Khủng hoảng lạm phát kéo châu Âu vào cuộc chiến lương thực

Người dân mua sắm tại một siêu thị ở Frankfurt, Đức. Ảnh: THX/TTXVN

Ngay cả khi lạm phát toàn phần bắt đầu giảm bớt, áp lực tăng giá lương thực vẫn tồn tại. Điều đó có nghĩa là một phần lớn chi tiêu của các hộ gia đình, chuyến đi siêu thị hàng tuần, đang nhanh chóng trở nên đắt đỏ hơn. Chỉ lấy một ví dụ, đường, được sử dụng trong vô số sản phẩm, đã tăng lên mức cao nhất trong hơn một thập kỷ vào tuần trước.

Giá thực phẩm leo thang nhanh chóng

Đối với các chính phủ, cần phải hành động khẩn cấp trước tình trạng lạm phát tăng mạnh đã khiến nhiều gia đình phải vật lộn để kiếm sống qua ngày, gây ra các cuộc đình công và biểu tình trên khắp châu Âu khi người lao động đòi hỏi mức lương cao hơn.

Giá cả thực phẩm đắt đỏ hơn cũng có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự bất bình của xã hội và sự thất vọng đối với chính quyền. Ngoài ra, việc cắt giảm sản lượng dầu bất ngờ của Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ và các đồng minh, còn gọi là OPEC+, vào cuối tuần trước đang đẩy giá dầu lên cao hơn, đe dọa làm tăng chi phí năng lượng trong nước và lạm phát.

Theo nhà kinh tế cấp cao Maartje Wijffelaars của Tập đoàn tài chính Rabobank, tại một số nước thuộc Khu vực sử dụng đồng euro (Eurozone), giá lương thực đang tăng với tốc độ chưa từng thấy trong lịch sử thời hậu chiến. Dữ liệu tuần trước cho thấy lạm phát khu vực đồng euro đã giảm xuống 6,9% trong tháng 3/2023. Ở Pháp, lạm phát chậm lại còn 6,6%. Nhưng mức tăng giá lương thực đã tăng lên khoảng 16%. Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở Đức, nơi lạm phát lương thực trên 20%. Điều đó đang thúc đẩy nhiều chính phủ châu Âu đẩy mạnh các biện pháp để ngăn chặn tốc độ tăng giá lương thực. Bồ Đào Nha loại bỏ thuế đối với các mặt hàng thiết yếu, trong khi Pháp thúc đẩy các siêu thị giảm lợi nhuận và Thụy Điển tăng cường giám sát các cửa hàng tạp hóa.

Angel Talavera, Trưởng bộ phận kinh tế châu Âu tại Oxford Economics, cho biết: "Bạn không nghĩ điều đó sẽ xảy ra ở một nơi như châu Âu, nhưng với giá thực phẩm tăng 15-20%, đối với một số mặt hàng thực phẩm thậm chí còn cao hơn, các chính phủ ngày càng lo lắng. Lạm phát lương thực thực sự gây tổn hại và đặc biệt là với các cuộc bầu cử sắp diễn ra, nó khiến mọi người thực sự tức giận".

Giải quyết lạm phát lương thực phức tạp hơn các can thiệp vào thị trường năng lượng. Nhiều yếu tố đã đẩy giá cao hơn, từ hạn hán và gián đoạn dòng chảy thương mại đến chi phí phân bón và các bệnh như cúm gia cầm. Trên hết, chi phí năng lượng và lao động cao hơn đang gây áp lực cho các nhà sản xuất và trồng trọt thực phẩm.

Mặc dù sự can thiệp cho đến nay là nhỏ so với quy mô tuyệt đối của hỗ trợ năng lượng, nhưng nó vẫn báo hiệu sự lo lắng ngày càng tăng.

Dưới đây là các biện pháp nhắm mục tiêu giá lương thực chính được các chính phủ châu Âu thực hiện trong những tháng gần đây:

Cắt giảm thuế

Bồ Đào Nha, nơi giá lương thực đang tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm ngoái, sẽ tạm thời cắt giảm thuế giá trị gia tăng về 0 đối với rổ thực phẩm thiết yếu. Đây là quốc gia mới nhất thực hiện hành động như vậy sau các quốc gia bao gồm Ba Lan và Tây Ban Nha.

Ở Tây Ban Nha, các biện pháp thuế đã áp dụng cho các mặt hàng chủ lực như bánh mì và dầu ô liu. Nhưng điều này cũng không đủ để ngăn chặn tình trạng tăng giá không ngừng. Điều đó đang gây áp lực lên Thủ tướng Pedro Sanchez, người đang phải đối mặt với cuộc bầu cử vào cuối năm nay, khiến ông phải hành động nhiều hơn nữa. Đối tác liên minh cấp dưới của ông, đảng Unidas Podemos cực tả, đã kêu gọi giới hạn giá thực phẩm và giảm giá 14% cho 20 mặt hàng cơ bản.

Ba Lan có kế hoạch giữ nguyên thuế lương thực bằng 0 trong nửa đầu năm nay và có thể gia hạn thêm thời gian. Trong khi đó, Chính phủ Italy đang xem xét giảm thuế các mặt hàng cơ bản như mỳ ống, bánh mỳ và sữa.

Giới hạn giá

Giới hạn giá lương thực là một biện pháp can thiệp mạnh mẽ mà nhiều chính phủ không muốn thực hiện và luôn có nguy phản tác dụng. Hungary đưa ra giới hạn vào đầu năm 2022, nhưng lạm phát giá lương thực kể từ đó đã tăng nhanh lên gần 50%.

Giới hạn này có nghĩa là các nhà bán lẻ phải bán lỗ một số mặt hàng, nhưng để bù lại, họ đã tăng giá các sản phẩm khác. Quay trở lại quá khứ cộng sản của quốc gia, các nhà bán lẻ đã phân phối các loại thực phẩm thiết yếu như khoai tây trước Giáng sinh, gây ra tình trạng thiếu hụt cho người tiêu dùng.

Thủ tướng Hungary Viktor Orban tuần trước cho biết, các bước này đã giúp giảm lạm phát, nhưng thừa nhận rằng chúng "làm xáo trộn nguồn cung vì chúng là một sự can thiệp nhân tạo".

Tháng trước, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã chỉ trích các biện pháp làm giảm tốc độ tăng giá là "không tối ưu" vì chúng đắt đỏ và mang lại lợi ích cho cả những người không thực sự cần. Các nhà kinh tế của tổ chức này cho biết trong một bài báo rằng, chuyển tiền mặt có mục tiêu là "cách hiệu quả nhất về chi phí để giảm bớt gánh nặng cho các hộ gia đình dễ bị tổn thương".

Áp lực bán lẻ

Đối với nhiều chính phủ, thách thức là tìm ra cách bảo vệ người tiêu dùng mà không làm méo mó thị trường.

Tại Pháp, nơi giá lương thực tăng vọt đã đẩy lạm phát lên mức kỷ lục trong thời kỳ sử dụng đồng euro vào tháng 2/2023, Tổng thống Emmanuel Macron đang chịu thêm áp lực từ các cuộc biểu tình rầm rộ phản đối cải cách lương hưu. Chính phủ của ông đã đàm phán một thỏa thuận với các siêu thị cho phép họ trưng bày những món hời với nhãn dán chính thức có màu cờ quốc gia trên các mặt hàng thiết yếu giảm giá. Người ta ước tính rằng các công ty sẽ phải chịu khoản lỗ lên tới vài trăm triệu euro trong ba tháng.

Chính phủ Bồ Đào Nha cũng đang làm việc với các nhà bán lẻ và nhà sản xuất thực phẩm để cố gắng giảm giá. Modelo Continente, chuỗi siêu thị lớn nhất của đất nước, cho biết họ sẵn sàng chấp nhận tỷ suất lợi nhuận thấp hơn để bù đắp phần nào sự gia tăng buộc khách hàng phải cắt giảm chi tiêu.

Giám sát chặt chẽ hơn

Với việc người tiêu dùng đang bị siết chặt và nhiều doanh nghiệp được hưởng lợi nhuận tốt, có những cáo buộc rằng "cơn đau" lạm phát đang đổ dồn lên người mua sắm.

Các chuỗi siêu thị ở Bồ Đào Nha là mục tiêu của các cuộc kiểm tra giá và Tây Ban Nha đã bắt đầu các cuộc họp hàng tháng với các cửa hàng, công ty vận tải và người trồng thực phẩm để đảm bảo việc cắt giảm thuế chuyển thành giá thấp hơn cho người tiêu dùng.

Tại Thụy Điển, các cửa hàng tạp hóa phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn sau khi dữ liệu cho thấy giá thực phẩm đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ đầu những năm 1950. Điều đó đã thúc đẩy những lời kêu gọi về giới hạn giá và ba nhà bán lẻ thực phẩm lớn nhất đã được bộ trưởng tài chính của nước này triệu tập.

Với gần 90% lĩnh vực tạp hóa của Thụy Điển chỉ do ba nhà bán lẻ thống trị, Chính phủ sẽ tăng cường tài trợ cho cơ quan giám sát cạnh tranh của quốc gia.

Na Uy cũng đang thực hiện các động thái tương tự và cho biết cơ quan giám sát của họ sẽ được trao "quyền lực lớn hơn" để can thiệp "sớm hơn và rộng rãi hơn ở những nơi họ thấy có vấn đề cạnh tranh"./.

Văn Tuấn (P/v TTXVN tại Geneva)