Kịch bản mới cho quan hệ Mỹ - Trung

Sau khi ông Joe Biden tuyên bố giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, truyền thông nhà nước Trung Quốc đã đưa ra giọng điệu lạc quan, cho rằng mối quan hệ hai nước có thể được khôi phục về trạng thái dễ đoán hơn, có thể bắt đầu trong lĩnh vực thương mại. Dù thừa nhận Mỹ khó có khả năng giảm bớt áp lực lên Trung Quốc về các vấn đề như Tân Cương và Hong Kong, tờ Global Times cho rằng Bắc Kinh nên tăng cường liên lạc với đội ngũ của ông Biden kỹ càng nhất có thể.

Cùng quan điểm này, tờ China Daily cho biết, việc cải thiện mối quan hệ với Trung Quốc là “rõ ràng”, có thể bắt đầu từ lĩnh vực thương mại và khôi phục các cuộc đàm phán thương mại, có vai trò rất quan trọng để khôi phục lòng tin trong mối quan hệ Trung Quốc – Mỹ. “Thương mại là một trong những sợi dây cuối cùng liên kết hai bên. Bắc Kinh và Washington đều không mạo hiểm loại bỏ cái gọi là thỏa thuận giai đoạn một mà hai bên đã đàm phán”, tờ China Daily viết.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hội nghị G20 tháng 6-2019. Ảnh: AP.

Bắc Kinh và Washington đạt được “Thỏa thuận thương mại giai đoạn một” sau nhiều tháng đàm phán căng thẳng và cuộc chiến thương mại kéo dài 18 tháng, chứng kiến những màn “ăn miếng trả miếng” thuế quan từ hai bên. Theo thỏa thuận, Trung Quốc cam kết mua thêm 200 tỷ USD hàng hóa của Mỹ, tuy nhiên, đã không thể tạo sức ép đối với Trung Quốc trong việc thay đổi cơ cấu mô hình kinh tế.

Mặc dù vậy, một số chuyên gia cho rằng đây là một thỏa thuận không thực tế để Trung Quốc thực hiện và coi ông Biden là một nhà lãnh đạo “có tư tưởng hợp lý và đa phương” hơn ông Trump. Trái lại, các cựu quan chức Mỹ cho rằng, rất khó để ông Biden có thể đưa ra một thỏa thuận “nhẹ nhàng” hơn với Trung Quốc.

Shi Yinhong, cố vấn của Hội đồng Nhà nước Trung Quốc, nhận định rằng “không sớm thì muộn, ông Biden sẽ tái khởi động một cuộc đàm phán thỏa thuận thương mại, vì thỏa thuận hiện tại là không thực tế”. “Việc tái đàm phán cũng phù hợp với mong muốn của Trung Quốc”, ông Shi nói và thêm rằng Bắc Kinh cũng mong đợi ông Biden tìm kiếm nhiều thay đổi mang tính cấu trúc hơn trong bất kỳ cuộc đàm phán lại nào.

“Chính quyền Biden sắp tới có thể sẽ áp dụng lập trường cứng rắn hơn đối với các vấn đề liên quan đến Hong Kong, Đài Loan, Tân Cương, Biển Đông, các vấn đề nhân quyền khác và các hoạt động tình báo mà Washington cáo buộc Bắc Kinh thực hiện trên đất Mỹ”, ông Shi nói thêm.

Trong bài phát biểu đầu tiên với tư cách là Tổng thống đắc cử vào hôm 7-11, ông Biden cho biết ông sẽ đảo ngược quyết định của ông Trump như rút Mỹ khỏi hiệp định Paris về biến đổi khí hậu và Tổ chức Y tế thế giới, điều này có thể mở ra cánh cửa hợp tác tốt hơn với Trung Quốc, các cố vấn cho biết.

“Joe Biden có kinh nghiệm xử lý các mối quan hệ quốc tế và ông ấy cũng hiểu về chủ nghĩa đa phương”, theo Wang Huiyao, chủ tịch Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa, một tổ chức tư vấn tại Bắc Kinh. Trong khi đó, Yu Wanli, một chuyên gia về quan hệ Mỹ - Trung, cho biết Trung Quốc chắc chắn sẽ tìm cách đàm phán lại thỏa thuận thương mại, nhưng thừa nhận ông Biden có thể sẽ sử dụng nó như một con bài thương lượng để có được nhượng bộ về các vấn đề như bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và nhân quyền.

“Có thể Trung Quốc sẽ cam kết bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với các công ty Mỹ và mở cửa thị trường tài chính của mình hơn nữa, nhưng Trung Quốc có thể không thỏa hiệp trong các lĩnh vực như bảo vệ quyền lao động và nhân quyền”, ông Yu cho hay.

Ngược lại, các nhà quan sát thương mại Mỹ cho biết quan hệ Mỹ - Trung vẫn sẽ căng thẳng trong tương lai gần và việc Trung Quốc cố gắng đàm phán lại thỏa thuận thương mại sẽ là một điều khó xảy ra. Benjamin Kostrzewa, cựu nhân viên tại Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), cho biết ông Biden sẽ phải chịu áp lực rất lớn để duy trì lập trường thương mại cứng rắn với Trung Quốc, đồng nghĩa với việc sẽ khó có những thay đổi đáng kể trong chính sách hiện tại của Mỹ đối với Trung Quốc trong những tháng đầu ông nắm quyền.

Stephen Olson, cựu nhà đàm phán thương mại USTR, nhận định từ những tuyên bố cứng rắn trong chiến dịch tranh cử, ít khả năng ông Biden sẽ tái đàm phán thỏa thuận theo hướng “dễ thở” hơn với Trung Quốc. Nếu không, động thái này sẽ minh chứng cho tuyên bố của ông Trump rằng Joe Biden “mềm mỏng” với Trung Quốc.

“Các vấn đề thương mại không phải là ưu tiên cao nhất đối với chính quyền Biden. Ông ấy từng khẳng định rằng muốn tập trung vào người lao động Mỹ trước khi thực hiện bất kỳ thỏa thuận thương mại mới nào. Và tất nhiên ưu tiên số một sẽ là đại dịch COVID-19”, ông Olson nhận định.

Một vấn đề cũng được quan tâm khác là liệu Trung Quốc có tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận sau khi Nhà Trắng đổi chủ hay không. Trên thực tế, dù đã mua nhiều sản phẩm nông nghiệp từ Mỹ trong thời gian diễn ra cuộc bầu cử, Trung Quốc vẫn chưa đạt được mục tiêu nhập khẩu năm 2020. Theo dữ liệu của Hải quan Mỹ, vào cuối tháng 9, xuất khẩu nông sản Mỹ sang Trung Quốc chỉ đạt 54% mục tiêu đề ra.

Dữ liệu do Trung Quốc công bố hôm 7-11 cho thấy, vào tháng 10, thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ cao hơn 46,5% so với ngày ông Trump nhậm chức, cho thấy nỗ lực giảm thâm hụt đã không có kết quả.

Tiến Dũng