Kiếm đâu ra báo giá 'bí kíp công nghệ'!

Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp lần đầu tiên được đề cập tại Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2008; sau đó được quy định cụ thể hơn tại Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 với mong muốn khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cho khoa học, công nghệ nhằm nâng cao sức cạnh tranh, cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh. Theo đó, doanh nghiệp ngoài nhà nước được khuyến khích thành lập Quỹ hoặc đóng góp vào Quỹ của ngành, địa phương; còn doanh nghiệp nhà nước phải trích lập 3 - 10% thu nhập tính thuế thu nhập doanh nghiệp để lập Quỹ.

Sau gần chục năm kết quả đạt được còn xa so với mục tiêu! Có hai vấn đề lớn. Một là rất ít doanh nghiệp trích lập Quỹ. Hai là lập Quỹ rồi thì tồn dư rất cao, có tiền mà không tiêu được.

Trước thực tế này, tại Nghị quyết số 43/2022/QH15 về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, Quốc hội yêu cầu Chính phủ và các bộ, ngành liên quan phải giải quyết các vướng mắc trong quy định về nội dung chi và quản lý Quỹ. Tiếp đó, lãnh đạo Quốc hội giao Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường theo dõi, giám sát việc thực hiện nội dung này.

Kết quả giám sát bước đầu của Ủy ban cho thấy, trong 7 năm (2015 - 2021) chỉ có 1.392 doanh nghiệp trích lập Quỹ (chủ yếu là doanh nghiệp nhà nước), chiếm 0,02% tổng số doanh nghiệp. Số tiền trích lập Quỹ dù không nhiều, khoảng 23.800 tỷ đồng, song cũng mới giải ngân được một nửa (50,9%).

Vấn đề đầu tiên là không phải doanh nghiệp nào cũng cần Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ. Như kết quả khảo sát do bà Nguyễn Thị Ngọc Khánh, Trưởng phòng Nghiệp vụ 4, Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính đưa ra, chỉ 11,3% doanh nghiệp nhà nước có nhu cầu sử dụng Quỹ này. Không có nhu cầu tất yếu doanh nghiệp sẽ không hào hứng lập Quỹ; hoặc là lập cho có và không chi tiêu gì! Chưa kể không phải doanh nghiệp nào cũng có thể lập Quỹ, bởi phải có thu nhập, có lãi mới trích được!

Vấn đề quan trọng hơn là những doanh nghiệp đã trích lập Quỹ và muốn sử dụng nguồn lực này để đầu tư cho khoa học công nghệ lại rất khó chi vì “vòng kim cô” thủ tục hành chính và thủ tục mua sắm phục vụ nhiệm vụ khoa học công nghệ. Về bản chất, Quỹ chỉ có một phần ngân sách nhà nước nhưng lại bị áp đặt toàn bộ nguyên tắc quản lý ngân sách. Việc mua sắm các vật tư, thiết bị,… phải theo thủ tục đấu thầu của dự án đầu tư - vừa phức tạp, vừa tốn kém rất nhiều thời gian. Quy trình này hoàn toàn không phù hợp với tính mới, tính hiếm, tính kịp thời, tính rủi ro cao của hoạt động khoa học và công nghệ. Muốn khuyến khích nghiên cứu nhưng lại sợ doanh nghiệp lạm dụng, chi sai để “trốn” nghĩa vụ đóng thuế thu nhập doanh nghiệp; các quy định được thiết kế để “kiểm soát rủi ro” bằng cách đặt ra các thủ tục “trói chân” doanh nghiệp. Đó chính là “vòng luẩn quẩn” đang vô hiệu hóa Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ của doanh nghiệp.

Thực hiện yêu cầu của Quốc hội, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính đã ban hành hai Thông tư mới hướng dẫn sử dụng Quỹ và hướng dẫn nghĩa vụ thuế khi doanh nghiệp trích lập, sử dụng Quỹ. Hai Thông tư này giải quyết được một số vấn đề nhưng không giải quyết được hết các vướng mắc hiện nay, nhất là về thủ tục hành chính trong kiểm soát chi của Quỹ và thủ tục mua sắm phục vụ nhiệm vụ khoa học, công nghệ.

Vì vậy, Quốc hội cần tiếp tục yêu cầu Chính phủ - trực tiếp là Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính - phối hợp để tìm cách tiếp cận mới, giải pháp mới, nhằm phá vòng kim cô đang giam hãm nguồn lực cho nghiên cứu, đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp và nền kinh tế nói trên.

Hà Lan