ vô lượng tâm “Vị ấy an trú, biến mãn mộtphương với lòng từ... lòng bi... lòng hỷ... lòng xả, cũng vậyphương thứ hai, cũng vậy phương thứ ba, cũng vậyphương thứ tư. Như vậy cùng khắpthế giới, trên, dưới, bề ngang, hết thảyphương xứ, cùng khắp vô biên giới, vị ấy an trú biến mãn với tâm câu hưũvới xả, quảng đại vô biên, không hận, không sân”. Đạo đứcPhật giáođã là một nếp sống hài hòa với con người, đồngthời cũng là một nếp sống hài hòa với thiên nhiên:”Này các Tỳ-kheo, Ta khôngcó tranh chấp với đời, chỉ có đời tranh chấp với Ta.” (Tươngưng III, 165). Tâm từ của đạo Phật mở rộng đếntất cả chúng sinh, kể cả các loài côn trùng nhỏ bé, các loài cây cỏ hữu tình.

Nóinhư Bùi Giáng:

“Trầngian ơi, cánh bướm cánh chuồn chuồn

Con kiến bé, cùng hoa hoang cỏ dại,

Con vi trùng sâu bọ cũng yêu luôn”.

Chúng ta phảilàm gì trong mùa xuân này?

Đức ĐạtLai Lạt Ma từng nhắn nhủ: “Những vấn đề củachúng ta, dù đến từ bên ngoài, như chiếntranh, như bạo lực, như tội ác, hayđến từ bên trong dưới hình thứckhổđau về tâm lý hay tình cảm, đều sẽ không tìm ra giải pháp chừngnào chúng ta còn không hiểu chiều sâu nội tâm của ta”. Chắc chắn rằng nêúmuốn nhữngđóa hoa đạo lý ấy ra đời hay luôn tươi mát, chúng taphải ủ mầm mới hay chăm sóc những nụ hoa, cánh hoa có sẵn, đang mọcnhưng bị cỏ dại hoa hoang chèn ép, che khuất.Sao không ai đưa vào chương trình giáo dục những nội dung thiết thựchơn như tình bạn, tình làng nghĩa xóm trước khi mở rộng ra cácphạm trù lớn hơn như tình dân tộc, nghĩa đồngbào... Người ta phải trân trọng sinh mạng và tài sản kẻkhác, trước khi làm điều gì đó lớnhơn như cẩn trọng với ngân quỹ hay ngân sách!

Phải lưu ý rằng cái mới ra đời trên nền cái cũ, thối nát, hôi tanh và mục đổ. Phật ở trong chốn hồngtrần mà ra. Đóa hoa đạo lý ấy như những đóa sen phải sinh ra từ bùn, từ quần chúng, vượtlên bao giằng xé, đấu tranh, hy sinh để vững mạnh. Chủng tử của Phật tánh nằm ở khắp nơi trong pháp giới này, trong ta. Bao nhiêu người ngã xuống hôm qua đã luôn mơ về những hạt sươngmai đã thấm đẫm ánh bình minh của ngày mới,mùa mới, dào dạt lòng người. Ngày màvăn hóa là hoa của Đạo lý, đánh thức chí tự cường dân tộc,tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết gia đình-làng xã-lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩatình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động, sự tinh tếtrong ứng xử, tính giản dị trong lối sống.

Nóinhư Hòa thượng Đức Nhuận: “Cuộc đời của Đức Như Lai đã thựcchứng điều này. LàPhật tử, những người may mắn được kế thừa đức sáng trí tuệ của Phật tổ, chúng ta không thể làm ngơ trướcnhững khổ đau của xã hội. Chúng ta cần trao cho thời đại một nội dung Phật giáo, nội dung từ bi mẫnnhuệ để nương vào đó con người ổn định tâm tư, ổn định cuộc sống và cùng xây dựngmột xã hội vui ấm.” (Đức Nhuận, Trao cho thời đại một nội dung Phật giáo,TS Vạn Hạnh số 20, 1967).

Chúng ta phải hành động bằngmột chương trình thực tế, một chiến lược tổng thểsong song với những chính sách văn hóa vì “Nếu đạo Phật chỉ khép mình trong những ngôi chùa, nhữngtu viện, chỉ là một thứ tiêu khiển cho những kẻ mệt mỏi với đời, đạo Phật không thể nào sóng gió. Nhưng khốn nỗi đạo Phật đã đến nước Việt Nam, đã thấm nhuần vào miếng đất, mảnh gạch, lácây ngọn cỏ, thấm nhuần vào tâmtrí người Việt Nam, nên đạo Phật không thể là một đối tượng vô tri bất động mà phải thở, phải nói, phải trình bày, phải đi phải đứng.” (Thích Trí Thủ, Xuân Vạn Hạnh, TS Vạn Hạnhsố 20, 1967).

Những cái “phải” này của Phật giáo không gây bất ổn xã hội mà làm gắn kết nhân tâm, phát triển đất nước trên nền tảng hòa hợp và bình yên. Có thể minh chứng qua những triều đại rực rỡ thời Lý -Trần khi những vị minh quân đã thắp sáng vườn hoa đạo lý vì khi ấy “Xuân khứ, hoa thường tại/ Nhân lai, điểu bất kinh” (Kệ khai thị) vì xuân dù đi hoa vẫn còn ở lại, người đến gần không làm chim kinhsợ.Đó là thế giới của hạnh phúc vĩnh cửu vì đạo lý không chỉ có một thời và đó cũng là niềm lạc quan miên viễn của “Đêm qua sân trước, nhành mai nở bừng”(thơMãn Giác. HT.Quảng Độ dịch).

Nguyên Cẩn