Hy vọng cuối cùng cho những con voi Châu Phi

Hoạt động tuần tra tại Khu bảo tồn Niassa ở miền bắc Mozambique. Ảnh: CNN

Đầu năm nay, Trung Quốc ban hành luật cấm buôn bán ngà voi, một động thái nhằm ngăn chặn việc giết hại voi bằng cách cắt giảm nhu cầu ngà voi tại thị trường lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, thành phố lớn gần khu bảo tồn thiên nhiên lớn nhất Mozambique vẫn là một điểm nóng buôn lậu ngà voi của các băng nhóm tội phạm.

Trong các khu nghỉ mát 3 sao tồi tàn và các văn phòng thương mại trống không của Trung Quốc, các giao dịch bất hợp pháp được thảo luận tự do, đặc biệt là buôn bán ngà voi bất hợp pháp.

Đóng giả thành người trung gian ngà voi, một điều tra viên được mời vào một trung tâm đầu tư của Trung Quốc gần sân bay quốc tế để nói chuyện kinh doanh. "Tôi có hai ngà voi", điều tra viên nói với vị thương nhân, cho ông này xem các bức ảnh ngà voi trên điện thoại và hứa sẽ có nguồn cung ổn định để xuất khẩu. Người giao dịch hỏi liệu ông ta có thể đưa ngà voi vào Trung Quốc hay không. "Đó là một hành vi phạm tội", ông này nói. Đó có thể là chiến thuật thương lượng để hạ giá hoặc là dấu hiệu cho thấy luật mới ở Trung Quốc đang phát huy tác dụng. Nhưng liệu luật mới này có ngăn chặn việc giết hại voi hay không?

Gần tuyệt chủng

Bị săn trộm bất hợp pháp trong nhiều năm khiến voi Châu Phi gần như sắp tuyệt chủng. Theo một nghiên cứu có tên Great Elephant Census, hơn 30.000 con voi bị giết mỗi năm kể từ năm 2010. Nhưng năm 2018 được coi là một năm biểu tượng cho việc bảo tồn voi. Hồi tháng 1, chính phủ Trung Quốc đã cấm buôn bán ngà voi. Bằng cách hình sự hóa việc mua bán ngà voi, lệnh cấm này ngăn chặn mọi người bán và mua đồ trang sức, nữ trang làm từ ngà voi.

Các nhà bảo tồn cho rằng, động thái này là cơ hội tốt nhất để ngăn chặn việc giết hại voi trên khắp Châu Phi xuất phát từ nhu cầu của thị trường lớn nhất thế giới. Hiện giờ, hơn 6 tháng sau khi biện pháp này có hiệu lực, một cuộc điều tra của CNN đã phát hiện ra rằng những kẻ buôn lậu vẫn tiếp tục công việc mà hầu như chẳng bị trừng phạt. Trong một số trường hợp, sự đầu tư của Trung Quốc ở Châu Phi đang tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thương mại bất hợp pháp này.

Khu bảo tồn Niassa ở miền bắc Mozambique, một trong những vùng đất hoang dã lớn nhất của miền nam Châu Phi, là minh chứng cho sự thất bại của lệnh cấm này. Với diện tích hơn gần 42.000km2, trải rộng đến giáp Tanzania, Niassa trở thành tâm điểm của các tay săn trộm voi. Cho đến nay, thống kê cho thấy không có sự giảm đáng kể về mức độ săn trộm sau lệnh cấm của Trung Quốc. Theo ông Richard Thomas của Traffic, một nhóm giám sát động vật hoang dã, "lệnh cấm của Trung Quốc được ca ngợi rộng rãi có khả năng thay đổi tình hình. Nhưng không có bằng chứng cho thấy điều này đã được thực hiện ở giai đoạn này".

Vai trò của Trung Quốc

Nhu cầu về ngà voi chủ yếu xuất phát từ Trung Quốc, nơi các đồ trang trí được chạm khắc phức tạp từ lâu được coi là dấu hiệu của sự giàu có và các sản phẩm ngà voi được cho là có giá trị dược liệu.

Nhưng một nhà điều tra đang theo dõi các công dân Trung Quốc bị tình nghi điều hành các mạng lưới buôn lậu ngà voi ra khỏi Pemba, Mozambique, cho biết lệnh cấm không mấy phát huy tác dụng trong việc ngăn chặn các giao dịch ngà voi ở Châu Phi. Một điều tra viên cho biết, một số thương nhân đang kiếm rất nhiều tiền từ hoạt động giao dịch này. Có một số dấu hiệu cho thấy, ngà voi mà họ đang bán không chỉ đến Trung Quốc, mà còn đến nhiều nơi khác. Ở đây, chúng được bán cho công dân Trung Quốc, khách du lịch và những người đang cố trốn tránh lệnh cấm của Trung Quốc.

Vào giữa tháng 4, chính quyền Mozambique tịch thu 867 miếng ngà voi trong một container ở thủ đô Maputo, sắp lên đường đến Campuchia. Ước tính 433 con voi đã bị giết để tạo ra số ngà voi nặng hơn 3 tấn này. "Đó là một Cty thương mại Trung Quốc, nhưng các nghi phạm không bị bắt giữ. Họ đã trốn thoát khi nghe tin về vụ bắt giữ", một điều tra viên cho biết.

Do nạn tham nhũng tại Mozambique?

Peter Trevor, quản lý hoạt động của Hiệp hội bảo tồn động vật hoang dã cho biết có mối liên hệ trực tiếp giữa việc Trung Quốc mở rộng hoạt động ở Mozambique với việc buôn lậu ngà voi ra khỏi nước này.

Các Cty Trung Quốc đã xây dựng đường sá và đường sắt, thành phố và trường học trên khắp lục địa. Chỉ trong năm 2017, Trung Quốc đã cam kết đầu tư 60 tỷ USD ở Châu Phi. Đó là một yếu tố chính thúc đẩy tội phạm động vật hoang dã. Ông Trevor, một điều tra viên chỉ tay vào bản đồ khu vực. "Khai thác vàng, khai thác gỗ. Giấu 1 hoặc 2 ngà voi vào một chiếc xe tải đầy gỗ là quá dễ dàng", ông nói.

Armando John Wilson, công tố viên của tỉnh Cabo Delgado, tin rằng người Trung Quốc có liên quan đến săn trộm và buôn bán ngà voi mặc dù không có thương nhân Trung Quốc nào bị bắt. Ông cũng đổ lỗi cho nạn tham nhũng tại Mozambique mặc dù nước này đã ban bố hình phạt mạnh tay đối với tội phạm động vật hoang dã vào năm 2014. "Chúng tôi không nghi ngờ gì về điều này. Tham nhũng là nguồn của săn trộm", ông nói.

AN BÌNH