Hàng nghìn hộ dân và Nhà máy Xi măng Đại Việt đang cùng 'sống dở, chết dở'

Người dân dựng lều ngăn chặn mỗi khi có xe tải ra vào nhà máy

Nhà máy nghiền Xi măng Đại Việt - Dung Quất (NMXM Đại Việt), tiền thân là dự án (DA) Nhà máy nghiền clinker Dung Quất, do Cty Cổ phần Xây dựng, Vật liệu và Đầu tư Đại Việt (nay là Cty Cổ phần Xi măng miền Trung) làm chủ đầu tư, đặt tại Khu Công nghiệp (KCN) phía Đông Khu Kinh tế (KKT) Dung Quất, tỉnh Quảng Ngãi; được triển khai xây dựng, hoàn thành và đưa vào hoạt động từ tháng 6/2012.

Ông Nguyễn Thanh Vũ, Chủ tịch UBND xã Bình Đông (huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) cho biết: “Vì nhà máy nằm sát khu dân cư đông đúc của thôn Sơn Trà, tiếng ồn và khói bụi ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, vì thế người dân nhiều lần tụ tập, dựng lều, lán trại trước cổng nhà máy, ngăn cản không cho phương tiện ra vào. Đến tháng 5/2015, nhà máy chính thức ngưng hoạt động để cải tạo, nâng cấp hệ thống thiết bị bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, từ đó đến nay nhà máy không hoạt động trở lại vì chưa được kiểm tra, đánh giá lại về môi trường, hoàn thiện các hệ thống phụ trợ...”.

Theo ông Nguyễn Đăng Lộc, Phó Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Ngãi, vị trí xây dựng NMXM Đại Việt nằm trong khu quy hoạch sản xuất vật liệu xây dựng, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt từ năm 2007. Nhưng hiện tại, vẫn còn gần 2.000 hộ dân thuộc 2 thôn Tây Hy và Sơn Trà (xã Bình Đông) đang sinh sống. Năm 2012, nhà máy đi vào hoạt động, đồng thời Tập đoàn Sembcorp (Singapore) triển khai DA nhiệt điện Sembcorp Dung Quất tại xã Bình Đông, với tổng vốn đầu tư dự kiến hơn 2,5 tỷ USD, xây dựng trên diện tích 134ha ở phía Tây Nhà máy Đóng tàu Dung Quất, ngay cạnh NMXM Đại Việt hiện tại. Tuy nhiên, sau khi khảo sát, tiến hành áp giá đền bù để chuẩn bị di dời dân, thì nhà máy dừng triển khai. Người dân trước đó đã chuẩn bị giải tỏa di dời lại bị hủy bỏ, buộc phải sống chung với khói, bụi, tiếng ồn…

Ông Phạm Tấn Lộc ở thôn Sơn Trà, có nhà chỉ cách bờ tường NMXM Đại Việt chưa đầy 20m, than phiền: “Lẽ ra chính quyền tỉnh phải tổ chức di dời dân trước khi cấp đất xây dựng nhà máy, đằng này làm ngược lại, cho xây nhà máy trước, thành ra chúng tôi phải sống ngay trong KCN thì làm sao sống được”.

Cùng nỗi bức xúc, ông Phạm Nuôi và Nguyễn Thành Phương (thôn Sơn Trà) nói: “Chúng tôi không biết bấu víu vào đâu, buộc lòng phải dựng lều trại ngăn cản NMXM Đại Việt hoạt động, với mong muốn là chính quyền quan tâm, giải quyết”.

Trước đây thì dân yêu cầu di dời dân, hoặc phải di dời nhà máy. Nhưng nay chỉ có cách duy nhất là di dời dân đi nơi khác trong thời gian sớm nhất, vì nhà xưởng, khu sản xuất của Liên hợp gang thép Hòa Phát - Dung Quất đang xây dựng rầm rộ, chỉ cách nhà dân vài chục mét; các tuyến đường ra vào thôn quanh năm nắng bụi, mưa lầy.

Ông Đàm Minh Lễ, Phó Trưởng ban Quản lý KKT Dung Quất và các KCN Quảng Ngãi cho biết, đầu năm 2018, Văn phòng Chính phủ có Công văn số 45/TB-VPCP, thông báo kết luận của Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình, yêu cầu sớm giải quyết các vấn đề liên quan để NMXM Đại Việt hoạt động trở lại. Công văn nêu rõ: “Khi quy hoạch, phê duyệt DA đầu tư của doanh nghiệp, UBND tỉnh Quảng Ngãi chưa đánh giá hết ảnh hưởng về môi trường khi có khu dân cư tồn tại trong KCN Dung Quất; các sở, ngành liên quan của tỉnh chưa kịp thời tham mưu, đề xuất để có phương án phù hợp theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2005”.

Trạm nghiền khép kín của NMXM Đại Việt bỏ hoang hơn 4 năm

Phó Thủ tướng yêu cầu tỉnh Quảng Ngãi cần có giải pháp trước mắt cũng như lâu dài, không chỉ riêng đối với NMXM Đại Việt, mà còn các nhà máy khác, nên cần được xử lý tổng thể vấn đề về an toàn môi trường đối với các nhà máy đang hoạt động trong khu vực. Về lâu dài, cần thực hiện di dời các hộ dân đến nơi ở mới theo quy hoạch… Chính quyền địa phương cần xây dựng lộ trình, kế hoạch, phương án cụ thể cho công tác đền bù, giải phóng mặt bằng, di dời dân đến nơi ở mới; tìm kiếm quỹ đất, nguồn kinh phí thực hiện, các giải pháp thu hút đầu tư. Việc di dời các hộ dân sẽ tạo thêm quỹ đất để các doanh nghiệp khác vào đầu tư khu vực này…

Cty Cổ phần Xi măng miền Trung đã thực hiện các giải pháp khắc phục, cải tiến thiết bị, nâng cấp công nghệ xử lý môi trường tại NMXM Đại Việt, đảm bảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải công nghiệp sản xuất xi măng QCVN 23:2009/BTNMT và các quy định pháp luật có liên quan.

Ngày 9/7/2018, đoàn kiểm tra liên ngành của tỉnh Quảng Ngãi và đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) có buổi làm việc, đánh giá: “Cty đã tiến hành cải tạo, nâng cấp sửa chữa, thay thế các công trình xử lý môi trường; đồng thời yêu cầu Cty lập kế hoạch và vận hành thử nghiệm các công trình xử lý chất thải của nhà máy, công khai kết quả cho nhân dân trong khu vực; làm cơ sở đề nghị UBND tỉnh Quảng Ngãi cấp giấy xác nhận hoàn thành công trình, hoàn thành biện pháp bảo vệ môi trường để nhà máy hoạt động”. Song, người dân liên tục ngăn cản bằng việc dựng lều, lập rào chắn ngay trước cổng nhà máy.

Ông Lưu Vũ Cầm, Giám đốc NMXM Đại Việt bức xúc: “Nếu không có nguyên liệu, không chạy thử thì làm sao quan trắc về môi trường, làm sao khẳng định nhà máy gây ô nhiễm? Thực tế là Sở TN&MT Quảng Ngãi cố tình tránh né, dây dưa, không muốn tiến hành kiểm tra và kết luận việc khắc phục, cải tiến thiết bị, nâng cấp công nghệ xử lý môi trường, quan trắc môi trường. Họ sợ kiểm tra xong, chúng tôi làm tốt thì buộc phải cho hoạt động trở lại”.

Nói về vấn đề ô nhiễm môi trường do NMXM Đại Việt gây ra, tại Kỳ họp thứ 9, HĐND tỉnh khóa XII, Chủ tịch UBND tỉnh Trần Ngọc Căng khẳng định, việc đền bù và di dời các hộ dân ở khu vực NMXM Đại Việt tốn kinh phí lên đến hàng nghìn tỷ đồng, tỉnh không có đủ nguồn kinh phí để thực hiện. Do đó, nếu nhà máy không khắc phục được tình trạng ô nhiễm môi trường thì buộc phải đóng cửa. Tuy nhiên, việc người dân ngăn cản không cho nhà máy chạy thử để kiểm tra, đánh giá mức độ ô nhiễm thì không ai đề cập, không ai đứng ra giải quyết.

Văn phòng Chính phủ đã 3 lần có văn bản truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ, UBND xã Bình Đông có 20 báo cáo liên quan đến việc người dân tụ tập, ngăn cản NMXM Đại Việt hoạt động, chính quyền huyện Bình Sơn hàng chục lần tổ chức họp dân, đối thoại, nắm bắt nguyện vọng… nhưng rồi mọi việc vẫn không thay đổi.

Bế tắc vì dừng hoạt động hơn 4 năm nay, phân xưởng, thiết bị của NMXM Đại Việt hư hỏng, xuống cấp trầm trọng, thua lỗ lũy kế vượt vốn chủ sở hữu; trong khi chính quyền và ngành chức năng tỉnh Quảng Ngãi vẫn “thờ ơ” trước sự sống còn và nguy cơ phá sản của doanh nghiệp. Trước nguy cơ ô nhiễm môi trường cho người dân từ phía các nhà máy mang lại và đứng trước nguy cơ phá sản của chủ đầu tư NMXM Đại Việt, chính quyền tỉnh Quảng Ngãi cần phải chủ động, tích cực thực hiện những chỉ đạo của Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ, cũng như có giải pháp phù hợp để cùng người dân, doanh nghiệp thoát khỏi nguy cơ hiện hữu, để không còn bị rơi vào tình trạng “sống dở, chết dở”.

Nguyên Phê