Kháng sinh là của hiếm

Vào sáng thứ sáu, ngày 28/9/1928, Alexander Fleming đã vui mừng và tuyên bố rằng ông khám phá ra penicillin. Việc khám phá ra penicillin đã thực sự làm nên một cuộc cách mạng y học. Cho đến năm 1943, penicillin được “xuất xưởng” hàng loạt và giữ được mạng sống của rất nhiều binh sĩ bị thương và bị nhiễm trùng vết thương. Ngày nay, nhiều dòng kháng sinh thế hệ mới được các dược sĩ sáng tạo không ngừng. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh lại gây ra một mối lo khác.

Theo định nghĩa, sự đề kháng kháng sinh (antibiotic resistance) là khả năng của vi sinh vật có thể chống cự lại tác động của kháng sinh. Nguyên nhân cơ bản của sự đề kháng kháng sinh là sự thay đổi kiểu gen của vi khuẩn. Sự đề kháng kháng sinh gặp phải khi sử dụng kháng sinh cho người và cho cả vật nuôi. Sự tiếp xúc với kháng sinh càng nhiều thì vi khuẩn càng có cơ hội phát triển những đặc tính đề kháng với kháng sinh.

Alexander Fleming khám phá ra penicillin

Sự sử dụng kháng sinh bừa bãi cả trong mục đích y học hoặc ngoài mục đích y học sẽ là ngòi nổ cho các vi khuẩn đề kháng lại kháng sinh. Sử dụng kháng sinh trong thực phẩm để nuôi thú vật cũng tạo nên sự đề kháng kháng sinh. Ở một vài quốc gia (trong đó có Việt Nam), kháng sinh được mua bán như... kẹo, không cần toa bác sĩ cũng sẽ dẫn tới sự đề kháng kháng sinh. Sự sử dụng kháng sinh bừa bãi có khi cũng là do lỗi lầm của bác sĩ cũng như bệnh nhân. Sự đề kháng kháng sinh cũng có thể xảy ra khi các nhà sản xuất đưa kháng sinh vào các sản phẩm diệt khuẩn sử dụng trong nhà như nước rửa chén, thuốc rửa bồn cầu... Cũng có khi sự đề kháng kháng sinh xảy ra do các xí nghiệp dược phẩm sản xuất thuốc không đúng quy trình, không đúng các chỉ tiêu chất lượng...

Nguyên nhân cơ bản của sự đề kháng kháng sinh là sự thay đổi kiểu gen của vi khuẩn

Sự đề kháng kháng sinh sẽ dẫn tới những căn bệnh nghiêm trọng không tìm được thuốc chữa và là một vấn nạn cho hệ thống y tế công cộng. Sự đề kháng kháng sinh có thể ngăn chặn bằng cách hạn chế những sự kê toa kháng sinh không cần thiết hoặc sự lạm dụng kê toa kháng sinh. Sử dụng kháng sinh một cách đúng đắn sẽ tránh được họa đề kháng kháng sinh.

Có nhiều sự đề kháng kháng sinh xảy ra hoàn toàn theo quy luật tự nhiên, ví dụ như benzylpenicillin (hay còn gọi là penicillin G) xem ra sẽ “bó tay” trước những vi sinh vật có trong đường tiêu hóa của người. Cũng có một số vi khuẩn đề kháng lại kháng sinh đã từng tiêu diệt chúng, ví dụ như Staphylococcus aureus hoặc Neisseria gonorrhoeae bây giờ hầu như đã đề kháng với benzylpenicillin. Trong quá khứ thì những loại vi khuẩn kể trên đã có thể “biết tay” với benzylpenicillin.

Vấn nạn lớn nhất của sự đề kháng kháng sinh là một số vi khuẩn đã có thể đề kháng với hầu hết các loại kháng sinh. Một khi đã đề kháng, các loại vi khuẩn này sẽ “giở trò” trên sức khỏe con người. Một vài thí dụ điển hình là Staphylococcus aureus đề kháng với methicillin (methicillin-resistant Staphylococcus aureus - MRSA), Enterococcus đề kháng với vancomycin (vancomycin-resistant Enterococcus -VRE). Hoặc vi khuẩn lao đề kháng nhiều loại kháng sinh (multi-drug-resistant Mycobacterium tuberculosis: MDR-TB).

Cách hữu hiệu nhất để ngăn chặn sự đề kháng kháng sinh là hạn chế kê thuốc kháng sinh khi không cần thiết. Điều nghịch lý là có nhiều bệnh nhân cứ nằng nặc bác sĩ phải kê toa kháng sinh dù rằng căn bệnh mà bệnh nhân mắc phải bị gây ra do virút chứ không phải do vi khuẩn (cần nhớ là kháng sinh chỉ có thể “ăn thua đủ” với vi khuẩn mà thôi, còn virút thi kháng sinh xem ra “bó tay”). Về phần bệnh nhân, khi sử dụng kháng sinh phải tuân thủ đúng liều lượng bác sĩ đã chỉ định, có nhiều bệnh nhân thấy sức khỏe đã cải thiện, tưởng rằng đã hết bệnh nên bỏ ngang thuốc đã được bác sĩ kê toa. Vi khuẩn đã đề kháng kháng sinh cũng như sự đề kháng kháng sinh cũng có thể truyền từ người này sang người khác và sự lan truyền này càng ngày càng phổ biến.

Sự đề kháng kháng sinh sẽ dẫn tới những căn bệnh nghiêm trọng không tìm được thuốc chữa

Để hạn chế việc đề kháng kháng sinh là hạn chế sử dụng kháng sinh. Hãy xem kháng sinh là một thứ của hiếm cần phải gìn giữ nhằm khi hữu sự. Vì vậy cần bảo vệ sức khỏe để tránh bệnh tật là bước đi căn bản, giữ gìn vệ sinh thật kỹ lưỡng nhằm làm cho các vi khuẩn không con nơi nương tựa, nhà cửa cũng phải vệ sinh vì các con vi khuẩn dễ đề kháng như staph, strep, E.coli thường “đóng quân” ở những nơi ẩm ướt như nhà bếp, nhà tắm, toilet... Vì vậy cần phải vệ sinh những nơi này thật kỹ lưỡng.

Cũng không nên đặt niềm tin vào...quảng cáo để sử dụng những sản phẩm rửa tay, rửa mặt, rửa chén có kháng sinh vì có thể làm cho vi khuẩn dể dàng đề kháng. Hãy tỉnh táo để làm một bài tính: một quảng cáo nói rằng sản phẩm của họ có thể diệt tới 80% vi khuẩn. Vậy còn 20% kia sẽ như thế nào. Chắc chắn rằng 20% vi khuẩn còn sống... nhăn răng này sẽ phát triển những yếu tố có thể đề kháng kháng sinh.

Nạn đề kháng kháng sinh đang hoành hành khắp nơi. Hãy chung tay diệt trừ họa này bằng cách tuân thủ nguyên tắc sử dụng và cấp phát kháng sinh. Tại Úc, không một nhà thuốc nào dám bán kháng sinh cho khách hàng nếu không có toa bác sĩ (trừ một vài loại kháng sinh đã được cơ quan Y tế Úc chỉ định cho dược sĩ được quyền cấp cho bệnh nhân trong những trường hợp khẫn cấp). Bởi nếu không, bằng cấp sẽ được “lộng kiếng” như chơi.

NGUYỄN BÁ HUY CƯỜNG (Australia)